काठमाडौँ । तिब्बतको माब्जा जाङ्बो र नेपालमा कर्णाली नदी भनेर चिनिने नदीले लाखौँ नेपालीको जीवनरेखा हो । तर नदीको माथिल्लो भागमा चीनको महत्वाकांक्षी बाँध परियोजनाका कारण लाखौँ नेपालीको भविष्य जोखिममा परेको छ।

भूउपग्रहबाट खिचिएका तस्बिरहरूले मे २०२१ बाट माब्जा जाङ्बोमा नेपालबाट मात्र १६ किलोमिटर उत्तरमा निर्माण गतिविधिहरू शुरू भएको देखाएको छ। बाँधका पूर्ण विवरणहरू अज्ञात छन् । तर यो एक विशाल जलविद्युत परियोजना हो भनेर अनुमान गरिएको छ। विज्ञहरूले यस बाँधले नेपालमा बहुआयामिक प्रभाव पार्ने खतरा रहेको औँल्याएका छन् ।  

कर्णाली नदीको बहावमा नियन्त्रणः 
सो बाँध निर्माण सम्पन्न भएमा कर्णालीको बहाव चीनको नियन्त्रणमा जाने छ। पानी भण्डारण गर्ने र छोड्ने बाँधको क्षमताले नेपालको सिँचाइ, जलविद्युत उत्पादन र जलीय पारिस्थितिकी प्रणालीलाई असर गर्दै तल्लो तटीय नदीको व्यवस्थालाई महत्त्वपूर्ण रूपमा परिवर्तन गर्न सक्छ।

वातावरणीय सरोकारहरूः पानीको प्रवाहमा कमीले तलछ्ट ढुवानीमा बाधा पुर्‍याउँछ जसले नदीको क्षरण र किनाराको अस्थिरता बढ्छ। यसले माछाको जनसंख्यालाई हानि पुर्‍याउन सक्छ र जैविक विविधतालाई खतरामा पार्न सक्छ।

 भूराजनीतिक तनावः 
 विवादित सिमानासँग बाँधको निकटताले भूराजनीतिक चिन्ता बढाउँछ। नेपाल जलस्रोतको लागि कर्णालीमा भारी रूपले निर्भर छ र चीनको यो एकपक्षीय निर्माणले पानी बाँडफाँटमा तनावलाई बढाउन सक्छ ।

पानी अभावः 
लाखौँ नेपाली सिँचाइ, खानेपानी र जलविद्युतका लागि कर्णालीमा निर्भर छन् । पानीको प्रवाहमा कमीले व्यापक पानीको अभाव निम्त्याउन सक्छ। कृषि, जीविकोपार्जन र जनस्वास्थ्यमा असर पार्न सक्छ ।

ऊर्जा सुरक्षाः 
नेपालले ऊर्जा अभावको सामना गरिरहेको छ र जलविद्युत परियोजनाहरूले यसको ऊर्जा आवश्यकताहरू पूरा गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन् । बाँधले विद्यमान जलविद्युत आयोजनाहरूलाई बाधा पुर्याउन र नेपालको ऊर्जा सुरक्षा लक्ष्यमा बाधा पुर्याउन सक्छ ।

 जीविकोपार्जनः 
कृषि, मत्स्यपालन र पर्यटन नेपालको अर्थतन्त्रका प्रमुख संवाहक हुन् । कर्णालीको प्रवाहमा आएको परिवर्तनले यी क्षेत्रहरूलाई गम्भीर असर पार्न सक्छ, लाखौँको जीविकोपार्जनलाई खतरामा पार्न सक्छ।

तसर्थ, चीनले बाँध परियोजनाको सम्बन्धमा नेपाल चीन पारदर्शी संवादमा संलग्न हुन आवश्यक छ। नेपाल र चीनबीच पानी बाँडफाँट र वातावरणीय प्रभावहरूको चिन्तालाई समयमै सम्बोधन गर्न आवस्यक छ ।