सिरसिरे पानी परेको बिहानको समय । ओत लाग्न पनि थियो मलाई । काका नमस्कार गर्दै उहाँको बस्नुभएको घरको बारदलीमा पुगें । नमस्कार, आँखा अलिक मन्द भयो । धमिलो-धमिलो देख्छु । माइला होइन ? छेउमा राखेको लठ्ठी लिएर उहाँ जुरूक्क उभिनुभयो । के-कति कामले आयौ माइला ? बोल्दैन । होइन, तिमी बाँस्कोटा माइला होइन र ? जवाफ दिन पाएको थिइँन । बुबा-आमा, दाजुभाइ, बहिनीको हालखबर बढो चासोपूर्वक लिनुभयो । सबिस्तार कुरा भयो । विषयगत कुरा आए । उत्तिकै निर्भिक, उत्तिकै निडर, उत्तिकै सक्रियता । वास्तवमा लगन, इमान र कर्ममा निष्ठा बोक्नुभएका क्याप्टेन बा हुन्, जसले हामीलाई मार्गप्रशस्त गरिरहन्छन ।

विविधतामाझ पारस्पारिक सामाजिक सम्बन्ध सुधार गर्न र स्थानीय समुदायबीच सकारात्मक सन्देश प्रवाह गर्न हर्दम प्रयास गर्ने साविक पथरी गाविस वडा नं.८, हाल पथरी शनिश्चरे नगरपालिका वडा न.३ स्थायी निवासी क्याप्टेन कालिबहादुर सेनेहाङ वर्षले ८० मा रमाउँदै गर्दा पनि नेपाली समाजले अपेक्षित गतिका साथ प्रगति गर्न नसकेमा धेरै चिन्तित देखिनुहुन्छ ।

ताप्लेजुङ जिल्लाको चाक्सीबोटेमा आमा रनिमाया र बुबा जैबहादुर सेनेहाङका कोखबाट जायजन्म भएका ४ छोरा र ६ छोरीहरूकै माझ माइलो सन्तानका रूपमा १९९८ कार्तिकमा जन्मनुभएका कालिबहादुरको संघर्षपूर्ण जीवन र यसले समेटेका गौरवगाथाहरू उहाँ पछिका हामी सबै उत्तराधिकारीका लागि अनुशरणयोग्य छ । अनौपचारिक शिक्षा पनि अत्यन्तै सामान्य खालको बाह्रखरीका साँवा अक्षर मात्र पढे-बढेका सेनेहाङ बुबाको परम्परागत कृषि पेशाबाट आफ्नो भविष्य कसरी चल्ला ? द्विविधामा हुनुहुन्थ्यो । यहीबेला छिमेकका फाट्टफुट्ट समकालिन साथीभाइहरू पल्टन भर्ती भएको विषयले उहाँलाई पनि आकर्षित गर्छ र २०१६ को कार्तिकमा गोर्खा भर्तिकेन्द्र धरान आइपुग्नुहुन्छ ।

धरानको फुस्रे चौकस्थित रहेको गोर्खा भर्ती केन्द्रमार्फत जीवनयापनको भिन्न रूप-स्वरूप खोज्ने अल्लारे ठिठो कालिबहादुर पल्टनको प्रारम्भिक प्रक्रियामा सामेल हुन पुग्नुहुन्छ । छानबिन प्रक्रियामा सफल उहाँलाई पक्लिहवा, भैरहवा पुग्नुपर्ने हुन्छ । देशभित्र पर्याप्त यातायातको सुविधा अभाव र छनौट भएका पल्टन जवानलाई आवश्यक ठाउँमा लाने लैजाने भारतीय रेलको सुविधाका कारण उहाँ रानीस्थित जोगबनीबाट रेल्वेको बाटो भएर गोरखपुर हुँदै पक्लिहवा पुग्नुहुन्छ ।

झण्डै दुई हप्ताको बसाइपछि उहाँ मलेसिया जाने सूचीमा पर्नुहुन्छ र पानी जहाजमार्फत जानुपर्ने भएकोले कोलकात्तालाई ट्रान्जिट पोइन्ट बनाउनुपर्ने हुन्छ । १८ वर्षको उमेरमै भर्ती प्रक्रिया पूरा गरेर अघि बढ्न सफल उहाँलाई जीवनमा पहिलोपटक पानी जहाजको यात्रा गर्नुको मज्जाले बाल्यकालमा बिदेशीनुको पीडालाई पनि भुलाएको थियो-अहिले उहाँ सम्झनुहुन्छ ।

भारतको पूरानो राजधानी कोलकात्ताबाट मलेसियाको ठूलो शहर पेनाङसम्मको पानी जहाजको यात्रा सकेर आधुनिक रेल्वेमार्फत पल्टन तालिम एवं प्रशिक्षण केन्द्र सड्गाई पटानी पुगेपछि मात्र भारी मन बनाएर उहाँ यहाँको काममा सामेल हुनुहुन्छ । प्रारम्भिक तालिम प्रशिक्षणपछि अङ्ग्रेजी वर्ष १९६० को अन्त्यतिर उहाँ २/७/जीआरको जिम्मेवारीसहित सिंगापुरको सन्तोष शाह आयरल्याण्डमा खटिनुहुन्छ ।

बिदेशिएको १८ महिनापछि पहिलो छुट्टीमा नेपाल आउनुभएका उहाँलाई आफ्नो पल्टन सरेको सूचना पाएसँगै हङकङ जानुपर्ने हुन्छ । लगातार तीन वर्षसम्मको जिम्मेवारी निर्वाहपछि फेरि मलक्का, मलेसिया रवाना हुनुभएका उहाँलाई लेस-नायकको जिम्मेवारीसहित पदोन्नतिको अवसर मिल्छ । सयौंमाझ सबैभन्दा बहादुर, फुर्तिलो, निडर र निर्भिक सैन्यजवान कालिबहादुर सेनेहाङ भएका कारण बेलायत जानुपर्ने पूर्वानुमान प्राप्त भएसँगै उहाँ भाषाज्ञानका लागि कोर्स आरम्भ गर्नुहुन्छ ।

निरक्षर बाबुको निरक्षर पहाडे छोरोले अब २७ वर्षको उमेर अन्तर्राष्ट्रिय जनजिब्रोले बोल्नुपर्ने भाषा पढ्नु र फरर बोल्नुपर्ने हुन्छ । ताप्लेजुङ र आसपासका पहाडी गाउँ बस्तीहरूमा अनवरत गरेको उकालीओरालीले गर्दा आफैंमा दरिएको फलामे शरिर र भर्तीपछि लगातारको तालिम प्रशिक्षणबाट प्राप्त ज्ञानविज्ञान उहाँको अर्को पदोन्नतिको विषयगत मापदण्ड बन्छ । सोही मापदण्डअनुसार उहाँ नायब-मेजरको जिम्मेवारीसहित बेलायत जानुहुन्छ ।

गोर्खा पल्टनकै दर्जनौं साथीमाझ उभिएर भाषा सिकियो । तुलनात्मक हिसावले अरूभन्दा चाँडो नै सिकियो । उहाँलाई अहिले पनि यसप्रति गर्वबोध छ । यो हामी नेपालीजनको जिनमा रहेको एउटा फरकम्पनको विशेषता हो-हामीहरू त्यो बेला पनि फरक थियौं, अहिले पनि फरक छौं, त्यहीं भएर अलग्यै छौं-उहाँ मन्दमुस्कान पस्कँदै आत्मसन्तुष्टि लिनुहुन्छ ।

बेलायतको बसाइ विशिष्ट प्रकारको रह्यो । विभिन्न तालिम र प्रशिक्षणमै अगाडि,अगाडि रहन जुरेको उहाँलाई अस्त्रसहित आवणिक वस्तुहरू बोकेर हिड्ने गाडीको ड्राइभिङ तालिम लिनुपर्ने भयो । यो सकेसँगै फेरि क्यासिनो क्याम्प, हङकङ रवाना हुनुभयो । जीवनमा एकपछि अर्को खुशी बटुल्नेक्रममा उहाँले तेस्रोपटक घरबिदामा नेपाल आउनुभयो । यहिंबेला जिल्लाकै थेजम्बु गाविस, खाल्टे निवासी अमृतबहादुर मेयाङबोको छोरी शुकमतिसँग विवाहबन्धनमा बाँधिनुभयो ।

सन् १९७० को जुन-जुलाई महिनामा घरायसी काम सम्हाल्न भ्याउनुभएका उहाँ परिवारसहित पल्टन लाग्नुभयो । हङकङको यो बसाइ अपेक्षाकृत सजिलो थिएन । उहाँलाई लगातार तीन वर्षसम्म एचजीआर तालिममा रहनुपर्ने अवस्था आइलाग्यो । तालिमको प्रतिफलस्वरुप उहाँ सन् १९७१ देखि ०७४ सम्म लगातार तीन वर्ष जीटीआर अर्थात् गोर्खा ट्रेनिङ रेजिमेन्टमा उच्चओहदाको जिम्मेवारी निर्वाह गर्न पुग्नुहुन्छ । यही कालमा जायजन्म भएका सन्तानद्वय टीकाप्रकाश र लोकराज लिएर उहाँ स्वदेश फर्कनुहुन्छ ।

कहिले मलेसिया, कहिले हङकङ गर्दै जिम्मेवारी सम्पादनमा रहनुभएका उहाँलाई अब भने ब्रुनाई जानुपर्ने हुन्छ । पल्टनको हवल्दारको रूपमा ३ वर्ष ब्रुनाइमा बिताउनुभएका कालिबहादुर सेनेहाङ स्टाफ सर्जनको पदोन्नति सहित पुनः हङकङ फिर्नुहुन्छ । मलेसियाको गोर्खा पल्टन टुटेपछि हङकङ नै हेडक्वाटर्स झैं भएको थियो । हङकङमा उहाँले कमाउनुभएको व्यक्तित्व पदोन्नतिको अर्को मानक बन्छ । सन् १९७८ मा हवल्दार मेजरको रूपमा विभुसित उहाँलाई सन् ०८० मा ल्याप्टेनको पदोन्नतिसहित सेवानिवृत्त–लिस्टमा नाम निकालिन्छ । आवश्यक मापदण्ड कायम रहेको अवस्थामा स्वयंमा अनुकूलता सेवाअवधि बढाउन चाहँदा बढाउन सकिने प्रावधानका कारण उहाँले एकपटक मौका पाउँ भनि कार्यालयसमक्ष निवेदन गर्नुहुन्छ । निवेदन स्वीकृत भएसँगै उहाँ थप ५ वर्ष ल्याप्टेनको जिम्मेवारीमा रहनुहुन्छ र स्वदेश फर्कनुहुन्छ ।

आफ्नो सक्रिय जीवनकालको ३६ वर्षमै ल्याप्टेनको जिम्मेवारीसहित सेवानिवृत्त उहाँ सयौं सैन्यजवानका लागि अगुवा हुनुभयो भने आफ्नो पल्टनमा रहेका ८५ जनाका लागि पटकपटक सैन्य कमाण्डर । सन् १९८४ को अन्तिमतिर आफ्नो सम्पूर्ण वस्तु र विवरणसहित स्वदेश फिर्नुभएका ल्याप्टेन कालिबहादुर सेनेहाङ समाजका आँखामा चाहिँ क्याप्टेन उपनाउँले सबैका लागि लालगेडी झैं हुनुहुन्छ । उहाँलाई आफ्नो रानो बुझ्ने समुदायलाई उहाँले सैन्य जीवनबाट सेवानिवृत्तको अवस्थामा पनि विभिन्न ढंगले गुण लगाइरहनुभएको छ ।

सेवानिवृत्त जीवनसँगै मोरङको पथरी शनिश्चरे नगरपालिकालाई आफ्नो कर्मथलो बनाउनुभएका ‘क्याप्टेन बा’ अर्थात कालिबहादुर सेनेहाङ राजनीतिक आस्था र आस्थागत राजनीतिक मत अभिमत प्रकटका दृष्टिकोणले नेपाली काङ्ग्रेससम्बद्ध सामाजिक अगुवा व्यक्तित्व हुनुहुन्छ । राजनीतिक आस्थालाई मानव र मानवीय सम्बन्धभन्दा माथि कहिल्यै बुझ्न नहुने कुरामा उहाँ आज पनि दृढ हुनुहुन्छ । महामानव विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको राजनीतिक आदर्श र उचाइका कारण आफू काङ्ग्रेस निकट भए पनि अहिले भने जाँगर मरेको उहाँ बताउनुहुन्छ ।

हामी बुद्धको देशमा जन्मिएका नेपालीहरू, हिंसा मच्चाउन सक्ने सेनाको रूपमा बिदेश जानु राम्रो होइन । तथापि, यो वाध्यता थियो । गइयो । शक्ति सम्पन्न मुलुकका सेना भएर विभिन्न देशहरू गए पनि आफूले भने कुनै खालको विभत्स देख्न नपरेको र अमानवीय क्रुद्व युद्धहरूमा सामेल हुनु नपरेकोले आफूलाई बुद्धप्रेमी संस्कार, शैली र आचरणमा हुर्काउन पाएकोमा खुशी व्यक्त गर्दै ‘क्याप्टेन बा’ ३० किलोको बजन लिएर लगातार १८ किलोमिटरसम्म ओहोरदोहोर हिड्नुपर्ने तालिमको नयाँ स्वरूपले गलाएको क्षण चाहिं पटकपटक स्मरण गर्नुहुन्छ । हात हतियारमा फेरबदल आएसँगै तालिम प्रशिक्षणमा पनि फेरबदल आएको थियो, आइरहेको पनि छ । थपिएको सेवाकाल सन् १९८२ मा फकल्याण्डको लडाइँमा जानु नपरेकोमा खुशी व्यक्त गर्नुहुन्छ ।

बेलायती साम्राज्य बचाउन कति गोर्खाले ज्यान दिए, कतिले सहादत प्राप्त गरे, यो कुरा गरी साध्य छैन । यसको यकिन तथ्य छैन । दोस्रो विश्वयुद्धमा २ लाख ३८ हजार नेपाली युवा ब्रिटिस सेनामा सहभागी भई युद्ध लडेका थिए । अब सिलसिला चल्यो गोर्खा भर्तीको । गोर्खा पल्टनका बीर र बहादुरले ब्रिटिस अखण्डता र वीरताको झण्डा उठाएका थिए र छन् पनि । यो दासत्व मात्र होइन, हाम्रालागि गौरव पनि हो । यसलाई बचाउन सक्नुपर्छ । अब भने देशले नै काँचुली फेर्नुपर्छ । राजनीतिका लागि राजनीति होइन, अब त समग्र उत्पादन, विकास र निर्माणका लागि राजनीति गर्नुपर्छ-उहाँ दुखेसो पोख्नुहुन्छ ।

पढेका होलान्, नपढेका होलान्, नेता होलान्, कार्यकर्ता होलान् ! सबै तहका मानिसले कुनै न कुनै खालको उत्पादनमा आधारित काम गर्नुपर्छ । उत्पादन अनिवार्य छ । हाम्रो विशेषताअनुसारको उत्पादन गर्नुपर्छ । हाम्रोमा खेतीयोग्य जमिन छ । जे बाली लगायो, त्यहिं उत्पादन हुन्छ । मानिसलाई चाहिने पहिलो वस्तु अन्न नै हो । अहिले त यो पनि बाहिरबाट ल्याउनुपर्ने स्थिति विकास भएको छ । यता खेत बाँझा हुने, उता अन्नपानी बाहिरबाट आउने ? यता खेत बाँझो रहने, उता युवा जनशक्ति मरूभूमि चाहर्ने ? यो सुहाउँदो कायदा होइन ।

सरकारले दिएको सहुलीयत र सुविधा प्रयोग गरेर उत्पादन बृद्धिमा लाग्नुपर्छ । अबको पुस्ताले कामका लागि बिदेशमुखी बन्नुहुँदैन । बिदेशमा गएर जे पायो, त्यहिं काम गर्न हुने ! स्वदेशमा चाहिँ ठालु पल्टनपर्ने ? मलाई त यो मन पर्दैन यो बेथिति-उहाँ कड्किनुहुन्छ ।

हाम्रोजस्तो सुन्दर, शान्त र समृद्धि प्राप्त गर्ने आधारहरू भएको समाज कहाँ पाइन्छ ? मलाई त यहाँ बस्न नै मज्जा लाग्छ । मरेपछि अर्को जन्म होला, नहोला ! भए यहिं होस् भन्ने कामना छ । यहाँ नेपालमा गर्न चाहे सबथोक हुन्छ-उहाँ भन्नुहुन्छ । राजनीतिक नेतृत्वमा विकासोन्मुख दृष्टि छैन । भागबण्डा र अवसर अभाव बाहेक अन्य कुनै विषयमा बहस भएको म कहिल्यै सुन्दिनँ । न विश्वेश्ववरप्रसाद कोइरालाले बोकेको राजनीतिक आदर्श र मार्गचित्र भएको काङ्ग्रेस छ, न आफूले कबोल गरेअनुसार काम पूरा गर्ने केपी शर्मा ओलीको एमाले र अहिलेको यो सरकार छ, उनले त गर्न चाहेको सुन्छु, आफ्नैले गर्न दिएका छैनन्, अब त वाक्कदिक्क लाग्छ-उहाँ छताछुल्ल भएर भक्कानिनुहुन्छ ।

त्रिभुवन सरकार, महेन्द्र सरकार र वीरेन्द्र सरकारप्रति गर्वबोध गर्नुहुने उहाँ राष्ट्रिय राजमार्ग निर्माण र विकास क्षेत्र निर्धारणमा उहाँहरूको जस्तो व्यवहारिक राष्ट्रवाद अरू कसैमा नभएको दावी पेश गर्नुहुन्छ । संविधान बनेपछि यसको कार्यान्वयन गर्नेभन्दा पनि च्यात्ने र जलाउनेमा नेताकै ध्याउन्न रहेकोले भावी पुस्ताले समेत दुःख पाउनुपर्ने अवस्थाको आँकलन गर्दै घरिघरि उहाँ पिरोलिनुहुन्छ ।

२०६५ मंसिर ५ गते अपत्यारिलो सत्यको रूपमा जीवनसाथी शुकमतिको सन्तानहरू टीकाप्रकाश, लोकराज, योगराज र दीपालाई मातृस्नेह अभावको टुहुरो रूपमा छोडेर देहावसान हुन्छ । जीवनसाथी गुमाउनु पर्दाको अस्वाभाविक पीडालाई भुलाउन पनि स्थानीय धार्मिक काम, भजनकीर्तन, संकिर्तन, मठमन्दिर निर्माणमा सक्रिय उहाँ सामाजिक कामका मुद्दाहरूमा अहिले पनि अगाडि हुनुहुन्छ । अत्यन्तै उर्बर र सकारात्मक सोचले मात्र स्वयं आफूमा र समाजमा अपेक्षित परिवर्तन ल्याउन सकिने विश्वासका बाहक ‘क्याप्टेन बा’ स्थानीय जनमन, दुःखी, असाहयका लागि सामाजिक अभिभावक हुनुहुन्छ । यस क्षेत्रमा कार्यरत व्यक्ति वा थुप्रै संघसंस्थाहरूलाई समेत सहयोग गर्न ऐक्यबद्धता जनाउने उहाँ बेसाहारा कैयौं बालबालिकाहरूलाई निःशुल्क पढाउने कुरामा आनन्द लिनुहुन्छ ।
‘
क्याप्टेन बा’ले कहिल्यै पनि गाउँका समकालीन बाबु, बडाबाबु र काकाहरू लाहुरे भएर घर फर्किएपछि देखाउने गरेको रवाफझैं रवाफ देखाउनुभएन । आफ्ना दामालीहरू हुन् वा आफूभन्दा साना, कसैलाई हेलाँहोचो गरेर बोल्नुभएन । आफ्ना अघिपछि दुई जना भरिया लिएर हिड्नुभएन । काँधमा पानासोनिक रेडियो बाजा बजाएर हिड्नुभएन । हातमा जापानिज घडी टल्काएर ढलक्क-ढलक्क हिड्नुभएन । सिपाही पोसाक र खुट्टामा बुटजुत्ता बजार्दै गाउँमा हिड्नुभएन । मान, पद, प्रतिष्ठा र पैसाको दम्भ र घमण्ड कहिल्यै गर्नुभएन । हाटबजारमा ठूलो स्वर र भट्टिको तमासा कहिल्यै गर्नुभएन । उहाँले गर्नुभयो भने आफूलाई समाज सेवाका लागि पूर्णतः समर्पित गर्नुभयो ।

गरिब गुरूवालाई उद्दार गर्नुभयो । निम्छराका लागि सहयोगी बन्ने काम गर्नुभयो । कलेज, स्कुल, मठमन्दिर, सार्वजनिक स्थल निर्माणमा दिलखोलेर सहयोग गर्नुभयो । कुलो, पैनी, कुलेसो, बाटो र कल्भर्ट निर्माण गर्ने कामको अगुवाइ गर्नुभयो । पारस्पारिक सम्बन्ध विकास, एउटा उन्नत संस्कार निर्माण र समृद्धिको आधार तयार गर्न हरतरहले योगदान गर्नुभयो । समभाव दर्शिने सामाजिक संस्कार संस्कृति निर्माणमा सहयोग गर्नुभयो । सामाजिक अन्याय, अत्याचार, विभेदजन्य व्यवहारविरूद्ध बोल्नुभयो । अधिकारमुखी अवधारणाको पक्षमा बोल्नुभयो । गोर्खा पल्टनका सैन्यजवानले आफ्नो पेन्सन समान ढंगले नेपालमै पाउनुपर्ने अधिकारको कुरा बोल्नुभयो । सैन्यजन र तिनको परिवारजनको भलाइका लागि सरकारले एउटा कोष निर्माण गर्नुपर्ने र त्यसमार्फत समुदायको आर्थिक, सामाजिक तथा सांस्कृतिक हित हुने कार्यमा लगाउनुपर्ने कुरा बोल्नुभयो । ‘क्याप्टेन बा’ तपाईं हाम्रो प्रेरणा स्रोत हो । हाम्रा लागि पनि सयौं वर्ष स्वस्थकर दिनचर्या सहित सक्रिय जीवन बाँच्नुपर्छ, धेरै-धेरै शुभकामना ।