काठमाडौं । अहिलेको सबैभन्दा ठुलो प्रजातान्त्रिक पार्टी नेपाली कांग्रेस २००३ सालमा गठन भएको अखिल भारतीय नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस नामक संस्था हुँदै यहाँसम्म आइपुगेको छ । २००३ सालमा जहानियाँ राणा शासनविरुद्ध लडेर देशमा प्रजातन्त्र ल्याउनका लागि सङ्गठित हुन भारतमा रहेका नेपालीलाई समेटेर बौद्धिक वर्गको नेतृत्वमा गठित उक्त संस्था महामानव वीपी कोइरालाको सक्रियतामा बनेको थियो ।

उक्त संस्था हुँदै २००३ साल माघ १२ र १३ गते भारतको कोलकातामा भएको महाधिवेशनबाट ‘नेपाली राष्ट्रिय कांग्रेस’ जन्मियो । 

उक्त पहिलो महाधिवेशनका कार्यकारी सभापति थिए महामानव वीपी कोइराला र मानार्थ सभापति टंकप्रसाद आचार्य । उक्त महाधिवेशनको उद्घाटन भाषण गरेका थिए वीपीले । वीपीले सम्वोधन गरेको यो दुर्लभ भाषण–

‘साथी हो,

हाम्रो यस सभाले जति कुरामा विचार गर्नुपर्ने थियो, तपाईँहरू सन्मुख विभिन्न प्रस्तावका रूपमा ती सबै उपस्थित भइसके र तपाईँहरूले तिनीहरूमाथि आफ्नो स्वीकृति पनि दिइसक्नुभयो । वास्तवमा नेपाल र भारत दुई देश होइनन् । नेपाल जातीय, धार्मिक र आर्थिक दृष्टिबाट हरेक प्रकारले भारत वर्षकै एउटा प्रमुख अङ्ग रहेको देखिन्छ र आज राजनीतिक दृष्टिले जुन भिन्नता देखिन्छ त्यसको मूलमा कूटनीतिज्ञ र स्वार्थी राजनीतिज्ञहरूको चालबाजी मात्र छ । 

भारतलाई दासताको जुवा बोकाउने ब्रिटिश शासनले सन् १८५७ को भारतीय जनक्रान्तिपछि हिन्दूस्तानमा उसको राज्य केवल फुटले मात्र कायम हुनसक्छ भन्ने अनुभव गन्यो । यसको प्रत्यक्ष दृष्टान्त ब्रिटेनले नेपाली र शिखहरूको सहायताबाट त्यस महान् आन्दोलनलाई विफल पार्न सक्नु थियो । त्यस आन्दोलनबाट ब्रिटिश राजनीतिज्ञहरूले शिक्षा लिएर ब्रिटिश राज्यमा भारतका सानासाना राज्यलाई गाभ्ने आफ्नो नीति छाडे । त्यसको परिणाम के भयो भने आजसम्म पनि हाम्रा साथी नेपालीहरू भारतवर्षका आफ्नै दाजुभाइहरूको स्वतन्त्रताको बाटोमा मूढो तेर्स्याउँदै छन् । उनीहरूमाथि शत्रुझैं गोली चलाउँदै छन् । आफ्नै देशका दुई थरी दाजुभाइले मारकाट गर्नु र त्यसबाट विदेशीले लाभ लिनु लज्जाको कुरो हो ।

नेपाललाई भारतभन्दा भिन्न देश घोषित गर्दा केवल ब्रिटिश साम्राज्यवादलाई मात्र लाभ छैन बरु यसबाट हाम्रा देशका स्वेच्छाचारी शासकहरूको पनि ठुलो स्वार्थसिद्ध हुन्छ । भनौं, यसैमा उनीहरूको अस्तित्व कायम रहन्छ । उनीहरूले भारतभन्दा भिन्न घोषित गरेर नै अशिक्षा र अज्ञानतामा राखिएका आफ्ना सोझा प्रजालाई मूर्ख बनाउँदै भारतवर्षमा चलिरहेको स्वतन्त्रता आन्दोलनबाट अलग राख्न र त्यसको बाधक बनाउन पनि सक्छन् । यसरी अलग हुँदा नेपालका प्रजा पनि उत्तरोत्तर बलवान् हुँदै गइरहेका आफ्ना भारतीय दाजुभाइ, दिदीबहिनीहरूको सहयोग र सहायताबाट वञ्चित हुनेछन् ।

तर, हामी त्यति सजिलै ठगिने छैनौं । ज्ञानको प्रखर ज्योतिले हाम्रा आँखा पनि बिस्तारो–बिस्तारो उघ्रन लागेका छन् । हामीहरूलाई यति चाँडै यतिका सहयोगी प्राप्त हुनु त्यसैको प्रमाण हो । हामीले अब अझै सङ्गठित भएर–

१, नेपालमा अहिंसात्मक साधनद्वारा जनताको सहयोगले उत्तरदायी शासनको स्थापना गर्ने । 

२, भारतीय स्वतन्त्रता–सङ्ग्राममा पनि पूर्ण सहयोग दिने आफ्नो संस्थाका यी उद्देश्यलाई प्रत्येक नेपाली दाजुभाइ, दिदीबहिनीको कानसम्म पुर्याएर उनीहरूको सहानुभूति र सहयोग प्राप्त गर्ने प्रयत्न गर्नुपर्छ । किनभने जनताको राज्य स्थापित गर्नका लागि जनताकै सहायता चाहिन्छ । यो काम सम्पन्न गर्न लुकेर वा गुप्त सङ्गठनद्वारा त्यति सजिलो हुँदैन । नेपाल प्रजापरिषद्को विफलता र भारतमा क्रान्तिकारी ’दलको असफलताले यो कुरा सिद्ध गरिसकेको छ । म मान्दछु, नेपालको वर्तमान शासन प्रणाली शिथिल भइसकेको छ । सुधारवादीहरूको साधारणभन्दा साधारण कामले पनि अपराधी शासकहरू तर्सन्छन् र उनीहरूलाई बलपूर्वक हटाउन गाह्रो छैन । 

तर त्यस अवस्थामा मात्र यो काम सफल हुनसक्छ जब ब्रिटिश शक्ति आफ्ना सहायक यी कठपुतली शासकहरूको सहायताका लागि जनतालाई दमन गर्न तोप र तरबार लिएर हाजिर हुने छैन । यही कारणले हामीले ’भारतमा ब्रिटिश शासनको अन्त्य गर्नका निमित्त भारतीय स्वतन्त्रता–सङ्ग्रामलाई पनि पूर्ण सहयोग दिने उद्देश्य राख्नु आवश्यक भएको हो । 

यसका अतिरिक्त एउटै उद्देश्य लिएर अग्रसर हुँदा भारत र नेपालका साथीहरूलाई पारस्परिक सहायताले पनि निकै बल दिनेछ र जर्जर भइसकेको ब्रिटिश शासनको नाश अझ छिटो गरिदिनेछ । निःसन्देह, यो काम अखिल भारतीय काँग्रेस महासभाले लिएको अहिंसाको साधनबाटै हुनेछ । त्यसको अभेद्य शक्ति, सुरक्षित प्रयोग र स्थायी प्रभाव कसैको दृष्टिबाट लुकेको छैन ।

हाम्रा वर्तमान शासकहरूले ’हाम्रो देश नेपाल त अझै स्वतन्त्र छ’ भनेर आफ्ना सोझा प्रजालाई छक्याएको देख्दा हाँसो उठ्छ । के स्वतन्त्रताको लक्षण यही हो ? यहाँ रहेको देशव्यापी अशिक्षा र दरिद्रताले मानिस र पशुमा खासै अन्तर छैन । जनतालाई बोल्ने स्वतन्त्रता छैन । हिँड्ने स्वतन्त्रता छैन । विचार गर्ने स्वतन्त्रता छैन । रूने–हाँस्ने स्वतन्त्रता छैन । जनताको मान, इज्जत, जीवन, परिवार, धन, यश केही सुरक्षित छैन ।  

स्वेच्छाचारी शासक वर्गको मर्जी र हुकुमको अगाडि सबै निरीह छन् । यहाँ कानून भनेको केही पनि होइन । केवल प्रभुको हुकुम मात्र ठुलो कुरा हो । यो स्वतन्त्रता हो कि स्वतन्त्रताको उपहास ? जापान र टर्की पनि नेपालजत्रै राष्ट्र हुन् । तर, नेपाल र उनीहरूमा तुलना गर्नै मिल्दैन । उनीहरूभन्दा हामीहरू कुनै कुरामा हीन थियौँ ? तर किन हाम्रो यस्तो अवस्था छ ? प्रजालाई स्वतन्त्रताको धोकामा राख्ने नेपालका शासकहरूले यसको उत्तर दिन्नन् । हामीहरूले निकै पछि चेत्यौँ । संसार हामीभन्दा निकै अगाडि बढिसक्यो । उसलाई हामीहरूले दगुरेर भेट्टाउनुपर्‍यो । अब हामीसँग गँड्यौलाको चालले बामे सर्ने समय छैन । 

नेपाल सरकारले नगरपालिका र अरू त्यस्तै साधारण विभागमा काम गर्ने आफ्ना चाकरियालाई ’जनताका प्रतिनिधि हुन्’ भनेर प्रजाका आँखामा छारो हाल्ने समय उहिल्यै बितिसक्यो । हामी नेपालमा उत्तरदायी शासन स्थापना नभई कदापि सन्तुष्ट हुन सक्दैनौँ । नेपालको वर्तमान सरकारले जनताको भलो चाहन्छ भने अझै बढी हानि हुनुभन्दा पहिले नै शुद्ध मनले तुरुन्तै यस काममा तत्परता देखाओस् ।

यस सम्बन्धमा म एउटा कुरा अझ स्पष्ट पार्न चाहन्छु  । हाम्रो कुनै वर्ग वा सम्प्रदायसित कदापि शत्रुता छैन । नेपालमा बस्ने वा उससँग कुनै प्रकारको सम्बन्ध हुने सबै व्यक्ति हाम्रा दाजु हुन् । देशको उपकार र उन्नति नै हाम्रो अभीष्ट र लक्ष्य हो । हामी केवल निरङ्कुश स्वेच्छाचार शासनप्रणालीका विरोधी हौं । त्यसकारण कुनै वर्गविशेषले हामीबाट व्यक्तिगत अनिष्ट हुने आशङ्का उचित छैन । हाम्रा निमित्त सबैको सहायता ग्राह्य छ र हामी पनि जाति, वर्ग वा कुलको पर्वाह नगरी योग्यताको विचार गर्दै सबैको सहायक बन्नेछौँ । सम्पूर्ण राष्ट्रको उन्नति र अभ्युदयका लागि नै हामी प्रयत्नशील रहेका छौँ।

समय थोरै छ, काम ठुलो छ । यसकारण नेपाल राष्ट्रका प्रत्येक दाजुभाइ, दिदीबहिनीसित यस संस्थाका कुनै सदस्यले व्यक्तिगत रूपमा पुगेर सहयोग र सहायताका लागि प्रार्थना गर्ने बाटो नपर्खी स्वयं नै हामीलाई सहायता गर्न उपस्थित हुनका लागि नेपाली राष्ट्रिय काँग्रेसका तर्फबाट मेरो नम्र निवेदन छ । उनीहरूबाट सहायता प्राप्त गर्ने नै हाम्रो प्रयत्न हो । त्यसकारण उनीहरूले आफ्नो यो संस्थामा अविलम्ब स्वयं आएर यसलाई आफ्नो सहयोग दिँदै यसको शक्ति बढाउनुपर्छ । 

नेपालमा कुनै प्रकारको आर्थिक, राजनीतिक र सामाजिक सम्बन्ध भएका स्त्री–पुरूष यस संस्थाका सदस्य, प्रतिनिधि वा पदाधिकारी बन्न सक्छन् । तसर्थ, यस संस्थाको प्रारम्भ गर्न जनताबाट जस्तो उत्साहजनक सहयोग हामीलाई प्राप्त भयो, त्यो उत्तरोत्तर बढ्दै जानेछ र हामीलाई उत्साह, सहयोग र धनसम्बन्धी सहायताको अभाव कहिल्यै हुने छैन भन्ने आशा मात्र होइन, विश्वास पनि छ ।

दाताहरूको सहायतामा नेपाली भाषामै हाम्रो एउटा साप्ताहिक पत्रिका काशीबाट प्रकाशित हुने भएको छ भन्ने सूचना दिँदा मलाई हर्ष लागेको छ । यसद्वारा हामीहरू आफ्नो सन्देश, कार्यक्रमको सूचना र आफ्ना राजनीतिक, सामाजिक, धार्मिक र सांस्कृतिक विचारहरू आफ्ना दाजु–भाइ, दिदी–बहिनीहरूसम्म अति शीघ्र र सुगमतापूर्वक पुर्‍याउन सक्नेछौँ । यसबीच हाम्रा सन्देशहरू स–साना पुस्तिका तथा बुलेटिनमार्फत प्रचारित हुनेछन् । तिनीहरू सुगमतापूर्वक र छिटो प्राप्त गर्नका निमित्त हामीलाई विशेष चन्दा स्वरूप कम्तीमा पाँच रुपैयाँका साथ आफ्नो ठेगाना अपेक्षित छ ।

मलाई आदरपूर्वक सभापति बनाए बापत तपाइँहरूलाई पुनः धन्यवाद दिन्छु ।

–बन्देमातरम् ! 

[स्रोतः प्रदीप गिरि, विशेश्वरप्रसाद कोइराला राजनीतिक अभिलेख (२०६६); नेपाली काँग्रेस ऐतिहासिक दस्तावेजहरू  ]