काठमाडौं । पश्चिमी प्रतिबन्धहरूबाट त्रसित रुस गरिब विकल्पहरूमा निर्भर सेकेन्डह्यान्ड अर्थतन्त्रमा विकसित हुन थालेको छ । यस्तो अवस्थामा त्यहाँ भइरहेको अभावले सोभियत संघको उपभोग्य उजाड भूमिको सम्झना गराउन थालेको छ ।

यद्यपि यसले चीन र भारतजस्ता मित्रराष्ट्रहरूमा पश्चिमी निर्मित वस्तु र कम्पोनेन्टको खरिद गर्न सक्षम भए पनि रुसले आफ्नो आयात प्रतिस्थापन नीतिहरुमा फर्किन र बर्लिन पर्खालको पतनअघिको औद्योगिक परिदृष्यमा फर्किन कटिबद्ध रहेको छ ।

पहिले नै मास्कोले गम्भीर चुनौतीहरूको सामना गरिरहेको छ। पश्चिमी वायुयान निर्माताहरूबाट स्पेयर पार्टहरू पाउन असमर्थ रुसको उड्डयन क्षेत्र संकटको सामना गरिरहेको छ। 

रुसको व्यावसायिक फ्लिटको लगभग ८० प्रतिशत विदेशी निर्मित विमानहरू छन्, मुख्यतया एयरबस र बोइङबाट ती दुवैले मास्कोसँग व्यापार गर्न छोडेका छन् ।

५० बढी एयरबस विमान रहेको उरल एयरलाइन्सले एकको पार्टपूर्जा अर्काे प्रयोग गर्दैगर्दा अब केही महिना मात्रै उडान भर्न सक्ने ठानिएको छ । यस्तै अर्काे सस्तो राज्य सञ्चालित एयरलाइन्स पोबेडाले पहिले नै आफ्नो प्लेन संख्या ४१ बाट २५ मा झारिसकेको छ ।

एरिक्सन र नोकियाद्वारा रुससँगको व्यापार फ्रिज गर्ने निर्णयले यसैबीचमा त्यहाँ सेलुलर प्रदायकहरूलाई अचानक प्रयोग गरिएका टावरहरू र पार्टपुर्जाहरूका लागि संयुक्त राज्य अमेरिका र युरोपसँग कम वा कम गतिमा चलेको नेटवर्कलाई विस्तार गर्नका लागि विश्वलाई चकित पारेको छ। चीनको हुवावेले पनि अर्को पुस्ताको ५जी प्रविधिको रुसी रोलआउटमा अनिश्चितकालका लागि ढिलाइ गरेको छ ।

'पाँच वर्ष भित्र सेलुलर सेवामा रुस र बाँकी संसारमा ठूलो खाडल हुनेछ,' रुसी प्रविधिका विशेषज्ञ ग्रिगोरी बाकुनोभले भनेका छन् ।

फ्रान्सेली अटोमेकर रेनोको भर्खरै बाहिरिएपछि, रुसले मोस्कभिचको उत्पादन पुनः शुरु गर्न अगाडि बढिरहेको छ । यो सोभियत युगको उत्पादन विदेशी गुणस्तर मापदण्डहरू हासिल गर्न असफल भएपछि दुई दशक पहिले गायब भएको थियो।  यसको पुनरुत्थान, सम्भावित रूपमा चिनियाँ सहयोगमा हुन सक्छ ।

तर आपूर्ति अवरोधले उन्नत प्रविधिमा भर पर्ने एसेम्बली लाइनमात्र होइन आयातित सामग्री प्रयोग गर्नेहरूलाई पनि असर गरेको छ। 'रुसी संघमा प्रतिबन्धहरूले व्यावहारिक रूपमा हाम्रो देशका सबै रसदहरू तोडेको छ,' रुसी यातायात मन्त्री भिटाली सेभलेभले गत साताको अन्त्यमा रुसको अस्त्रखान क्षेत्रको भ्रमणको क्रममा पत्रकारहरूसँग बोल्दै भनेका थिए ।

रुसी अर्थव्यवस्थाको छानामुनि

रुबलको भाउ फेरि उकालो लागेको छ । रुसी सरकारको खजाना तेल राजस्वको बोनान्जाबाट भरिएको छ। मास्कोले एसियामा बिक्री बढाए पनि युरोपेली देशहरूले रूसको तेल र ग्यासको सबैभन्दा ठूलो निर्यातमा निर्भरतालाई रोक्ने आफ्नो वाचातर्फ रोकेका कदमहरू चालेका छन्।

जेपी मोर्गनले यस महिना प्रक्षेपण गर्‍यो कि पहिलेको भविष्यवाणी गरिएको भन्दा प्रतिबन्धहरूले शुरु गरेको मन्दी कम तीव्र हुनेछ। रुस कहिल्यै भूमण्डलीकरणको लागि मानक वाहक थिएन । केओएफ स्वीस इकोनोमिक इन्स्टिच्युटले प्रकाशित गरेको सबैभन्दा विश्वव्यापी अर्थतन्त्रको सूचीमा रुस, ६४ देशमध्ये ५७ औं नम्बरमा रहेको थियो, जुन अल्बानिया, मौरिसस र जर्जिया भन्दासमेत पछाडि हो ।

सन् २०१४ मा पश्चिमी प्रतिबन्धहरूको प्रारम्भिक लहर पछ्याउँदै मास्कोले युक्रेनको क्रिमिया क्षेत्रलाई विलय गरेपछि रुस आन्तरिक उत्पादनमा अझ बढी भर पर्न खोज्दै भित्रतिर फर्कियो ।

तर त्यो परिवर्तनले वास्तवमा कहिल्यै काम गरेन । रुसले खाद्य उत्पादनमा केही सफलता पाएको छ । आयातमा निर्भरता घटाउँदै र आफ्नो घरेलु मागको बढी सन्तुष्टि हासिल गरेको छ। 

तर रुसी केन्द्रीय बैंकको सन् २०२१ को रिपोर्टले ६५ प्रतिशत घरेलु कम्पनीहरूलाई अझै पनि उत्पादनका लागि आयात आवश्यक रहेको फेला पारेको छ। प्रतिबन्धहरूले अब ती महत्त्वपूर्ण इनपुटहरूको विस्तृत श्रृंखलामा ढोका बन्द गरेको छ। 

धेरैलाई स्पष्ट रूपमा प्रतिबन्ध नलगाए पनि रुससँग व्यापार गरेको दाग लगाउन नचाहने ती कम्पनीहरुले रुसलाई सामान उपलब्ध गराउन छोडेका छन् ।

रुसीहरूका लागि उपभोक्ताको छनोटमा कमी र खराब गुणस्तरको सम्भावनाले १९८० को दशकको वेन्डीको विज्ञापनमा प्रख्यात रूपमा ल्याम्पुन गरिएको दुःखद युगमा फर्कन्छ जुन सोभियत फेशन शोलाई चित्रण गरिएको थियो । जसमा रुसी 'दिउँसोको पहिरन', 'साँझको पहिरन' र 'नुहाउँदाको पहिरन' सबै समान सुस्त खैरो धुवाँ थिए ।

स्वीडिश रक्षा अनुसन्धान एजेन्सीका वरिष्ठ वैज्ञानिक टोमस माल्मोफले भनेका छन्, 'विशेष गरी थप परिष्कृत चीजहरूको लागि तिनीहरूले उत्पादन गर्न सक्ने कुराहरूमा भर पर्नुपर्छ र तिनीहरूले १० वा २० वर्ष पुरानो डिजाइन वा टेम्प्लेटहरू प्रयोग गर्नेछन् पश्चिमसँगै प्राविधिक खाडल अझ ठूलो हुनेछ र तिनीहरूले यसलाई तोड्न सक्ने छैनन् ।'

'अत्याधुनिक प्रविधि प्राप्त गर्न माइक्रोचिप चाहिने कम्पनीहरुको स्थिति झनै जटिल बनेको छ । अटोमोबाइलहरू, ट्याङ्कीहरू, स्वच्छता उत्पादनहरू, प्रिन्ट पेपरमासमेत माइक्रोचिप्स चाहिन्छ । तर विशेष रसायन र अन्य आयातहरू पनि चाहिन्छ जुन रुसलाई पाउन समस्या भइरहेको छ', रुसको लामो अध्ययन गरेका अर्थशास्त्री एन्डर्स अस्लुन्डले भनेका छन् ।

 रुसी उड्डयन क्षेत्रमामा समेत उस्तै स्थिती सिर्जना भएको छ । सबैभन्दा आशावादी विश्लेषकहरूले पनि रुसलाई स्थानीय कम्पोनेन्टहरूसँग मात्र बनाइएका व्यावसायिक विमानहरूका लागि एसेम्बली लाइनहरू विकास गर्न कम्तीमा दुई वर्ष लाग्न सक्ने बताएका छन् ।

आक्रमण गर्नुअघि रुसको धेरैजसो व्यावसायिक  फ्लिट विदेशी कम्पनीहरूबाट भाडामा लिइएका थिए । मास्कोले प्रतिबन्धहरू पछि कब्जा गरेका धेरैजसो विमानहरू बर्मुडा र आयरल्याण्डमा दर्ता भएका थिए जहाँ स्थानीय निरीक्षकहरूले उनीहरूको वायुयोग्यता प्रमाणित गरेका छन् । 

युरोपेली उड्डयन अधिकारीहरूले चिन्ता व्यक्त गरेका छन् कि रुसी एयरलाइन्ससँग विमानहरू मर्मत गर्न सीमित इन्जिनियरिङ र प्राविधिक सहयोग छ र रुसी निरीक्षकहरूसँग आवश्यक विशेषज्ञताको अभाव छ।

रुसको उड्डयन नियामक रोसाभियात्सियाले विमान मर्मतसम्भार कसले गर्न सक्छ भन्ने नियमहरू खुकुलो पारेको छ किनभने पश्चिमी कम्पनीहरूले अब यो गर्न सक्षम वा इच्छुक छैनन् । यसो हुँदा यो कार्य स्थानीय फर्महरूमा पर्नेछ, जसको क्षमता र प्रशिक्षण आलोचकहरूले प्रश्न गरेका छन्। 

रुसले विमानहरूको लागि वायुयोग्यताको आफ्नै प्रमाणपत्र जारी गर्न थालेको छ, जुन ठूलो मात्रामा विदेशी निरीक्षकहरूले निर्धारण गरेका थिए।

अमेरिकी रक्सी र इटालियन कपडाको अभाव

मास्कोका रेस्टुरेन्टहरूमा तीव्र व्यापार हुन्छ । केही महिनाअघि प्रतिबन्धहरूले सो व्यापार बन्द हुने हो कि भन्ने डर थियो । तर राजधानीमा तेल निर्यातबाट आएको पैसा, ब्याजदर घटाउने र तलब र पेन्सन बढाउने सरकारी कदमले सो प्रभावलाई कम गरेको छ। 

धेरै प्रतिष्ठानहरूले स्थानीय खानेकुरामा आधारित रहेर अनुकुलता बनाएका छन् तर एक ठूलो समस्या रक्सी छ। रुसी वितरकहरूले अनुमान गरेका छन् कि संयुक्त राज्य अमेरिकाले प्रत्येक वर्ष लगभग ७० लाख लिटर ह्विस्की, रम, जिन र बोर्बोन रुसमा निर्यात गर्दछ। उक्त कमीलाई पूर्ति गर्न, रुसीहरु साना, कम ज्ञात ब्रान्डहरूमा फर्किरहेका छन् ।

रुसका अन्य सबै शहरहरूमा भोलि खानका लागि रोटी मात्रै भए तापनि मास्कोमा अझै पैसा हुनेछ, मास्कोका एक ककटेल बार मालिकले भने, जसले आफ्नो लगानीकर्ताहरूद्वारा अधिकृत नभएकाले आफ्नो नाम न छाप्ने सर्तमा भने ।

यस्तै रुसमा इटालियन कपडाको समेत अर्काे चर्काे अभाव हुने भएको छ । रुसमा चाहिने उच्च गुणस्तरको कपडा उपलब्ध हुनबाट रोकिँदा अब कपडा क्षेत्रले पनि नयाँ मोड लिनुपर्नेछ । पश्चिमा प्रतिबन्धबाट बाँच्न रुसी उत्पादकहरू टर्की र एसियाका बजारमा फर्केर कमीहरू पूरा गर्ने प्रयास गर्न खोजिरहेका छन् । तर महामारी सम्बन्धी आपूर्ति श्रृंखला अवरोधहरूले ती प्रयासहरूलाई बाधा पुर्‍याएको छ।

अर्कातिर सबैजसो रुसी एसेम्बिलिङ क्षेत्र युरोपेली वा अन्य पश्चिमी प्रविधिहरू वा सामग्रीहरू प्रयोग गरेर डिजाइन गरिएको हुँदा सहजै यो क्षेत्रलाई फेरबदल गर्न सकिने स्थितिसमेत रहेको छैन ।

यति मात्रै नभएर फर्निचर र कफिन निर्मातालगायत रन अफ द मिल व्यवसायहरूका लागि आवश्यक पार्टपुर्जाहरू पनि प्रभावित भएका छन् ।

'तर, जुत्ता, कपडा, ससेज, यी प्रकारका चीजहरूको लागि उत्पादन रोकिने छैन, तर हामी रुस ६०, ७० र ८० को दशकमा जस्तो थियो, जहाँ गुणस्तर खराब र मूल्य उच्च थियो त्यहाँ फर्किनेछौं,' मास्कोककी एक व्यावसायीले भनेकी छिन् ।

'मलाई याद छ, यदि तपाई भान्सा चाहनुहुन्छ भने तपाई पसलमा जानु पर्छ र नम्बर लिनु पर्छ र लाइनमा बस्नुपर्छ,' उनले अघि भनिन्, 'तर लाइन घण्टा वा दिनको लागि होइन, तपाई कहिलेकाहिँ भान्साको लागि आधा वर्ष पर्खनुहुन्छ । मलाई डर छ कि ती दिनहरू फर्केर आउलान् ।'