काठमाडौँ । भारतको विदेश मन्त्रालयले मंगलबार चीनको पिपुल्स लिबरेशन आर्मीले गत शनिबार अरुणाचल प्रदेशलाई चिनियाँ भूभाग भएको दाबीलाई बेतुका भनेको छ । यसै क्रममा एक साताअघि भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको अरुणाचल प्रदेशको रणनीतिक दृष्टिले महत्वपूर्ण सहरलाई सबै मौसमी कनेक्टिभिटी प्रदान गर्ने चीनको सीमाना नजिक सेलामा सुरुङमार्गको उद्घाटन गर्न गएको चिनियाँ विदेश मन्त्रालयले आपत्ति जनाएको थियो ।

यद्यपि विश्लेषकहरू भन्छन् कि चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीका चतुर नेताहरूले जानाजानी बेतुकको दाबी गर्छन् र अन्य देशहरूको भूभागमा आफ्नो नियन्त्रण कायम गर्न अनौठो आपत्तिहरू खडा गर्छन् । दक्षिण चीन सागरको स्प्रेटली टापुहरूमा भियतनाम र फिलिपिन्ससँग सम्बन्धित क्षेत्रहरूमा अवैध चिनियाँ दाबीहरू यस्तै चिनियाँ रणनीतिको उदाहरण हुन्। पीडित देशको पिठ्युँमा छुरा प्रहार गर्ने अवसर सृजना गर्न चिनियाँ नेताहरूले आफ्ना अभिप्रेत पीडितहरूप्रति अन्य कुनै प्लेटफर्ममा मैत्रीपूर्ण इशाराहरू पनि गर्छन्; बेइजिङले हालैका महिनाहरूमा भियतनाम र भारत दुवैलाई यस्तो इशारा गरेको छ।

"झाङ्नान चीनको अन्तर्निहित क्षेत्र हो र चीनले भारतद्वारा तथाकथित अरुणाचल प्रदेशको गैरकानूनी स्थापनालाई कहिल्यै मान्यता दिँदैन र यसको दृढतापूर्वक विरोध गर्दछ", चीनको राष्ट्रिय रक्षा मन्त्रालयका प्रवक्ता वरिष्ठ कर्नेल झाङ याओगाङले मार्च १६ मा पत्रकार सम्मेलनमा भने । चाखलाग्दो कुरा के छ भने, मार्च १३ मा, चीनको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता वाङ वेनबिनले भने । तथापि सीमा मुद्दाले भारत-चीन द्विपक्षीय सम्बन्धलाई पूर्ण रूपमा प्रतिनिधित्व गर्दैन र "वास्तविक नियन्त्रण रेखामा सेना जम्मा गर्दा हामीलाई कुनै फाइदा हुने छैन । चिनियाँ विदेश मन्त्रालयको यो टिप्पणीको तीन दिन भित्र, पीएलएले एलएसीमा सम्पूर्ण अरुणाचललाई पनि दाबी गर्दै भारतीय सेनाको परिचालनको विरोध गर्‍यो। विश्लेषकहरू भन्छन्, उद्देश्य स्पष्ट छ, भारतीय स्थापनालाई बेअसर गर्ने र त्यसपछि अरुणाचलको तवाङ जस्ता रणनीतिक क्षेत्रहरू कब्जा गर्ने चीनको नीति रहेको छ।

चीन साउथ चाइना सी र स्प्रेटली टापुहरूमा पनि यस्तै रणनीति लिएर अगाडि बढिरहेको छ । भियतनाममा ट्रोङ सा टापु भनेर चिनिन्छ। उल्लेखनीय कुरा के छ भने, डिसेम्बर २०२३ मा चिनियाँ राष्ट्रपति सी जिनपिङले भियतनामको भ्रमण गरे र "दुई देशबीच साझा भविष्य" भएको चीन र भियतनामको समुदाय निर्माण गर्ने सम्झौतामा हस्ताक्षर गरे। एक महिना भन्दा कम पछि चीनको विदेश मन्त्रालयले पारासेल र स्प्रेटली टापुहरूमा चीनको दाबीलाई इतिहासले समर्थन गरेको बताएको छ । भियतनामले १७ औं शताब्दीदेखि पारसेल र स्प्रेटली टापुहरूमा प्रभावकारी कब्जा कायम राखेको तर्क गरेको छ। सन् १९७४ मा चीनले जबरजस्ती स्प्रेटली टापुहरू कब्जा गरेको थियो।

नक्सामा एक नजरले भियतनाम र फिलिपिन्सले दुई देशहरूबीच लगभग समान दूरीको सामुद्रिक दूरीमा दक्षिण चीन सागरमा अवस्थित टापुहरूको समूह स्प्रेटली टापुहरूमा वैध दाबी गरेको विश्वास गर्न नेतृत्व गर्दछ । चीनको तट उत्तरमा धेरै टाढा छ।

स्प्रेटली टापुहरूमा १०० भन्दा बढी साना टापुहरू र चट्टानहरू छन् । तीमध्ये ४५ दक्षिण चीन सागरका विभिन्न तटीय देशहरूले ओगटेका छन् । तीमध्ये अधिकांश चीनले ओगटेका छन् । भियतनाम र फिलिपिन्सले पनि टोकन उपस्थिति बनाउँछन्। चीनले स्प्रेटली टापुहरूमा सात सैन्य चौकीहरू राख्छ। तीमध्ये तीनवटा एयरबेस, हेलिप्याड, एयरक्राफ्ट ह्याङ्गर, नौसेना बन्दरगाह सुविधाहरू, निगरानी रडार र वायु रक्षा र एन्टी-शिप मिसाइल साइटहरू छन्। भियतनामको स्प्रेटली टापुहरूमा आर्थिक, वैज्ञानिक र प्राविधिक सेवा स्टेशनहरू भनेर चिनिने प्लेटफर्महरू छन्।

भियतनामले रक्षात्मक स्थिति र पूर्वाधार सहित आफ्ना चौकीहरूलाई निरन्तर सुधार गरिरहेको छ। पूरै दक्षिण चीन सागरमा आफ्नो प्रभुत्व बढाउन खोजिरहेको बेइजिङ यो कुरा मान्न तयार छैन । फिलिपिन्सले पनि स्प्रेटली टापुहरूमा नौवटा सुविधाहरू ओगटेको छ र एक हवाई पट्टी र एक तटरक्षक स्टेशन को रखरखाव गर्दछ । चिनियाँ नौसेनाले सक्रिय रूपमा फिलिपिन्सलाई स्प्रेटली टापुहरूमा, विशेष गरी दोस्रो थोमस शोलका स्टेशनहरूमा रासन आपूर्तिहरू राख्नबाट रोकेको छ । 

मनिलाले वाशिंगटनसँग सुरक्षा सम्झौतामा हस्ताक्षर गरे पनि चीनले फिलिपिन्ससँग मित्रताको बहाना कायम गर्ने प्रयास गरेको छैन । यहाँ यो खुला जबरजस्तीको कुरा हो । यस वर्षको मार्चको शुरुमा चिनियाँ तटरक्षकले फिलिपिन्सको जहाजहरू अवरुद्ध गरेको थियो र तिनीहरूमाथि पानीका तोपहरू प्रहार गरेको थियो । जसको परिणाम स्वरूप दोस्रो थोमस शोल नजिक फिलिपिन्स एडमिरल र उनका चार जना नाविकहरू सामान्य घाइते भएका थिए । चिनियाँ कार्यहरूप्रति चिन्ता व्यक्त गर्दै, अमेरिकी विदेशमन्त्री एन्टोनी ब्लिन्केनले मार्च १९ मा पानी तोपहरूको प्रयोग, अवरुद्ध युद्धाभ्यास, क्लोज स्याडोइङ र चिनियाँ जहाजहरूले अन्य खतरनाक कार्यहरू उल्लेख गरे।

दक्षिण चीन सागर प्रशान्त महासागर र हिन्द महासागरलाई जोड्ने प्रमुख समुद्री मार्ग हो । विश्वको सामुद्रिक व्यापारको एक चौथाई स्प्रेटली टापुहरूको सिमानामा रहेको समुद्री मार्गहरूबाट गुज्रन्छ। स्प्रेटली टापुहरू कब्जा गरेर चीनले यी समुद्री मार्गहरू नियन्त्रण गर्न सक्छ। चीनले आफ्नो ऊर्जा आवश्यकताको ठूलो हिस्सा यी समुद्री मार्गबाट ​​आयात गर्ने जापानको हातलाई सजिलै घुमाउन सक्छ। भुटानलाई सजिलै कब्जा गर्न र चटगाउँको न्यानो पानी बन्दरगाहमा पहुँच प्राप्त गर्न भारतको अरुणाचल प्रदेशमा आफ्नो नियन्त्रण राख्नु बेइजिङको रणनीतिक हितमा जस्तै बेइजिङको रणनीतिक हितमा रहेको विश्लेषकहरू बताउँछन्। बंगलादेश उत्तरी बङ्गालको समतल क्षेत्र हुँदै जान्छ।

ऐतिहासिक र राजनीतिक कारणले गर्दा चीनले सुरक्षाको कमीबाट ग्रस्त भएको तर्क गर्ने एउटा विचारधारा छ। त्यसैले चीनको दक्षिणी किनारमा समुद्री आक्रमणको सम्भावनालाई रोक्न सकियोस् भनेर सम्पूर्ण दक्षिण चीन सागरमाथि आफ्नो नियन्त्रण कायम गर्न चाहन्छ। चीनका समर्थकहरूले पनि तिब्बतको चिनियाँ कब्जाको रक्षा गर्न यस्तै तर्क गरेका छन्। दक्षिणपश्चिमबाट चीनमाथिको आक्रमण रोक्न।

यद्यपि यी सबै तर्कहरू तर्कको परीक्षणमा खडा छैनन् । सन् १९५९ देखि तिब्बतमा चीनको बलियो नियन्त्रण रहेको छ। चिनियाँ सेनाले भारतसँगको वास्तविक नियन्त्रण रेखाको विवादित क्षेत्र किन कब्जा गरिरहेको छ भन्ने कुनै स्पष्टीकरण छैन ।

सन् २०२२ मा सोलोमन टापुहरूसँग सुरक्षा सम्झौता गरेको चीनले किन यथास्थितिलाई उथलपुथल गर्न र इन्डो-प्यासिफिकका टापुहरूको समूहमा आफ्नो प्रभाव बढाउन खोजिरहेको छ भन्ने कुरा पनि व्याख्या गरिएको छैन। यसको वास्तविक कारण विश्वभर चीनको वर्चस्व विस्तार गर्नु हो ।