काठमाडौं। भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले युद्ध रोक्न वैश्विक शासन असफल भएको बताएका छन् । बिहीबार जी-२० देशका विदेश मन्त्रीहरू समक्ष बोल्दै  गहिरो विश्वव्यापी विभाजनको समयमा यो बैठक भइरहेको र छलफलहरू भूराजनीतिक तनावबाट प्रभावित भएको बताएका छन् ।

मोदीले भ्रमणमा आएका विदेश मन्त्रीहरूलाई 'भारतको सभ्यताको लोकाचार, सिद्धान्त अथवा नैतिकता' बाट प्रेरणा लिन र 'विभाजित गर्ने कुरामा नभएर, एकताबद्ध गर्ने कुरामा ध्यान केन्द्रित गर्न' आग्रह गरेका छन् ।

उनले वृद्धि, विकास, आर्थिक लचकता, अन्तरराष्ट्रिय अपराध, भ्रष्टाचार, आतंकवाद र खाद्य तथा ऊर्जा सुरक्षा जस्ता विश्वव्यापी चुनौतिहरूबारे उल्लेख गरेका छन् ।

भ्रमणमा रहेका जी-२० का विदेश मन्त्रीहरूलाई भारतीय प्रधानमन्त्री मोदीको उद्घाटनको भाषणले शिखर सम्मेलनको नतिजाको बारेमा अपेक्षाहरूको मध्यस्थता गरेको छ। यो सम्मेलनमा वार्ताकारहरूले सहमतिसँगै एकत्रित बयान पेश गर्न मेहनत गरिरहेका छन्। 

तर रुस-युक्रेन युद्धले छलफललाई ध्रुवीकरण गरेको छ र यो बैठकले नयाँ दिल्लीको कूटनीतिक टाइट्रोप वाकको परीक्षण गर्दै छ।

सम्मेलनको सत्र शुरु गर्दै मोदीले भने,'हामी सबैले स्वीकार गर्नुपर्छ कि आज बहुपक्षीयता संकटमा छ। दोस्रो विश्वयुद्धपछि सिर्जना गरिएको विश्वव्यापी शासनको वास्तुकलाले दुई कार्यहरू गर्ने थियो। पहिलो प्रतिस्पर्धी हितलाई सन्तुलनमा राखेर भावी युद्धहरू रोक्न र दोस्रो, साझा हितका मुद्दाहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय सहयोग बढाउने। विगतका केही वर्षको अनुभव वित्तीय संकट, जलवायु परिवर्तन, महामारी, आतंकवाद र युद्धहरूले स्पष्ट रूपमा देखाउँछ कि विश्वव्यापी शासन आफ्नो दुवै जनादेशमा असफल भएको छ।'

व्यापक रूपमा ग्लोबल साउथ भनिने विकासोन्मुख र कम विकसित देशहरूले सामना गर्ने समस्याहरू पनि मोदीले बैठकमा उठाएका छन्।

मोदीले भनेका छन्,'हामीले यो पनि स्वीकार गर्नुपर्छ कि यो असफलताको दुःखद नतिजा विकासोन्मुख देशहरूले भोग्नु परेको छ। वर्षौंको प्रगति पछि, हामी आज दिगो विकास लक्ष्यहरूमा फर्किने जोखिममा छौं। धेरै विकासोन्मुख देशहरू आफ्ना जनताका लागि खाद्य र ऊर्जा सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने प्रयास गर्दा दिगो ऋणसँग संघर्ष गरिरहेका छन्। तिनीहरू पनि धनी देशहरूले गर्दा ग्लोबल वार्मिङबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित छन्। यही कारणले भारतको जी-२० प्रेसिडेंसी (अध्यक्षता) ले ग्लोबल साउथलाई आवाज दिने प्रयास गरेको छ। कुनै पनि समूहले आफ्नो निर्णयबाट सबैभन्दा प्रभावित व्यक्तिहरूको कुरा नसुनेर विश्वव्यापी नेतृत्वको दाबी गर्न सक्दैन ।'

रुस–युक्रेन युद्धको उल्लेख नगरी प्रधानमन्त्री मोदीले भनेका छन्,'तपाईहरु गहिरो विश्वव्यापी विभाजनको समयमा भेट्दै हुनुहुन्छ। परराष्ट्र मन्त्रीको हैसियतमा आजको भूराजनीतिक तनावले तपाईको छलफल प्रभावित हुनु स्वभाविक हो। यी तनावहरूलाई कसरी समाधान गर्ने भन्ने बारे हामी सबैको आ-आफ्नो अडान र हाम्रो दृष्टिकोण छ।'

त्यसपछि मोदीले जी-२० देशहरूलाई महामारी र रूस-युक्रेन युद्धले बढाएको विश्वव्यापी चुनौतीहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्न आह्वान गरेका छन्।

'यद्यपि विश्वको प्रमुख अर्थतन्त्रको रूपमा यो कोठामा नभएकाहरूप्रति हाम्रो पनि जिम्मेवारी छ। विश्वले जी-२०लाई बढेका का चुनौतिहरू कम गर्न हेर्छ। जी-२०सँग विकास, आर्थिक लचिलोपन, आपदा लचिलोपन, वित्तीय स्थिरता, अन्तर्राष्ट्रिय अपराध, भ्रष्टाचार, आतंकवाद, खाद्य र ऊर्जा सुरक्षा जस्ता यी सबै क्षेत्रहरूमा सहमति निर्माण गर्ने र ठोस परिणामहरू प्रदान गर्ने क्षमता छ। हामीले सँगै समाधान गर्न नसक्ने समस्याहरूलाई हामीले सक्ने बाटोमा आउन दिनु हुँदैन। गान्धी र बुद्धको भूमिमा भेट्दा म प्रार्थना गर्छु कि तपाईंले भारतको सभ्यताको आचारसंहिताबाट प्रेरणा लिनुहोस्, हामीलाई के विभाजन गर्छ भन्ने कुरामा होइन, तर के हामीलाई एकतामा जोड्छ,'उनले भनेका छन्।

अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केन र रुसी विदेशमन्त्री सर्गेई लाभरोभ राष्ट्रपति भवन परिसरको सम्मेलन कक्षमा बसेर मोदीको सन्देश सुन्ने भ्रमणमा रहेका विदेशमन्त्रीहरूमध्ये  थिए।

'अहिलेको समयमा, हामीले शताब्दीको सबैभन्दा विनाशकारी महामारी देखेका छौं। हामीले प्राकृतिक प्रकोपमा हजारौंको ज्यान गुमाएको देखेका छौं। हामीले तनावको समयमा विश्वव्यापी आपूर्ति श्रृंखलाहरू बिग्रिएको देख्यौं। हामीले स्थिर अर्थतन्त्रहरू अचानक ऋण र वित्तीय संकटले भरिएको देखेका छौं। यी अनुभवहरूले स्पष्ट रूपमा हाम्रो समाजमा, हाम्रो अर्थतन्त्रमा, हाम्रो स्वास्थ्य सेवा प्रणालीहरूमा, र हाम्रो पूर्वाधारहरूमा लचिलोपनको आवश्यकता देखाउँछन्। एकातिर वृद्धि र दक्षता र अर्कोतर्फ लचिलोपनबीचको सही सन्तुलन खोज्नमा जी-२० को महत्वपूर्ण भूमिका छ। हामी मिलेर काम गरेर यो सन्तुलन अझ सजिलै प्राप्त गर्न सक्छौं। त्यसकारण तपाईंको भेट महत्त्वपूर्ण छ। मलाई तपाईको सामूहिक बुद्धि र क्षमतामा पूर्ण भरोसा छ। आजको बैठक महत्वाकांक्षी, समावेशी, कार्यमुखी हुने र मतभेदभन्दा माथि उठ्नेमा म विश्वस्त छु,' उनले भनेका छन्।

'महत्वाकांक्षी, समावेशी, कार्य उन्मुखूको लागी उनको आह्वानले देशहरु 'भिन्नता माथि उठ्नेछन्' र बैठकको अन्त्यमा एक संयुक्त संचार हुनेछ' भन्ने कुराको संकेत गर्छ।

मोदीले भारतले आफ्नो जी-२० अध्यक्षताको लागि 'एक पृथ्वी, एक परिवार, एक भविष्य'को विषयवस्तु चयन गरेको र यसले उद्देश्यको एकता र कार्यको एकताको आवश्यकतालाई संकेत गरेको बताएका छन्। उनले भने,'आजको बैठकले साझा र ठोस उद्देश्य प्राप्तिका लागि एकजुट हुने भावना झल्काउनेछ भन्ने मलाई आशा छ ।'

विदेशमन्त्री एस जयशंकरको अध्यक्षतामा भएको बैठक टर्की र सिरियाका भूकम्प पीडितहरूप्रति एक मिनेट मौन धारण गरेर शुरु भएको थियो।

रुस-युक्रेन युद्धको सन्दर्भमा कुनै सहमति नभएको कारण जी-२० का अर्थमन्त्रीहरूको बैठकपछि संयुक्त विज्ञप्तिमा सहमत हुन असफल भएको केही दिन पछि विदेश मन्त्रीहरूको बैठकले भारतको कूटनीतिक टाइट्रोप यात्राको परीक्षण गर्दैछ।

जुलाई २०२१ पछि गत वर्ष युद्ध शुरु भएयता ब्लिन्केनको यो पहिलो भारत भ्रमण हो। लाभरोभको अप्रिल २०२२ पछिको एक वर्षमा दोस्रो भ्रमण र नवनियुक्त चिनियाँ विदेश मन्त्रीको रूपमा चिनियाँ विदेश मन्त्री किन ग्याङको पहिलो विदेश भ्रमण हो। चीन पूर्ववर्ती विदेशमन्त्री वाङ यी गत वर्ष मार्चमा भारत आएका थिए।

जी-२० को अध्यक्षतामा रहेको भारतले यी सबै विषयमा सहमति चाहेको भए पनि रुस-युक्रेन युद्धको छायाले विगतमा वार्तालापलाई ध्रुवीकरण गरेको छ।