काठमाडौं। गत वर्ष सन् २०२२ मा रुस सरकारले आर्कटिक उत्तरी समुद्री मार्ग (एनएसआर) को विकास योजना सन् २०३५ सम्मका लागि स्वीकृत गरेको थियाे। यो समुद्री मार्ग विकासको लागि लगभग १.८ ट्रिलियन रुबल (२९ अर्ब अमेरिकी डलर) विनियोजित गरिएको छ।

यो परियोजनाको मुख्य उद्देश्य रुसको सुदूर उत्तरमा बस्ने मानिसहरूका लागि सामानको भरपर्दो र सुरक्षित ढुवानी सुनिश्चित गर्नु हो भने रूसी आर्कटिक क्षेत्रमा लगानी परियोजनाहरूको कार्यान्वयनको लागि अवस्था सिर्जना गर्नु पनि हो ।

यो परियोजनामा १५० भन्दा बढी चरणहरु समावेश रहेका छन् । जस्तै: तरल प्राकृतिक ग्यास र ग्यास कन्डेनसेटको लागि युट्रेनी टर्मिनलको निर्माण गर्ने, बे सेभर तेल लोडिङ टर्मिनल र येनीसाइ कोल टर्मिनलको निमार्ण गर्ने।

यसभन्दा बढी यस अन्तर्गत बैमस्कोय क्षेत्र आपूर्ति गर्न तटवर्ती र हाइड्रोलिक संरचनाहरू निर्माण गर्ने योजना रहेको छ भने, कामचटका क्षेत्र र मुर्मन्स्क क्षेत्रमा तरल प्राकृतिक ग्यासको लागि समुद्री ट्रान्सशिपमेन्ट कम्प्लेक्सहरू र भ्लादिभोस्तोकमा ट्रान्जिट ट्राफिक व्यवस्थित गर्न हब पोर्ट बनाउने योजना छ।

यस्तै सखालिनमा कोर्साकोभको बन्दरगाहमा एक ट्रान्सपोर्ट र रसद हब निर्माण गर्ने योजना छ, मुर्मान्स्क र अर्खान्गेल्स्क ट्रान्सपोर्ट हब निर्माण र सुदूर पूर्वी टिक्सी र डिक्सन बन्दरगाहहरुमा बंकरिंग र मर्मत आधारहरु निर्माण गर्ने योजना पनि यस अन्तर्गत रहेको छ।

रूसी मन्त्रिपरिषद्ले आइसब्रेकर फ्लीट (लीडर प्रोजेक्टको लीड आइसब्रेकर सहित)को जहाजहरू निर्माण गर्न, साथै आर्कटिक जहाज निर्माण र जहाज मर्मत उत्पादन सुविधाहरूको विकासका लागि पनि रकम विनियोजन गरेको छ। रूसी समुद्री सिद्धान्त अनुसार उत्तरी समुद्री मार्गको पूर्वाधार सुधार गर्ने योजना सन् २०२२ मै स्वीकृत गरेकाे थियो ।

एनएसआरलाई रूसी आर्कटिकको मुख्य धमनीको रूपमा हेरिएको छ।

यसमा तीन मुख्य स्थितिहरु छन्:

• हाइड्रोकार्बन र रूसी आर्कटिकका अन्य प्राकृतिक स्रोतहरुको निर्यातको लागि एक शक्तिशाली सुपर हाइवे बन्नु
• बन्दरगाह र रूसी संघको आर्कटिक क्षेत्र (एजेडआरएफ)को  नयाँ आर्थिक वृद्धिलाई आवश्यक सबै कुराको आपूर्ति गर्नु, र
• सहज अन्तर्राष्ट्रिय ट्रान्जिट सुनिश्चित गर्नु

सन् २०३५ सम्म एनएसआर पूर्वाधारको विकासमा जोडिने थप योजनाहरु:

• बन्दरगाहको नवीकरण
• एसएआर (खोज र उद्धार) सहायक फ्लिटको निर्माण
• नेभिगेसनल र हाइड्रोग्राफिक सर्वेक्षणको विस्तार
• नयाँ आइसब्रेकरहरू निर्माण
• शसक्त कार्गो ढुवानी र अन्तर्राष्ट्रिय ट्रान्जिट
• स्थानीय ऊर्जा आपूर्ति, कर्मचारी दक्षता, घरेलु जहाज निर्माणलाई प्रोत्साहन गर्ने र वातावरणीय सुरक्षाको सुनिश्चितता

युरोपेली, रूसको पश्चिमी भाग र रूसी सुदूर पूर्व बीचको यो छोटो समुद्री मार्ग एसियामा आवतजावतको गतीलाई तीव्ररुपमा पुनर्स्थापित गर्न सक्षम हुनेछ। यसले ऊर्जा वाहक र कार्गोहरूको ढुवानीलाई तीव्र बनाउन मात्र होइन, आर्कटिक क्रूज पर्यटनको विकास गर्न पनि सहयोग गर्ने छ, जुन एसियाली पर्यटकहरूमाझ गति लिइरहेको छ। 

यस अन्तर्गतका कुनै पनि नयाँ योजनाले युरोप, क्यानडा, वा संयुक्त राज्य अमेरिकालाई जोड्न देखिएको छैन । यसले प्रभावकारी रूपमा एसियाली ग्राहकहरूलाई रूसी आर्कटिकका स्रोतसाधनहरुसँग जोड्ने छ ।

यो परियोजनामा कसले के भन्छन्:

उत्तरी समुद्री मार्गको प्रयोग समन्वय गर्न साझेदारहरूको संघ

उत्तरी समुद्री मार्गको प्रयोगको समन्वयका लागि साझेदारहरूको संघका उपाध्यक्ष भ्लादिमिर खार्लोभले भनेका छन्, 'म मुख्य दिशाहरूको रूपरेखा दिन्छु मुख्य रूपमा यसको पूर्वी भागका लागि जसलाई विशेषज्ञहरूले पूर्वाधार मरुभूमि भन्छन्, र ती रुपरेखाहरुले एनएसआरको प्रभावकारी विकासमा अवरोधहरू हटाउनेछ।'

'यसै पूर्वी भागमा मुख्य लगानी आवश्यक छ। एनएसआर र नजिकैका नदीहरूमा सञ्चालित कार्गो फ्लीट पुरानो छ, एनएसआरको बन्दरगाह पूर्वाधारको विकास गर्न डिक्सन र टिक्सी बन्दरगाहहरूमा गम्भीर पुनर्निर्माण र आधुनिकीकरण आवश्यक छ। एनएसआरको प्रयोगको जोखिमलाई न्यूनतममा कम गर्न पर्ने अन्य क्षेत्रहरूमध्ये एक स्थिर सञ्चार प्रणालीको निर्माण, नेभिगेसनको सुरक्षा सुधार गर्ने र आर्कटिकमा आपतकालीन उद्धार प्रणाली हो। त्यहाँ धेरै काम गर्न बाँकी छ र २०३५ सम्म एनएसआरको मुख्य समस्याहरू समाधान गर्न धेरै समय बाँकी छैन।'

आर्कटिक विकास परियोजना कार्यालय

आर्कटिक विकास परियोजना कार्यालयको बोर्डका अध्यक्ष निकोलाई डोरोनिनले भनेका छन्, 'एनएसआरले असन्तुलित रुपमले मात्र काम गर्दछ, मुख्यतया यसले गर्ने भनेको ठूला व्यवसायहरूको उत्पादन र उत्तरी डेलिभरीको निर्यात हो। साना र मध्यम आकारका व्यवसायहरूका लागि, फ्लेट ट्यारिफको कमीको कारणले एनएसआर असुविधाजनक छ, अर्थात् ग्रुप कार्गोको लागि ढुवानी लागत मौसम अनुसार धेरै फरक हुन्छ। एनएसआर विकास योजना ल्याएपछि यी समस्या विगतमा नै रहनेछन् । मुख्य कुरा यो हो कि सरकारको योजनाले आर्कटिक क्षेत्रको विकासको लागि पहिले नै छनाेट गरिएको पाठ्यक्रमलाई पुष्टि गर्दछ, जुन २०३५ सम्म रूसी संघको आर्कटिक क्षेत्रको विकास रणनीतिमा वर्णन गरिएको थियो। आर्कटिक विस्मृतिमा यो १९९० को दशकमा जस्तो अपेक्षा गरिएको छैन।'

युरोप संस्थानमा रुसी एकेडेमी अफ साइन्सेसको आर्कटिक अध्ययन केन्द्र

रुसी एकेडेमी अफ साइन्सेसको यूरोपको आर्कटिक अध्ययन केन्द्रकी वरिष्ठ फेलो डायना टिमोशेन्को भन्छिन्, विगत एक दशकमा ट्रान्सर्पोट उद्योगको सक्रिय रूपमा भइरहेको विकास तथ्यको बाबजुद पनि एनएसआरको आवश्यकता वा सञ्चालनबारे थप बोल्न आवश्यक नै नभएको बताएकी छिन्।

उनको अनुमान अनुसार निकट भविष्यमा मध्यम, सतर्क तर निर्देशित विकासको अपेक्षा गरिएको छ। सामान ढुवानी, रसद र कार्गो कारोबारको लागि आवश्यक आधारभूत व्यापार प्रणालीको अभाव यी कारोबारमा उल्लेखनीय वृद्धि गर्न र चेतावनी मुलुक विकासको कारक हुने उनको भनाइ छ।

टिमोशेन्कोले भनेकी छिन्,'यसै बिच प्रणालीको प्रतिस्पर्धात्मकता पनि प्रभावकारी योजना र निर्बाध वितरण, नियन्त्रण र समर्थन प्रणालीहरूको परिचय (उद्योग ४.० प्रविधिहरूमा आधारित), रूस र विदेशका ग्राहकहरूका लागि इलेक्ट्रोनिक व्यापारिक प्लेटफर्मको प्रयोग (विदेशी भाषाहरू, साइट नेभिगेसनको सहजता, इलेक्ट्रोनिक भुक्तानीहरूको सुरक्षा र अन्य कार्गोको सुरक्षा सुनिश्चित र सहजता दुवैद्वारा निर्धारण गरिनेछ।'

'२०२२ को जुलाइ ३१ मा ल्याइएको नयाँ समुद्री सिद्धान्तले सामुद्रिक गतिविधिहरूका लागि एकल सूचना क्षेत्र बनाउन केवल रुसी मात्रउपग्रह सञ्चार र प्रसारण प्रणाली (एक्सप्रेस आरभी नाम दिइएको) प्रणाली अघि सारेको छ। यसले एनएसआर सञ्चालन गर्न र आर्कटिकमा विकासको नयाँ चरण चिन्ह लगाउन राम्रो प्रोत्साहन दिनेछ।'

कानूनी मुद्दाहरू

रुसी सिनेटर ओल्गा इपिफानोभाले उत्तरी समुद्री मार्गमा आइसब्रेकर जहाजहरू प्रयोग गरेर उत्तरी डेलिभरीमा कानून अपनाउनुपर्ने बताएकी छिन्। आर्कटिक क्षेत्रहरूको जनसंख्याको भागमा यस दिशामा धेरै समस्याहरू छन्। एनएसआरको कानूनी स्थिति र यसको साथमा नेभिगेसनको विशिष्टताहरू एकल द्वारा होइन बरु नियामक कानुनी कार्यहरूको सम्पूर्ण दायराद्वारा विनियमित हुन्छन् ।

एपिफानोभाले भनिन्, 'एनएसआरमा एउटै कानून विकास गर्ने प्रयास बारम्बार गरिएको छ, तर ती सबै विभिन्न कारणले अस्वीकार गरियो। तर, मेरो विचारमा उत्तरी समुद्री मार्गको जनसम्पर्कको समग्रता एउटै कागजातले निर्धारण गर्नुपर्छ । उत्तरी समुद्री मार्गको राष्ट्रिय हैसियत, यसको रणनीतिक महत्त्वलाई कानुनी रूपमा जोड दिन आवश्यक छ। यो आज विशेष गरी महत्त्वपूर्ण छ।'

आपूर्ति वा रसद मुद्दाहरु

पेवेकमा गत वर्ष निम्तिएको तार्किक संकट जब दर्जनौं जहाजहरू आर्कटिक बरफमा जाममा परे तब, उत्तरी समुद्री मार्गको व्यवस्थापनको सुधारको विषयलाई कडा रुपमा ट्रिगर भएको थियो। व्यवस्थित स्थिति बिना २०२४ मा उत्तरी समुद्री मार्गमा ८ करोड टन कार्गो ट्राफिकको लक्ष्य हासिल गर्न कठिन हुनेछ ।

'आज एनएसआरको विकासमा मुख्य समस्याहरूमध्ये एक आर्कटिक टापुहरू बीचको मार्गको १२.५ मिटर सम्मको गहिराई हो,' लोमोनोसोभ उत्तरी (आर्कटिक) संघीय विश्वविद्यालय (एनएएफयु) की रेक्टर एलेना कुद्र्याशोवाले भनिन् । 

 'आधुनिक ट्याङ्करहरू र लाइटर वाहकहरूसँग १२ मिटर भन्दा बढी ड्राफ्ट(पानीको सतह र जहाजको पीँधको दूरी) छ। यस अर्थमा एनएसआरको सबैभन्दा समस्याग्रस्त खण्डहरू सानिकोभ स्ट्रेट र भालु टापुहरू वरपरका क्षेत्र हुन्।

यस्तै महत्त्वपूर्ण ड्राफ्ट भएका जहाजहरूले नयाँ साइबेरियन टापुहरूको उत्तरमा उच्च अक्षांशहरूमा जाने मार्गहरू प्रयोग गर्न सक्छन्। यद्यपि नेभिगेसनल दृष्टिकोणबाट यी मार्गहरूको अध्ययन थोरै गरिएको छ र थप हाइड्रोग्राफिक अध्ययनहरू चाहिन्छ।

नेभिगेसन मुद्दाहरू

आर्कटिक र अन्टार्कटिक इन्स्टिच्युटका निर्देशक अलेक्ज्याण्डर माकारोभले भनेका छन्, 'उत्तरी समुद्री मार्गमा कार्गो ट्राफिकमा वृद्धिसँगै सुरक्षित र कुशल नेभिगेसनको लागि हाइड्रोमेटोरोलोजिकल समर्थनको भूमिका उल्लेखनीय रूपमा बढ्दै गएको छ। आर्कटिकमा जलवायु परिवर्तन ग्रहको अन्य कुनै पनि ठाउँको तुलनामा तीन गुणा छिटो भइरहेको छ। तर तातो मौसमले जहाजहरूलाई आर्कटिक समुन्द्रमा नेभिगेट गर्न सजिलो बनाउँछ भन्ने भावना भ्रामक छ।'

'यसको विपरित स्थिति कम अनुमानित हुँदै गइरहेको छ र खतरनाक बर्फ घटनाहरूको संख्या बढ्दै गएको छ। उदाहरणका लागि विगतका वर्षहरूको विपरित आर्कटिक समुद्रहरूमा नेभिगेसनका लागि पछिल्ला दुई वर्षहरू धेरै कठिन थिए। सुरक्षाको अतिरिक्त पोस्टिंगको दक्षताको महत्त्व बढ्दै गएको छ। एउटै मार्ग अधिक र कम ऊर्जा खपतसहित एक जहाजबाट पार गर्न सकिन्छ र कार्गो ट्रान्सपोर्टको अन्तिम लागत यसैमा निर्भर गर्दछ।'

एनएसआरमा बढ्दो ट्राफिक

एनएसआरसँग कार्गो ट्राफिकको नियोजित मात्रा पहिले नै प्राप्य लक्ष्यको रूपमा रहेकाले आर्कटिक निक्षेपहरूको गहन विकासलाई पनि ध्यानमा राख्छ। खासगरी खनिजहरू एनएसआरको लागि मुख्य आधार बन्ने अपेक्षा गरिएको छ। 

अन्तर्राष्ट्रिय परिस्थिति र रुस विरुद्ध पश्चिमी देशहरूको प्रतिबन्ध नीतिले एसियाली देशहरू लगायत अन्य क्षेत्रहरूसँग व्यापार बढाउनुपर्ने आवश्यकतालाई बढाएको छ। यसको अर्काे अर्थ भनेको अब, ढुवानीले नयाँ वैकल्पिक मार्ग प्रयोग गर्नेछ। कार्गो ट्राफिकमा वृद्धि अपरिहार्य छ, यद्यपि यो अझै निश्चित संख्यामा भविष्यवाणी गर्न गाह्रो छ। आज निर्माणाधीन आधुनिक आइसब्रेकिंग र ट्रान्सपोर्ट फ्लीटले एनएसआरसँगसँगै बढेको ट्राफिकको मात्रालाई मात्र बलियो बनाउँछ।

आर्कटिकको विकासका लागि परियोजना कार्यालयको सूचना र विश्लेषण केन्द्रका प्रमुख इगोर पाभलोभस्कीले भनेका छन्, 'कुशल ट्रान्सपोर्ट कोरिडोरले बरफ निमार्ण र बरफ एस्कर्टको खतरा जस्ता 'साहसिकता' बिना कार्गो ढुवानी गर्ने बाटो खुलाउँछ। निकट भविष्यमा उत्तरी सामुद्रिक मार्ग यस्तो व्यापारिक मार्ग हुनेछैन भन्ने कुरामा हामी सचेत हुनुपर्छ। यसलाई अन्य प्रमुख व्यापारिक मार्गहरूसँग प्रतिस्पर्धा गर्न अनुमति दिन सक्ने एउटै कुरा भनेको मलाक्काको जलडमरू वा स्वेज नहरलाई अवरुद्ध गर्नु हो। न त यो अहिलेसम्म भविष्यवाणी गरिएको छ। त्यसैले उत्तरी समुद्री मार्ग घरेलु रूसी आवश्यकताहरू पूरा गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ। सरकारको आदेशले यो प्रष्ट देखाउँछ। यो पूर्वमा बाहेक अन्तर्राष्ट्रिय ट्रान्सपोर्ट कोरिडोरको रूपमा विकास हुने अपेक्षा गरिएको छैन।'

इग्सु रानेपाको श्रम तथा सामाजिक नीति विभागकी प्राध्यापक भेरा स्मोर्चकोभाले उत्तरी समुद्री मार्गको कार्गो कारोबार वर्षैपिच्छे तीव्र गतिमा बढिरहेको बताउँछिन्। यदि यो प्रवृति जारी रह्यो भने केही विज्ञहरूले २०२४ सम्ममा नियोजित मात्रा ८ करोड टन भन्दा बढी हुने भविष्यवाणी गरेका छन्। 

उनले भनिन्, 'उत्तरी समुद्री मार्गले धेरै कठिनाइहरूको सामना गर्दछ, मुख्यतया मौसमी, किनकि यो वर्षको अधिकांश समय बरफले ढाकिएको छ। यस सन्दर्भमा आइसब्रेकरहरूको निर्माण र प्रयोगमा सक्रिय काम भइरहेको छ। एनएसआरको विकासमा चासो राख्ने चीनले रुसलाई सक्रिय रूपमा सहयोग गरिरहेको छ।'

आरयुडीएन विश्वविद्यालयको अर्थशास्त्र संकायकी एलेना एगोरीचेभा युरोपेली रणनीतिको सम्भाव्यताको बारेमा बढी उत्साहित छिन्। उनी भन्छिन् एनएसआरले 'रूसलाई हाम्रा सामानहरू सबैभन्दा छोटो, सस्तो र सबैभन्दा सुरक्षित मार्ग हिन्द महासागरको माध्यमबाट युरोपमा ढुवानी गर्न अनुमति दिनेछ।'

वैकल्पिक तुलना

एनएसआरको विकासको बारेमा ठूला कठिनाइहरुको बावजूद यसको विकास र दक्षता मान्य रहन्छ र यो एक महत्वपूर्ण ट्रान्सपोर्ट धमनी बनिरहेको छ। यद्यपि सोभियत संघको समयमा कार्गो कारोबार ७० लाख टन भन्दा केही बढी थियो तर, यो पहिले नै ५ करोड ५० लाख टन नाघि सकेको छ। 

मुख्य रूपमा ऊर्जा स्रोतहरूको ढुवानीमा वृद्धिको कारण यो मात्रामा थप वृद्धि हुनेछ। एनएसआर रूसमा अग्रणी व्यापारमार्ग हुन सक्छ। यद्यपि, यो तुलनात्मक हिसाबले सानो रहन्छ किनकी स्वेज नहरबाट २०२१ को कार्गो कारोबार करिब २ अर्ब टन थियो।

(यो लेख इजभेस्टिया अखबारमा रूसी भाषामा प्रकाशित लेखबाट अनुकूलित गरेर प्रकाशित गरिएको हो, यसको मूल रूसी संस्करण यहाँ हेर्न सकिन्छ)