काठमाडौँ । चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी (सिपीसी) ले दशकौँदेखि परिष्कृत गरेको कला हो जासुसी । चिनियाँ प्रणाली तिनीहरूले गर्ने सबै कुरामा विशेष गरी जासुसीको सन्दर्भमा सान्दर्भिक पनि छ । यसै प्रसङ्गमा गत वर्ष मात्र राष्ट्रपति सी चिनफिङले आफ्ना नागरिकलाई एक अर्काको जासुसी गर्न र कुनै बाहिरी शक्तिले चीनमा प्रवेश गरी चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीलाई अस्थिर बनाउन नसक्ने कुरा सुनिश्चित हुनसमेत आग्रह  गरेका थिए ।

अब राज्य सुरक्षा मन्त्रालयले आफ्ना नागरिकहरूलाई सन्दिग्ध गतिविधिको रिपोर्ट गर्नका लागि च्यानलहरू सिर्जना गर्नुका साथै उनीहरूलाई प्रशंसा र पुरस्कृत गर्ने लगायतका काउन्टर जासुसी कार्यमा संलग्न हुन निर्देशन दिएको छ । 

एउटा प्रणाली स्थापना गरिनु पर्छ जसले जनतालाई प्रतिजासुसीमा भाग लिन सामान्य बनाउँछ । राज्य सुरक्षा मन्त्रालय, विदेशी खुफिया र काउन्टर जासुसीको निरीक्षण गर्ने मुख्य एजेन्सीले यसको वि च्याट खातामा पोस्ट गरिएको छ ।

स्पष्ट रूपमा सन् २०२२ को मध्यमा पहिलो पटक रिपोर्ट गरिएको सीको आदेश अहिले कार्यान्वयन भइरहेको छ । चिनियाँ जनतालाई प्रतिजासुसी कार्यमा संलग्न गराउन मन्त्रालयको पछिल्लो आह्वानले सन् २०२३ को जुलाईमा लागू भएको चिनियाँ प्रतिजासुसी कानूनको विस्तार पछ्याएको छ।

राष्ट्रिय सुरक्षा र हितसँग सम्बन्धित सूचना हस्तान्तरण गर्न प्रतिबन्ध लगाउने कानूनले चीनमा रहेका विदेशी कम्पनीहरूलाई नियमित व्यापारिक क्रियाकलापमा दण्डित हुन सक्ने भन्दै अमेरिकाबाट चिन्ता व्यक्त गरेको छ। संशोधित कानूनले प्रतिजासुसी अनुसन्धान गर्ने अधिकारीहरूलाई डाटा, इलेकट्रोनिक उपकरण र व्यक्तिगत सम्पत्ति जानकारीमा पहुँच प्राप्त गर्न अनुमति दिन्छ।

अमेरिकी विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता म्याट मिलरले भने, "निश्चित रूपमा नागरिकहरूलाई एक अर्काको जासुसी गर्न प्रोत्साहित गर्नु ठूलो चिन्ताको विषय हो।" चिनियाँ सांसदहरूले २०२३ को दोस्रो त्रैमासिकमा बेइजिङको काउन्टर-जासुसी कानूनमा व्यापक फेरबदल गरी पारित गरेका छन्। राष्ट्रिय सुरक्षासँग सम्बन्धित कुनै पनि सूचना हस्तान्तरण गर्न प्रतिबन्ध लगाउँदै र जासुसीको परिभाषालाई फराकिलो बनाउँदै बनाएको छ। चीनको शीर्ष विधायिका निकायले तीन दिनको छलफल पछि (२५ अप्रिल २०२३) मा  २०१४ पछि संशोधित काउन्टर-जासुसी कानूनको पहिलो अद्यावधिक पारित गर्‍यो ।

परिमार्जित चिनियाँ काउन्टर-जासुसी कानूनले चीनलाई जासुसीको आशङ्कामा दर्जनौँ चिनियाँ र विदेशी नागरिकहरूलाई पक्राउ गर्न र हिरासतमा राख्ने आधार प्रदान गर्दछ । गत मार्चमा जापानी औषधि निर्माता एस्टेलास फार्माका एक कार्यकारी यसकै सिकार भएका हुन् ।

अर्को देशलाई राज्यको गोप्य कुरा उपलब्ध गराएको चीनले आरोप लगाएका अस्ट्रेलियाली पत्रकार चेङ लेई सेप्टेम्बर २०२० देखि हिरासतमा छन् । चीनले जासुसहरूबाट खतरा रहेको घोषणा गरेको छ । 

किनकि पश्चिमी देशहरू सबैभन्दा प्रमुख रूपमा अमेरिकाले चीनलाई जासुसी र साइबर आक्रमणको आरोप लगाउँदै आएको छ। बेइजिङले उक्त आरोप अस्वीकार गर्दै आएको छ। चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले अमेरिका आफैँ ‘ह्याकिङ साम्राज्य’ को जालो बनाएको  दाबी गरेका छन् ।

चिनियाँ सरकारले आफ्ना नागरिकलाई जासुस बन्न प्रोत्साहन दिँदै आएको छ। प्रायः पुरस्कारहरूद्वारा समर्थित गरिन्छ। "जासुसी रिपोर्ट गर्ने व्यक्ति र सङ्गठनहरूलाई कानुनी रूपमा प्रशंसा, पुरस्कृत र संरक्षण गरेर जासुसी रिपोर्ट गर्ने संयन्त्रलाई बढाउनुहोस्," चीन र विदेशमा गुप्तचरको निरीक्षण गर्ने चिनियाँ राज्य सुरक्षा मन्त्रालयको नोटमा भनिएको छ।

राज्य सुरक्षा मन्त्री चेन यिक्सिनले जुलाईमा चिनियाँ कानूनी जर्नलमा लेखे लेख्दै भनेका थिए, "राजनीतिक सुरक्षा राष्ट्रिय सुरक्षाको उच्च प्राथमिकता हो र राजनीतिक सुरक्षाको 'मूल' चीनको राजनीतिक प्रणालीको सुरक्षा हो । सबैभन्दा आधारभूत कुरा भनेको चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी र चिनियाँ विशेषतासहितको समाजवादी व्यवस्थाको नेतृत्व र सत्ताको रक्षा गर्नु हो।"

जासुसीबाट आफूलाई जोगाउन चीनलाई रक्षा रेखा निर्माणमा आफ्ना जनताको सहभागिता आवश्यक पर्छ । "पर्यटक, विद्यार्थी र काम गर्ने पेसाका रूपमा विभिन्न देशहरूमा जाने चिनियाँ नागरिकहरूबारे जासुसी गरेको पाइयो," राज्य सुरक्षा मन्त्रालयले आफ्नो वि च्याट पोस्टमा लेखेको छ । यसले धेरै देशहरूमा चिन्ता बढाएको छ किनकि नागरिक चिनियाँ जासुसहरूले बौद्धिक अधिकार र राष्ट्रिय सुरक्षामा गम्भीर खतरा खडा गरेको छ।

सन् २०२२ को अगस्त जारी न्यूयोर्क टाइम्सको  रिपोर्ट अनुसार सी चिनफिङले राष्ट्रिय सुरक्षालाई "जनयुद्ध" को हिस्सा बनाएका थिए । जसमा सैन्य अधिकारीहरूमात्र नभइ प्राथमिक विद्यालयका शिक्षकहरू र छिमेकी कार्यकर्ताहरू पनि समावेश थिए ।

राष्ट्रिय सुरक्षा शिक्षा दिवसमा बालबालिकाहरूले खाद्य विषाक्तता र आगो, जासुस र आतङ्कवादीहरू समावेश गर्ने खतराहरूबारे पाठ सिकेका थिए । सम्भावित असन्तुष्ट र "शङ्कास्पद" विदेशीहरूलाई निकाल्नका लागि छिमेकीहरूले "राष्ट्रिय सुरक्षा पिपुल्स लाइन-अफ-डिफेन्स" समूहहरू स्थापना गरेका छन् । 

राज्य सुरक्षा मन्त्रालयले सुरक्षा अपराधको बारेमा जानकारी दिने नागरिकलाई १५ हजार अमेरिकी डलरसम्मको पुरस्कार प्रस्ताव गरेको छ। सीपीसीले आफ्ना नागरिकहरूले एक अर्काको जासुसी गरेको चाहनुको मुख्य कारण भनेको शासनको स्थिरता सुनिश्चित गर्नु हो र अझ महत्त्वपूर्ण कुरा हो सीको स्थिरता ।

भारतीय सरकारी संस्था र सेनामा घुसपैठ गर्ने र जासुसी गर्ने चिनियाँ प्रयासहरूका लागि भारत कुनै अपरिचित छैन । अझ महत्त्वपूर्ण कुरा भारतमा दलाइ लामाको उपस्थितिले भारतलाई चिनियाँ गुप्तचर कार्यहरूको लागि महत्त्वपूर्ण लक्ष्य बनाउँछ। सन् २०२२ मा भारतीय प्रहरीले बोधगया नजिकै सोङ सियाओलान नामक चिनियाँ पर्यटकलाई पक्राउ गर्‍यो। जसलाई चिनियाँ जासुस र दलाई लामाको सम्भावित खतरा मानिएको थियो ।

चिनियाँ विद्यार्थी र वैज्ञानिकहरू जासुसी गतिविधिमा संलग्न पाइन्छ । सन् २०२० मा एक चिनियाँ महिला भारतमा जासुसी गरेको आरोपमा पक्राउ परेकी थिइन् । छिङ सी नामकी एक चिनियाँ महिलाले नयाँ दिल्लीमा दुई वटा कम्पनी सञ्चालन गरिरहेकी थिइन्। जुन दुई चिनियाँ व्यक्ति झाङ र चाङ-लि-लियाको नाममा दर्ता भएका थिए । 

छिङले भारतीय सेनाको आन्दोलन, रक्षा अधिग्रहण, विदेश नीति र दलाई लामाको जानकारी चीनलाई पठाउने गरेको पाइएको थियो। चीनले उनीहरू जासुस भएको कुरा अस्वीकार गरे पनि भारतले यी पर्यटकहरूसँग वैध राहदानी वा भिसा नभएको दाबी गरेको छ । अनुसन्धानले पत्ता लगायो कि यी पर्यटकहरू हुवावे टेक्नोलोजीका कर्मचारी थिए। जसलाई अहिले धेरै देशहरूले चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको सरकारको तर्फबाट जासुसीमा संलग्न भएको आरोप लगाएका छन् ।

यसरी हेर्दा चिनियाँ जासुसीको जरा धेरै पुरानो छ । कलेज र विश्वविद्यालयका विद्यार्थीहरू यस कामको लागि विशेष रूपमा तयार हुन्छन् । उनीहरूलाई एउटा भाषा सिकाइन्छ । उदाहरणका लागि हिन्दी वा उर्दू, जसलाई स्थानीय नाम दिइएको छ। 

भाषिक तालिम सकिएपछि उनीहरूलाई ६ महिनाको लागि स्थलगत तालिम र रिपोर्टिङका ​​लागि लक्षित देशमा पठाइन्छ। उदाहरणका लागि श्रलंकाको कोलम्बोमा रहेको चिनियाँ दूतावासले प्रायः स्थानीय उपनाम भएका चिनियाँ विद्यार्थीहरू प्राप्त गर्नेछन् जसले श्रीलङ्कामा अध्ययन गर्ने वा बस्ने विद्यार्थीहरूको रूपमा काम गर्ने र रिपोर्ट गर्ने  छन् । यो संसारभरका देशहरूमा लागू हुन्छ । यो अभ्यास धेरै दशकदेखि चलिरहेको छ र चीनको लागि जासुसको एक पुस्ताको उत्पादन गरेको छ ।

अमेरिकी अधिकारीहरूले चिनियाँ पर्यटकहरूले देशको सैन्य आधारहरूमा घुसपैठ गरिरहेको र अलास्काको फोर्ट वाइनराइटमा रहेको सैन्य स्थापनामा ड्रोनहरू लिएर गएको देखेको बताएका छन् ।

पूर्व वरिष्ठ गुप्तचर अधिकारी डेभिड डेप्टुलाले भने अनुसार  पर्यटकहरूले छोडेका सेन्सरहरू संवेदनशील जानकारी सङ्कलन गर्न प्रयोग गर्न सकिन्छ । एक चिनियाँ पर्यटकले बेलायतको हाउस अफ कमन्समा घुसपैठ गरेका थिए जति बेला हङकङका असन्तुष्टहरूले राम्रोसँग संरक्षित कमिटी कोठामा ब्रिफिङ गरिरहेका थिए । 

हङकङका प्रचारक फिन लाउले चिनियाँ पर्यटक बेइजिङ सरकारको जासुस भएको बताएका छन् । उनले भने,"यो संसद्को सबैभन्दा दुर्गम कमिटी कोठा हो । र यो माथिल्लो तलामा छ । यो संयोग होइन कि एक चिनियाँ पर्यटक ठिक समयमा कोठा बाहिर थिए। कार्यक्रममा प्रवेश गर्न खोज्दै थिए ।"

बेलायती अधिकारीहरूले संवेदनशील डाटा चोरी र जासुसी रोक्न प्रयासको रूपमा ५० चिनियाँ विद्यार्थीहरूलाई देश छोड्न बाध्य पारे ।  अमेरिकी विश्वविद्यालयहरूमा पनि चिनियाँ जासुसहरूले घुसपैठ गरेका छन् । 

इलिनोइस इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजीमा इलेकट्रिकल इन्जिनियरिङ पढ्दै गरेका जी चाओकुन नामका चिनियाँ विद्यार्थीलाई अमेरिकामा इन्जिनियर र वैज्ञानिकहरूको जानकारी सङ्कलन गरेर चिनियाँ सरकारको लागि जासुसी गरेको अभियोगमा ८ वर्षको जेल सजाय सुनाइएको छ ।

एफबीआईका निर्देशक क्रिस्टोफर रेले भनेका छन् कि चीनले जासुसी एजेन्टको रूपमा चिनियाँ विद्यार्थीहरू मार्फत टेक्नोलोजी चोर्ने प्रयास गरिरहेको छ। "हामी निरन्तर हेर्छौँ कि यो चिनियाँ सरकार हो जसले हाम्रो आर्थिक र राष्ट्रिय सुरक्षाको लागि सबैभन्दा ठूलो दीर्घकालीन खतरा बनाउँछ", उनले भने । सन् २०२० मा केही चिनियाँ विद्यार्थीहरू नियमित अन्तरालहरूमा फ्लोरिडा नौसेना आधारमा सरकारी भवनहरूको तस्बिर खिच्ने क्रममा समातिए ।

यस्तो अवस्थामा चीनले आफ्नो किटमा रहेका सबै औजारहरू अन्य देशको जासुसी गर्न प्रयोग गरिरहेको छ। जुलाई १ मा संशोधित रूपमा लागू भएको पछिल्लो काउन्टर-जासुसी कानूनले चिनियाँ नागरिकहरूलाई सीपीसीको आँखा र कान बन्ने व्यवस्था गरेको छ।

यसले दोहोरो उद्देश्य पूरा गर्दछ। किनकि नागरिकहरूले आफ्ना सँगी देशवासीहरू र विदेशमा चीनका विरोधीहरू दुवैको जासुसी गर्न सक्छन् । राष्ट्रपति सीले आफ्ना नागरिकलाई एक अर्काको जासुसी गर्न प्रयोग गर्छन् भने चिनियाँहरूले विदेशमा जासुसी गर्न नागरिक वा चिनियाँ मूलका मानिसहरूलाई प्रयोग गर्छन् । यो संशोधित काउन्टर-जासुसी कानूनको केन्द्रीय विषय हो ।