काठमाडौं । गत मार्चयता चीनको संघाईमा जारी कडा लकडाउनले त्यहाँका नागरिकको मानसिक स्वास्थ्यमा ठूलो समस्या निम्त्याएको पाइएको छ । चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी नेतृत्वको चीनका राष्ट्रपति सी चीनफिङको शून्य कोभिड नीतिका कारण देशका विभिन्न क्षेत्रमा कडा लकडाउन गरिएको छ ।

यसै लकडाउनका कारण खास गरी चीनको आर्थिक हबका रुपमा रहेको सांघाईका बासिन्दाहरुमा एन्जाइटी, डिप्रेसन र अन्य किसिमका मानसिक स्वास्थ्य समस्याहरू देखिन थालेका छन् । यस्तोमा चीन सरकारले भने लकडाउनमा रहेका मानिसहरुका लागि मनोवैज्ञानिक एवम् मानसिक स्वास्थ्यका लागि अस्पताल तथा आवासीय समुदायलाई स्रोत तथा साधनहरु उपलब्ध गराइरहेको जनाएको छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठन डब्ल्यूएचओका अनुसार झण्डै दुई महिना लामो लकडाउनका कारण मानिसहरूको दैनिकी एवम् उनीहरूको कामसमेत प्रभावित भएको छ । मानिसहरू छुट्टाछुट्टै बसोबास गरिरहेका कारण कठिन अवस्था रहेको र सामाजिक वृत्त धूमिल भएको डब्ल्यूएचओको भनाइ छ ।

एक्लोपना, संक्रमणको त्रास, आफन्तको मृत्युको शोक र आर्थिक कठिनाइले गर्दा मानिसहरुमा तनावको स्तर बढेको जनाइएको छ । यसबाहेक स्वास्थ्यकर्मीहरुमा कामको दबाब र अत्यधिक कामपछि थकानका कारण आत्महत्याको सोचाइजस्ता घटना बढ्दै गइरहेको डब्ल्यूएचओको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ ।

व्यक्तिगत स्वास्थ्य, सामाजिक असुरक्षा, एक्लोपना, जीविकोपार्जनको पहुँचमा कमीजस्ता कारणले मानसिक स्वास्थ्यमा नकारात्मक प्रभाव परिरहेको जनाइएको छ । यद्यपि मानसिक स्वास्थ्यविद्हरुले चिनियाँ नेतृत्वले यसलाई गम्भीरतापूर्वक नलिएको दाबी गरेका छन् । पछिल्ला अनुभवबाट पनि चिनियाँ नेतृत्वले पाठ नसिकेको उनीहरुको भनाइ छ ।

झण्डै अढाई वर्षअघि चीनले विश्वमै पहिलो पटक आफ्नो मुलुकको वुहान शहरमा कोरोना भाइरसको संक्रमण पुष्टि गरेको थियो । यद्यपि लकडाउनको समयमा मानसिक स्वास्थ्यलाई भने चीन सरकारले प्राथमिकता दिएको छैन ।

ल्यान्सेट रेस्पिरोटरी मेडिसिन जर्नलमा प्रकाशित अध्ययनमा कोरोना भाइरसको पहिलो लहरका क्रममा अस्पताल भर्ना भएका आधाभन्दा धेरै मानिसहरुले अझै पनि थकान र सुत्न नसक्नेजस्ता समस्याको सामना गरिरहेको उल्लेख छ । यसबाट उनीहरुको मानसिक अवस्था तथा समाजमा काम गर्ने दशौ लाख मानिसहरुको क्षमतामा प्रभाव पारिरहेको जनाइएको छ ।

चीनको राजधानी बेइजिङमा रहेको चीन–जापान मैत्रिपूर्ण अस्पतालका चिकित्सकहरुले गरेको अध्ययनको रिपोर्ट सार्वजनिक भएपनि चीनले कोभिड १९ विरुद्ध ‘शून्य सहनशीलता’ लाई निरन्तरता दिइरहेको छ ।

स्वास्थ्यविद्हरुले चिनियाँ नेतृत्वले लकडाउनका कारण मानसिक स्वास्थ्यमा उत्पन्न नकारात्मक प्रभावबारे वास्ता नगरेको समेत आरोप लगाएका छन् । उनीहरूका अनुसार अत्यावश्यक सामान किन्नका लागि र मृतकप्रति शोक व्यक्त गर्नका लागि समेत बाहिर जान नपाएका कारण सांघाइका बासिन्दाहरु ‘मानसिक अस्पताल’ मा जस्तै बस्न बाध्य भएको आरोप लगाएका छन् ।

चीनको अधिनायकवादी नेतृत्वले आफूहरु सबै विषयमा जानकार रहेकोजस्तो व्यवहार गर्ने र कुनै विशेष क्षेत्रका जानकारहरुको सल्लाह सुझव नलिने भएका कारण यस्तो अवस्था आएको चिकित्सकहरुको टिप्पणी छ ।

यसाबाहेक चीन सरकारको गलत कार्यहरुलाई त्यहाँ रहेका सरकार नियन्त्रित सञ्चारमाध्यमहरुले प्रकासन, प्रसारण नगर्ने भएका कारण पनि यस्तो अवस्था आएको बताइन्छ ।

मानवअधिकारवादी संस्था तथा व्यक्तित्वहरुले यसअघि पनि चीनले मानसिक स्वास्थ्य जस्ता अन्य मानवअधिकारको उल्लङ्घन गर्दै आएको बताउने गरेका छन् । चीनले उइगुर मुसलमान तथा अन्य तुर्केली भाषा बोल्ने अल्पसङ्ख्यकविरुद्ध ‘नरसंहार’ गरेको समेत आरोप लाग्ने गरेको छ ।

संयुक्त राष्ट्रसंघका एकजना अधिकारीले पनि चीनको कोभिड १९ विरुद्ध ‘शून्य सहनशीलता’ नीतिको आलोचना गरेका छन्। उनका अनुसार जनस्वास्थ्यका हिसाबमा यो लागू गर्न सकिन्न । ‘मानिसले धेरै चिज नियन्त्रणमा राख्न सक्छ तर विषाणुविरुद्ध आदेश दिन सक्दैन ।’ उनको भनाइ छ ।

उनका अनुसार मानिसहरुको जीवन र स्वास्थ्यमा आँच आउने गरी लकडाउन गर्नुभन्दा चीनले भाइरससँग बाँच्न सिक्नुपर्छ । लामो समयसम्म लकडाउन भएको खण्डमा यसले मानिसहरुको मानसिक स्वास्थ्यमा अझ नकारात्मक असर पर्ने जनाइएको छ ।

यसैबीच चीनले मानसिक स्वास्थ्यका क्षेत्रमा चालेको कदमबारे पनि समाचार आइरहेका छन् । यद्यपि मानसिक स्वास्थ्यबारे स्पष्ट विवरण भने सार्वजनिक भइसकेको छैन । तैपनि सञ्चारमाध्यममा आएका समाचारमा लकडाउनबाट विस्तारै मुक्त भएका धेरै मानिसहरुले मानसिक स्वास्थ्य सेवा लिइरहेको जनाइएको छ ।

चीनको ‘सर्च इन्जिन’ बाइडुमा अप्रिल महिनामा ‘मनोवैज्ञानिक परामर्श’ का लागि खोजहरुको सङ्ख्या तीव्र बढेको देखिएको छ। बाइडुमा  एक वर्षको अन्तरालमा मनोवैज्ञानिक एवम् मानसिक स्वास्थ्यबारे खोजको संख्यामा २५३ प्रतिशतको वृद्धि भएको पाइएको छ । यसले कोभिड शून्य नीतिले चिनियाँ नागरिकको मानसिक स्वास्थ्यलाई निकै जोखिमपूर्ण बनाइरहेको स्पष्ट देखिन्छ ।