काश्मीर। काश्मीरमा बढ्दो बेरोजगारी र रूढिवादी सामाजिक सेटअपका चुनौतीहरू पार गर्दै उद्यमशीलतातर्फ लाग्ने युवा पुस्ताहरू बढ्दै गएका छन्। विगतमा महिलाहरूलाई घरबाहिर निस्किन हुँदैन भन्ने सोच परिवर्तन हुँदै महिलाहरूले नै आफैँ उद् सुरु गर्न थालेका छन्। 

परम्परागत रूपमा पुरुष उन्मुख हुने व्यापारिक क्षेत्रहरूमा महिलाहरूले अहिले प्रभुत्व जमाउन थालेका छन्। धेरै अवस्थामा महिलाहरूले आफ्ना पुरुष समकक्षहरूलाई उछिनेका छन् र उल्लेखनीय नेतृत्व कौशल देखाएका छन्। यहाँ अवरोधहरूको सामना गर्दा पनि आफ्नो जोसलाई पछ्याउने निर्णय गरेर सफल भएका महिला उद्यमीहरूको विषयमा चर्चा गरिएको छ। 

शमिमा अख्तर
कुलगामको नागम क्षेत्रकी शाहमीना अख्तरले प्रोभिजनल स्टोर चलाएकी छिन्। घरकै सबै जिम्मेवारी काँधमा आएपछि उनले यो उद्यम सुरु गरेकी हुन्। 'मेरो काँधमा धेरै जिम्मेवारी थियो र मेरा ६ जना छोराछोरी छन्। त्यसैले मैले यो पहल गरेको हो,’ अख्तरले आफ्नो यात्राबारे कुरा गर्दै भने, ‘जब म मेरो श्रीमान्को स्वास्थ्य अवस्थाका कारण दिल्लीमा थिएँ, मैले त्यहाँ काम गर्न थालेँ।  मैले लुगा इस्त्री गर्ने र पैसा कमाउनको लागि अन्य घरको काममा मद्दत गर्छु।

उनले राष्ट्रिय ग्रामीण जीवनयापन मिसन योजनाबाट सहयोग लिएर गर्दै आएको कामलाई व्यवसायको रूपमा अघि बढाइन्। ग्रामीण विकास मन्त्रालय, भारत सरकार स्व-रोजगार र ग्रामीण जनता, विशेष गरी गरिबहरूको सङ्गठन प्रवर्द्धनमा केन्द्रित छ।

श्रीमानले स्वास्थ्यका कारण बाहिर गएर काम गर्न अवस्था नभएपछि शमीमा आफैँ अघि सारेर हिम्मत जुटाएर सुरु गरेको व्यवसायले अहिले निकै सन्तुष्ट भएको उनले बताइन्। उनलाई उक्त व्यवसाय सुरु गर्नुअघि निरुत्साहित नगरेका पनि होइनन्, तर, हिम्मत जुटाइन् र एक सफल र साहसिक महिला उद्यमीको पहिचान बनाएकी छन्। 

खैरुलनिसा
पुलवामाको हान्जीखेल्लो क्षेत्रकी २३ वर्षीया खैरुलनिसाले दुग्ध व्यवसाय चलाउनुका साथै गाईबस्तुका लागि घाँस बेच्ने गर्छिन्। आर्थिक अभावका कारण कठिनाइ झेल्दै उनले व्यवसाय सुरु गरेकी हुन्।

२०१६ मा उनले पनि एनआरएलएमको सहयोगमा मेरो व्यवसाय सुरु गरेको बताइन्। अहिले उनी आफ्ना ६ जना कामदारको सहयोगमा विभिन्न गाउँमा दूध आपूर्ति गर्न सक्षम छन्। उनले भनिन्, 'हामीले जम्मु काश्मीर दुग्ध उत्पादक सहकारी लिमिटेडलाई पनि दूध उपलब्ध गराउँछौँ।'

बाल्यकालको सम्झना स्मरण गर्दै उनले भनिन्, ‘मलाई सधैँ सरकारी जागिरे बन्ने रहर थियो तर आज जागिरभन्दा व्यापार धेरै राम्रो हुन्छ भन्ने महसुस भयो।
जेकेएलआरएमको सहयोगमा १० हजार रुपैयाँबाट व्यवसाय सुरु गरेकी उनी चार घण्टा मात्रै काम गरेर राम्रो आम्दानी गरेको बताइन्। उनले युवाहरूलाई जागिरको प्रतीक्षा नगरी व्यवसाय सुरु गर्न आग्रह गरेकी छिन्।

अस्मत आरा
उत्तरी कश्मीरको बारामुल्ला जिल्लाकी २५ वर्षीया असमत आरा आफ्ना दिदीबहिनीसँग मिलेर बिस्मिल्लाह कप व्यवसाय सुरु गरेका छन्। उनीहरूले तामाका सामान बेच्छन्। 'यो यात्रा सुरु गर्नु अघि, हामीले धेरै समस्याहरूको सामना गर्‍यौँ। हामीले हाम्रो आर्थिक अवस्था कमजोर भएकाले हाम्रो पढाइ पनि छोड्यौँ। तर, अहिले हामीले फेरि पैसा कमाउन थालेपछि पढाइ सुरु गरेका छौँ,’ उनले भनिन्। व्यवसाय कसरी सुरु गरिन् भनी सोध्दा उनले भनिन्, 'उमइड योजनाको सहयोगमा मैले मेरो व्यवसाय सुरु गरेँ र उहाँहरूको सहयोगको लागि म धेरै आभारी छु।'

सन् २०१४ मा, मैले घरमा भाँडाहरू बनाइदिएँ, जसमा हामीले अन्य पसलहरूको तर्फबाट विभिन्न आकारका भाँडाहरू डिजाइन गर्‍यौँ र हामीले हाम्रो ज्याला कमाउँथ्यौँ,' आराले भनिन्।

तर, २०१६ मा उनले आफ्नै व्यवसाय सुरु गरिन् जसमा अस्मत र उनका दिदीबहिनीले आफैँ भाँडाकुँडा बनाएर पसलमा बेचिन्। तिनीहरूले ग्राहकहरूको लागि डिजाइन गरिएका भाँडाहरू शिल्प गर्न अर्डर पनि लिन्छन्। 'हामीले आफ्नो कामको लागि धेरै आलोचनाको सामना गर्‍यौँ। सबैले हामीलाई हतोत्साहित गरे र भने कि यो पुरुषको काम हो, र महिला भएर हामीले कसरी व्यापार गर्न सक्छौँ,' उनले थपे, 'हाम्रो कामप्रतिको हाम्रो समर्पण नै हाम्रो लागि सबैभन्दा ठुलो बल हो, त्यसैले आज हामी सफल छौँ।'

मधु भाला
साम्बाको निहाल्की गाउँका मधु भालाले २०१० देखि कुखुरा फार्म चलाउँछिन्। 'मेरो व्यवसायको सुरुमा, मसँग जम्मा २०० वटा कुखुरा थिए र मैले धेरै कम कमाएको कारण लगानी सानो थियो। यो कमाइले मेरो परिवारको आवश्यकता पूरा गर्न सक्दैन,’ उनले भनिन्। पछि सन् २०१८ मा उम्मेद योजनाका लागि आवेदन दिएर आर्थिक सहयोग लिएर पोल्ट्री फार्म खोलेर व्यवसाय विस्तार गरिन्। आफ्नो पारिवारिक सपोर्टको बारेमा मधुसँग कुरा गर्दै उनले श्रीमानले सधैँ साथ दिएको बताइन्। भालाले भने, ‘उहाँ मेरो स्तम्भ हुनुहुन्छ र उहाँकै सहयोगले म यहाँसम्म आइपुगेको छु।

'सुरुमा मैले बजार आधार स्थापित गर्न धेरै चुनौतीहरूको सामना गरेँ, तर पछि, मैले बजार र व्यवसायसँग सम्बन्धित अन्य कुराहरू बुझेँ।'अहिले उनी विभिन्न क्षेत्रमा कुखुरा आपूर्ति गर्छिन् र पोल्ट्री फार्मबाट मासिक ३० हजारदेखि ४० हजारसम्म आम्दानी गर्छिन्। केही हासिल गर्ने इच्छाशक्ति भए कम्फर्ट जोनबाट बाहिर निस्केर आफ्नो लक्ष्य हासिल गर्न केही पहल गर्नुपर्ने उनको विश्वास छ।