काठमाडौं । रुसले गरेको आक्रमणको परिणामले युक्रेनी बन्दरगाहमा निर्यातका अत्यावश्यक वस्तु अड्किएका छन् । रुसले युक्रेनमाथि आक्रमणसँगै युक्रेनका बन्दरगाहमा समेत नाकाबन्दी गरिदिँदा यसको असर विश्वभर परेको हो । रुसको यो कदमका कारण विश्व खाद्य संकटमा पर्ने चिन्ताकाबीच विश्वव्यापी आलोचनासमेत भइरहेको छ ।

कतिपय युरोपेली नेताहरुले यो समस्या समाधानका लागि रुससँग वार्तासमेत गर्न खोजेका छन् । रुसले युक्रेनी बन्दरगाहमा नाकाबन्दी गर्नुले विश्व खाद्य संकटतर्फ डोहोरिनु पछाडिको प्रमुख कारण भनेको युक्रेनले धानेको विश्वको कृषि क्षेत्र हो ।

विश्वको लागि युक्रेनको खाद्य उत्पादन कत्तिको महत्त्वपूर्ण छ ?

युक्रेन कृषि उत्पादनको एक विशाल केन्द्र हो । युक्रेनले विश्वको ४६ प्रतिशत सूर्यमुखी तेल निर्यात गर्छ । विश्वव्यापी कोदोको ३७ प्रतिशत निर्यात युक्रेनले नै गर्छ । विश्वको कुल जाै‌ंको १३ प्रतिशत जाैं युक्रेनले नै निर्यात गर्छ । विश्वको १० प्रतिशत गहुँ युक्रेनले नै निर्यात गर्छ । विश्वको ८ प्रतिशत मह र ७ प्रतिशत ओखर पनि युक्रेनले नै निर्यात गर्छ ।

रुसले आक्रमण गर्नुअघि युक्रेनको सबैजसो अन्न निर्यात काला सागरमा अवस्थित बन्दरगाह हुँदै हुने गथ्र्याे । संयुक्त राष्ट्र विश्व खाद्य कार्यक्रमले विश्वका ४० करोड मानिस यो निर्यातले धान्ने गरेको जनाएको थियो । किभको स्कूल अफ इकोनोमिक्सका प्राध्यापक ओलेग निभिभस्कीले मध्यपूर्व र अफ्रिका युक्रेनको मुख्य खाद्यान्न निर्यात बजार भएको बताएका छन् ।

ओडेसाको बन्दरगाहमा अनाज टर्मिनल भित्र दुर्लभ पहुँच पाएको एबीसी न्यूजले सामान्य रूपमा उत्पादनहरू बाहिर पठाउन प्रयोग गरिने विशाल पूर्वाधारको यर्थाथता बाहिर ल्याएको छ ।

युद्धअघि टर्मिनलले एकै दिनमा सयौं ट्रक अन्न लोड गर्ने  र अन्नका सय रेल गाडी प्राप्त गर्ने गरेको प्लान्टका प्रमुख इन्जिनियर ओलेक्सान्डर गुजेन्कोले बताएका छन् ।

प्रत्येक घण्टामा चार सय टन अन्न सामान्यतया प्लान्ट मार्फत डकमा पर्खिरहेका जहाजहरूमा जाने गरेको गुजेन्कोले बताएका छन् । यद्यपि यी असामान्य समयहरू हुन्।

काला सागरमा रूसको नाकाबन्दी को प्रभाव के हो?

ओडेसाको बन्दरगाहमा रहेको अन्न टर्मिनल निष्क्रिय र शान्त रहेको छ । प्रमुख इन्जिनियर ओलेक्जेन्डर गुजेन्कोले एबीसी न्यूजलाई भने कि छन् कि उनी निकै दुखद महशुस गर्छन् ।

समुद्रमा रुसी खतराको अर्थ व्यावसायिक जहाजहरू बाहिर निस्कनका लागि कुनै पनि सुरक्षित मार्ग छैन र युक्रेनको ठूलो अन्न निर्यात ब्ल्याक सीका बन्दरगाहमा अड्किएको छ ।

यो युक्रेनी किसानहरूको लागि विपत्ति बनिरहेको छ। 'यदि बन्दरगाहहरू छिट्टै खुल्दैनन् भने हामी बालीहरूमा फसेका छौं,' किभको दक्षिणी भागमा रहेको चेर्कासी क्षेत्रको किश्चेन्सीमा ४० हजार एकड खेतको मालिक किस हुइजङ्गाले भनेका छन् ।

उनी आफ्नो व्यवसायका लागि पैंसा नहुने अवस्थामा पुग्ने र अर्काे वर्षको फसलका लागि रोपण पहिले नै जोखिममा रहेको बताउँछन् । यो अस्वस्थ्य चाँडै समाधान नभएमा विश्वको खाद्यान्न आपुर्ति आउँदो दशकका लागि नै अवरुद्ध हुनसक्ने चेतावनी हुइजङ्गाले दिएका छन् ।

यद्यपि नाकाबन्दीको प्रभाव युक्रेनभन्दा धेरै टाढा छ। संयुक्त राष्ट्रसंघको विश्व खाद्य कार्यक्रमले रुसले युक्रेनमा पूर्ण मात्रामा आक्रमण गरेपछि विश्वव्यापी खाद्यान्नको मूल्यमा तीव्र वृद्धि भएको बताउँदै पूर्वी अफ्रिकाका केही भागमा रहेका कमजोर समुदायहरू जोखिममा परेकाे बताएको छ ।

विश्वव्यापी स्रोत र मागबीच तालमेल नहुँदा रूसले युक्रेनमा आक्रमण गर्नु अघि नै पनि खाद्य कार्यक्रमले एक वर्षका लागि 'विपत्तिजनक भोकमरी'को भविष्यवाणी गरिरहेको थियो ।

सन् २०२१ मै भएको वृद्धिका बाबजुद पनि युद्धको पहिलो महिनामा गहुँ र मकैको निर्यात मूल्य क्रमशः २२ र २० ले बढेको छ । खाद्य कार्यकारी निर्देशक डेभिड बिस्लीले एबीसी न्यूजसँग बोल्दै युक्रेनयुद्ध विपत्तिमाथि विपत्ति बनेको बताएका छन् ।

'विश्वले (बंदरगाहहरू खोल्ने माग गर्दछ) किनकि विश्वका करोडौं मानिसहरू यी बन्दरगाहहरूबाट आउने खानामा निर्भर छन्,' बिस्लीले भनेका छन् ।

नाकाबन्दीको कारण के हो?

रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिन र उनका सेनापतिहरूले युक्रेनको सबैभन्दा ठूलो बन्दरगाह, ओडेसा र सम्भवतः सम्पूर्ण युक्रेनी तटवर्ती क्षेत्र कब्जा गर्ने विषयलाई खुलेरै सार्वजनिक गरिसकेका छन् । यो कदमले युक्रेनको अर्थतन्त्रलाई थला पार्नेछ।

रूसले गत फेब्रुअरीको अन्तमा युक्रेनमाथि आक्रमण गर्दा रूसी नौसेनाले समुद्रबाट युक्रेनको दक्षिणपश्चिमी तटमा आक्रमण गर्न सक्ने ठानिएको थियो ।

युक्रेनको पश्चिमी तटमा रहेको सुक्खा भूमिको रणनीतिक रूपमा महत्त्वपूर्ण टुक्रा स्नेक आइल्याण्ड कब्जा गरेर युद्धको पहिलो दिन नै क्रेमलिनले आफ्नो अभिप्राय संकेत गरेको थियो ।

रूसी धम्कीको जवाफमा युक्रेनले तुरुन्तै ओडेसा र अन्य प्रमुख बन्दरगाहहरू नजिकै कालो सागरमा जमीनमुनि विष्फोटक पदार्थ राख्न थालेको थियो ।

नेटोका एक अधिकारीले एबीसी न्यूजसँगको एक ब्रीफिंगमा संभावित रूसी उभयचर अवतरणलाई रोक्न तटीय सुरक्षा आवश्यक भएको बताएका छन् ।

रुसीले पश्चिमी प्रतिबन्धहरू हटाउने बदलामा खाद्यान्न बोक्ने युक्रेनी जहाजहरूका लागि कोरिडोर उपलब्ध गराउन बताइसकेको छ । यस्तै रुसले युक्रेनलाई ब्ल्याक सीमा राखेका बिष्फोटक पदार्थ हटाउनसमेत आग्रह गरेको छ ।

ताथपि, बेलायतको रक्षा मन्त्रालयले रुसलाई नाकाबन्दीको मूल कारणको बारेमा जनताको बुझाइ जटिल बनाउन 'वैकल्पिक कथा' पेश गरेको आरोप लगाएको छ।

ब्ल्याक सीबाट रूसी उभयचर आक्रमणको खतराका कारण युक्रेनले केवल सामुद्रिक क्षेत्रमा मात्रै विष्फोट पदार्थ राखेको बेलायतको रक्षा मन्त्रालयले जनाएको छ ।

पुटिनले  'भोकलाई हतियार बनाएको' पश्चिमी आरोप किन, यसको समाधान के ?

अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केनले हालै पुटिनलाई 'खानालाई हतियारको रूपमा प्रयोग गरेको' आरोप लगाएका छन्। क्रेमलिनसँग ओडेसा जस्ता बन्दरगाहलाई निशाना नबनाउने क्षमता रहेका कारण बाइडेन प्रशासन र यसका पश्चिमी सहयोगीहरूले रुसमाथि यस्तो आरोप लगाएका हुन् ।

'यदि किभले बन्दरगाहबाट बिष्फोट पदार्थहरु निकाल्छ भने, रुसी नौसेनाले अन्न बोकेका युक्रेनी जहाजहरू भूमध्यसागरसम्म जाने मार्ग सुनिश्चित गर्नेछ,' रुसी विदेशमन्त्री सर्गेई लाभरोभले मंगलबार अन्तर्राष्ट्रिय आलोचनाको जवाफ दिँदै भनेका छन् ।

ह्वाइट हाउसले नाकाबन्दी अन्त्यको बदलामा प्रतिबन्ध हटाउनु पर्ने रुसको मागलाई अस्वीकार गरिसकेको छ। विष्फोटक पदार्थ हटाएमा अन्न बोकेका जहाजलाई सुरक्षित रुपमा जान दिनका लागि रुसले युक्रेनलाई के ग्यारेन्टी दिन्छ भन्ने कुरा स्पष्ट छैन ।

नेटोका एक वरिष्ठ अधिकारीले मंगलबार युक्रेनले रुसले भनेका कुनै पनि कुरामा विश्वास गर्न नसक्ने बताएका छन् । फ्रान्स र जर्मनी जस्ता युरोपेली देशहरूले रुससँग यो मुद्दा वार्ता गरिरहेको उनले बताएका छन् ।

यस बीचमा युक्रेन र युरोपेली संघले युक्रेनी खाद्यान्नको निर्यात सडक र रेलबाट बढाउने प्रयास गरिरहेका छन् ।

यद्यपि, किभको स्कूल अफ इकोनोमिक्सका निभिभस्कीले यति ठूलो मात्राको अनाज रेल र सडकबाट भौतिकरुपमा ढुवानी गर्न सम्भव नभएको भन्दै चेतावनी दिएका छन् ।

उनको हिसाबले रेल र सडक मार्गबाट गर्न सकिने निर्यात युक्रेनको ब्ल्याक सी बन्दरगाहको तुलनामा १० प्रतिशत मात्रै रहेको छ ।