काठमाडौँ । चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (सीपीसी) का सदस्यहरूले प्रभुत्व जमाएको आरोप लगाएको बेइजिङको नेतृत्वमा रहेको बहुपक्षीय विकास बैङ्क एसियाली पूर्वाधार लगानी बैङ्क (एआईआईबी) को मुद्दालाई लिएर यस पटक चीन र क्यानडा फेरि एक पटक आमने सामने भएका छन् ।

केही साताअघि मात्रै यी दुई देशले एक अर्काका कूटनीतिज्ञहरूलाई निष्काशन गरेका थिए । जसले उनीहरूको द्विपक्षीय सम्बन्धमा नयाँ न्यून सङ्केत गरेको थियो । मे ८ मा टोरन्टोले चिनियाँ कूटनीतिज्ञ झाओ वेईलाई क्यानडाका सांसद माइकल चोङ र हङकङमा रहेका उनका आफन्तहरूलाई धम्की दिएको आरोप लगाएपछि निष्काशन गरेको थियो । 

क्यानडाली सांसदले सिनजियाङ क्षेत्रमा उइगर मुस्लिम अल्पसङ्ख्यकलाई चीनले गरेको व्यवहारको विरुद्धमा बोल्ने भनिएको छ। यद्यपि झाओ वेईको निष्काशनको बदलामा चीनले क्यानडाका शीर्ष कूटनीतिज्ञ जेनिफर लिन लालोन्डेलाई मे ९ मा निष्कासन गर्‍यो। उनी सांघाई महावाणिज्य दूतावासमा बसेकी थिइन् ।

उनीहरूको कूटनीतिक विवादको तनाव नमिल्दै क्यानडाले आफ्ना सरकारी विभाग र एजेन्सीहरूलाई एआईआईबीसँग काम गर्न बन्द गर्न आदेश दियो । वास्तवमा क्यानडा-चीन सम्बन्धमा आएको पछिल्लो आँधीबेहरी चीनको नेतृत्वमा रहेको बहुपक्षीय बैङ्कको ग्लोबल कम्युनिकेशन निर्देशक बब पिकार्ड, एक क्यानडाली नागरिकले संस्थाबाट सीपीसी सदस्यहरूको प्रभुत्वमा रहेको आरोप लगाउँदै राजीनामा दिएपछि उत्पन्न भएको हो ।

त्यसपछि क्यानडाका अर्थमन्त्री क्रिस्टिया फ्रिल्याण्डले आफ्नो देशका सरकारी निकाय र विभागहरूलाई जुन १४ मा चीन समर्थित बैंकिङ संस्था एआईआईबीसँग कुनै पनि कारोबार नगर्न आदेश दिए । जुन क्यानडा मार्च २०१८ मा आधिकारिक रूपमा सामेल भएको थियो ।

एआईआईबीले आरोपलाई "निराधार र निराशाजनक" भन्यो, "हामीलाई हाम्रो बहुपक्षीय मिसन र विविध अन्तर्राष्ट्रिय टोलीमा गर्व छ।" 

द गार्डियनका अनुसार क्यानडाको विपक्षी कन्जरभेटिभ पार्टीले लामो समयदेखि देशले एआईआईबीसँगको सम्बन्ध खारेज गर्नुपर्ने माग गर्दै आएको छ "किनभने यो बेइजिङका लागि प्यासिफिकमा अधिनायकवाद निर्यात गर्ने उपकरण हो।"

यसले दुई देशहरू बीचको सम्बन्धमा थप बिग्रिएको सङ्केत गर्‍यो, जुन डिसेम्बर २०१८ मा क्यानडाली अधिकारीहरूले हुवावे टेक्नोलोजीका कार्यकारी मेङ वान्झाउलाई पक्राउ गरेपछि सम्बन्धमा तिक्तता शुरु हुन थाल्यो।

हुवावे टेक्नोलोजीका प्रमुख वित्तीय अधिकृत ५१ वर्षीय मेङ वान्झोउलाई सात वर्षअघि अमेरिकाको अनुरोधमा भ्यानकुभरमा इरानमा रहेको स्काइकम कम्पनीसँग हुवावेको सम्बन्धको वास्तविक प्रकृतिबारे एचएसबीसी बैङ्कलाई भ्रमित गरेको आरोपमा पक्राउ गरिएको थियो।

अमेरिकी न्याय विभागले हुवावेको "अनौपचारिक" सहायक कम्पनी स्काइकमका लागि प्रतिबन्धित अमेरिकी सामान र प्रविधि प्राप्त गर्न मेङलाई धोखा धडी योजनामा भाग लिएको आरोप लगाएको थियो र यो इरानमा आधारित कम्पनी मार्फत एचएसबीसीलाई धोका दिएर मध्यपूर्वको देशबाट बैङ्कले पैसा सारियो ।

उक्त घटन पनि बदला लिँदै चीनले दुई क्यानेडियन नागरिक माइकल स्पाभोर र माइकल कोइरिगलाई गिरफ्तार गरी जेल चलान गरेको थियो । 

सन् २०२१ मा मेङ वान्झोउको स्वतन्त्रताको बदलामा उनीहरूलाई रिहा गरिएको थियो। त्यस्ता कदमहरूले सम्बन्धमा सुध्रिने भन्दा बिग्रनेतिर बढी अर्धसर भएको छ ।

यस वर्षको मार्चमा बेइजिङले क्यानडाको चुनावमा हस्तक्षेप गरेको आरोप लागेको थियो । विपक्षी कन्जरभेटिभ पार्टीको धेरै आवाज उठाएपछि जस्टिन ट्रुडो सरकारले आरोपको छानबिन गर्न आदेश दिएको थियो ।

यो अनुसन्धान जारी रहँदा, क्यानाडा विरुद्ध कथित दुष्कर्मको लागि चीन विरुद्ध जारी आरोपले दुई देशबीचको कूटनीतिक सम्बन्ध विच्छेद गरेको छ । तीमध्ये चिनियाँ क्यानेडियनहरूलाई धम्की दिन वा उत्पीडन गर्न चीनले क्यानडाली भूमिमा पुलिस स्टेसनहरूको मर्मत सम्भार गर्दछ । 

मूल निवासीहरूको जनसङ्ख्या लगभग १.७७ मिलियन छ र उत्तर अमेरिकी देशमा दोस्रो ठूलो जातीय समूह मानिन्छ ।

क्यानडाका सार्वजनिक सुरक्षा मन्त्री मार्को मेन्डिसिनोले मे १४ मा एक टीभी च्यानललाई भने अनुसार, "देशमा थप चिनियाँ पुलिस स्टेशन हुन सक्छ।" 

रोयल क्यानेडियन माउन्टेड पुलिसले क्युबेकमा गोप्य रूपमा सञ्चालन गरिरहेका चिनियाँ प्रहरी स्टेसनहरूको बारेमा अनुसन्धान सुरु गरेपछि क्यानाडाका मन्त्रीले यो बयान दिए । लस एन्जलस टाइम्सका अनुसार यी सन्दिग्ध चिनियाँ पुलिस स्टेसनहरू क्यानाडाको क्युबेकको मोन्ट्रियल र ब्रोसार्डमा छन् ।

स्पेनको मानवअधिकार सङ्गठन सेफगार्ड डिफेन्डर्सका अनुसार विश्वभर दर्जनौँ चिनियाँ प्रहरी स्टेसनहरू सञ्चालनमा छन् । स्पेनिश मानव अधिकार समूहले सेप्टेम्बर २०२२ को आफ्नो रिपोर्टमा बताए अनुसार तीन चिनियाँ पुलिस स्टेसनहरू टोरन्टोमा र दुई वटा भ्यानकुभरमा सञ्चालनमा छन् ।

उसले थप्दै भर्‍यो, "यी स्टेशनहरूले चिनियाँ अधिकारीहरूले विदेशमा बसोबास गर्ने फरार व्यक्तिहरू दाबी गर्ने मानिसहरूलाई चीनमा फिर्ता आरोपहरूको सामना गर्न मनाउन काम गर्छन्। यसबाहेक यी गोप्य प्रहरी पोस्टहरूले विदेशमा लोकतान्त्रिक संस्थाहरूलाई कमजोर बनाएको छ।"

उनीमाथि आर्थिक, प्राविधिक र राजनीतिक गोप्य चोरीमा संलग्न चिनियाँ संस्थाहरूलाई सहयोग गरेको आरोप पनि छ।

तर चिनियाँ विदेश मन्त्रालयले विदेशमा प्रहरी चौकीहरूबारे आरोपहरूको मानक प्रतिक्रिया छ। यसले विदेशमा बसोबास गर्ने चिनियाँहरूका लागि सर्भिस स्टेसनहरूका रूपमा विदेशी चेकपोइन्टहरूलाई वर्णन गर्दछ। 

 किनकि उनीहरूले उनीहरूलाई सुरक्षित गर्न मद्दत गर्छन् । उदाहरणका लागि ड्राइभिङ लाइसेन्स वा आफ्नो मन पर्ने दुलही वा दुलहा खोज्न । तर चीन सत्य लुकाउनको लागि परिचित छ । एसियाली पूर्वाधार लगानी बैङ्क (एआईआईबी) मा सीपीसी कार्डधारकहरूको प्रभुत्व रहेको आरोप लगाउनु गलत हुन सक्दैन ।

तर चिनियाँ विदेश मन्त्रालयले विदेशमा प्रहरी चौकीहरूबारे लागेको आरोपहरूको खण्डन गर्दै भनेको छ, "उक्त चौकीहरू विदेशमा बसोबास गर्ने चिनियाँहरूका लागि सेवा स्टेशनहरूको रूपमा वर्णन गर्दछ र उनीहरूले उनीहरूलाई सुरक्षित गर्न उदाहरणका लागि, ड्राइभिङ इजाजत पत्र वा आफ्नो मन पर्ने दुलहा वा दुलही खोज्न मद्दत गर्छन् ।"

जे भए तापनि पछिल्लो घटनाक्रमले गर्दा क्यानडा र चीनबीचको सम्बन्धलाई थप जटिल मोडमा धकेल्दै गएको छ।