भगवान् बुद्ध देव र मनुष्यहरूको शास्ता थिए, तर सबै भन्दा पहिले उनी एक मानव थिए। मनुष्य आफ्नो सत्कर्मले देवता बन्छ, यो एक पुरातन विश्वास थियो, आज पनि हामी मानवतादेखि माथि देवत्वको कुरा गर्छौँ, तर बुद्धले यो क्रमलाई उल्टाए। उनीहरूले भने, 'यो जुन मनुष्य शरीर छ, त्यो नै देवताहरूले सुगति प्राप्त गर्न भनिन्छ।'
देवताहरूले जब सुगति प्राप्त गर्दछन् , तब उनीहरू मनुष्य बन्दछन्। देवी -देवताहरूमा विलासिता छ, क्रोध, घृणा, ईर्ष्या र मोह पनि छ। निर्वाणको साधना त्यहाँ छैन । यसका लागि देवताहरूले मनुष्य बन्नुपर्छ। मनुष्यहरूमै देव पुरुषको आविर्भाव हुन्छ, जसलाई देवताहरूले नमन गर्छन् । मानव धर्मको उपदेश दिने बुद्ध स्वयं मानवताको जीवित रूप थिए। यहाँ उनको जीवनसँग सम्बन्धित केही घटनाहरू दिइएको छ, जसले उनको व्यक्तित्वमा गहिरो मानवताको झलक दिन्छ।
भगवान्को परिनिर्वाण हुन लागेको थियो । मध्य रातको पछिल्लो समय चलिरहेको थियो । भिक्षुहरू उनको ओछ्यानको वरिपरि बसिरहेका थिए। बुद्धले उनीहरूलाई उपदेश दिँदै भन्छन् -'भिक्षुहरू, बौद्ध धर्म र सङ्घको बारेमा कुनै शङ्का छ भने सोध, पछि अफसोस नगर्नु कि भगवान् हाम्रो अगाडि हुनुहुन्थ्यो, तर हामीले केही सोध्न सकेनौ।'
कोही चेला बोलेनन्। भगवान्ले तीन पटक भने, तर कुनै भिक्षु केही सोध्न उठ्दैनन्। भगवान्लाई शङ्का लाग्छ कतै आफ्नो गौरवको विचार गरेर सोध्न त सङ्कोच गरेनन् ! त्यसैले उनले भने - 'सायद भिक्षुहरू, तपाईँहरूले मेरो गौरवको कारण सोध्नु भएन। जसरी साथीले साथीलाई सोध्दछ, त्यसरी नै तपाईँ मलाई सोध्नुहोस्। '
बुद्ध आफ्ना शिष्यहरूको समान भूमिमा आउँछन्। उनको यो विनम्रता। मानव धर्मको आधार हो। बुद्धले आफूलाई भिक्षुहरूको 'कल्याण मित्र' भने, जसले उनको मानवीय सहृदयता र विनम्रतमलाई सङ्केत गर्दछ।
अर्को दृश्य पनि एकै समय को हो। चन्द कर्मारपुत्रकोमा बुद्धले आफ्नो अन्तिम भोजन खाए। त्यसपछि नै रगत बान्ता हुन थाल्यो, जो उनको मृत्यु को कारण बन्यो। बुद्धलाई उनको हृदयको धेरै ख्याल थियो। भक्त उपासकलाई पश्चात्ताप थियो चन्द कर्मारपुत्र भोजन गरेपछि भगवान्ले शरीर छोडे। त्यसैले अन्तिम सास लिनु भन्दा पहिले उनले आनन्द लाई आदेश दिए,- 'आनन्द, चन्द कर्मारपुत्रको यो चिन्ता हटाउनु र भन्नु, आयुष्मान्, तिमिले एउटा ठुलो लाभ कमायौ । आफ्नोमा भोजन गराएर तथागतले परिनिर्वाण प्राप्त गर्नुभयो।'
