काठमाडौं । दक्षिण कोरियाले यसका नयाँ राष्ट्रपति युन सुक योलको नेतृत्वमा अहिलेको बदलिँदो भूराजनीतिक परिदृश्यमा राज्यको भूमिकालाई विश्वव्यापी निर्णायक राज्यको रूपमा फेरि कल्पना गरेको छ।

विश्वव्यापी निर्णायक राज्य भनेको कोरियाली प्रायद्वीपभन्दा बाहिरका मुद्दाहरूमा ध्यान केन्द्रित गर्ने, उत्तर कोरियाको विषयभन्दा बाहिर सर्ने र यसको सहयोगीसँग घनिष्ट सहयोगका साथ अर्थपूर्ण योगदान पुर्‍याउने कुरामा केन्द्रित हुनु हो ।

अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनको सियोल भ्रमणका साथै दक्षिण कोरियाली रणनीतिक समीकरणमा जापानको भूमिका झन् महत्वपूर्ण बन्दै गएको छ ।

जापानको अत्यावश्यक महत्त्वको बारेमा विस्तार गर्नु अघि यो दक्षिण कोरिया र जापानबीचको सम्बन्धमा परिवर्तन किन आइरहेको छ भनेर व्याख्या गर्नु जरुरी छ ।

आज दक्षिण कोरिया इतिहासको एउटा महत्त्वपूर्ण घडीमा उभिएको छ जहाँ उसले आफ्नो सहयोगी अमेरिका एकातिर र त्यसको सबैभन्दा महत्वपूर्ण आर्थिक साझेदार चीन बीचको छनौट गर्नुपर्ने बेला आएको छ ।

यो कठिन छनोट केही समयको लागि जारी रहेको थियो र यो पूर्व रूढिवादी राष्ट्रपति पार्क ग्युन हेको समयमा स्पष्ट भएको थियो । किनकि उनले यसलाई एशियाको विरोधाभास भनेकी थिइन् ।

यद्यपि हालैको विश्वव्यापी घटनाक्रम जस्तै कोभिड-१९को महामारी, आपूर्ति श्रृंखलाको संकट र युक्रेन युद्धले धेरै राज्यहरूलाई आफ्नो रणनीतिक हितहरू सुरक्षित गर्ने पक्षमा लाग्नु पर्नेतर्फ सोच्न बाध्य पारेको छ । 

उत्तरपूर्वी एसियामा द्विध्रुवीयताको यो अवस्थाले दक्षिण कोरियाका लागि जापानको महत्त्व र राम्रो नभए पनि दिगो र सुसंगत कूटनीतिक र राजनीतिक सम्बन्धको आवश्यकतालाई जन्म दिएको छ ।

पूर्व राष्ट्रपति रो ताए वूको प्रशासनमा यस क्षेत्रमा चीन र रुसका समाजवादी राज्यहरूसँगको सम्बन्धलाई सामान्य बनाउन दक्षिण कोरियाले सामना गरेको जस्तै विकासशील भूराजनीतिक अवस्था अहिले पनि बनेको छ ।

जापान र दक्षिण कोरियाको सम्बन्ध

परम्परागत रूपमा जापानसँग दक्षिण कोरियाको सम्बन्ध शाही जापानी शासन अन्तर्गत औपनिवेशिक कालले ओझेलमा परेको छ ।

सन् १९१० देखि सन् १९४५ सम्म जापानी शासन अन्तर्गत पीडित एक उत्तर औपनिवेशिक राज्यको रूपमा केही मुद्दाहरू कोरियाली नागरिकहरूको दिमागमा अझैं पनि छन् र राजनीतिक दलहरूले नियमित रूपमा आन्तरिक रूपमा खोल्ने गरेका छन्। 

कम्फर्ट वुमेनका मुद्दा प्रमुख विषयहरू मध्ये एक हो जसले दक्षिण कोरिया र ३८ औं समानान्तर लाइनमा समेत नागरिकहरू बीच भावनाहरू जगाउँछ ।

कम्फर्ट वुमन वा कम्फर्ट केटीहरू दोस्रो विश्वयुद्ध अघि र त्यसको दौडान जापानीज साम्राज्यका सेनाद्वारा कब्जा गरिएका देशहरू र क्षेत्रहरूमा यौन दासत्वमा बाध्य पारिएका महिला र केटीहरू हुन् ।

दुवै देशबीच सन् १९६५, १९९८ र २०१५ मा राज्यहरूबीच मुद्दा मिलाउन केही सहमति भएको थियो।  तर सहमतिमा महिला अधिकार समूह र पीडितहरूको समावेशीता नभएको कारणले टुङ्गो नलागेको विषय बनेको छ । 

सामान्यतया रूढिवादी प्रशासनले हालैको दशकमा पार्क र आबे राजनीतिक प्रमुखको रूपमा जापानसँग सम्बन्ध सुधार गर्ने प्रयास गरेको थियो। राष्ट्रपति युन र प्रधानमन्त्री फुमियो किशिदाको नेतृत्वमा पनि सम्बन्ध सकारात्मक रूपमा अघि बढेको देखिन्छ।

टोकियोप्रति सियोलको परिप्रेक्ष्यमा परिवर्तन नयाँ होइन र सामान्यतया रूढिवादी (कन्जरभेटिभ) प्रशासन सत्तामा आउँदा देखिन्छ ।

यो रूढिवादी प्रशासन अन्तर्गत एक ढाँचा हो किनभने तिनीहरू सुरक्षा मुद्दाहरूमा संयुक्त राज्य अमेरिकासँग नजिकबाट काम गर्छन्, र त्यसमा पनि मुख्य रूपमा उत्तर कोरियाली खतराहरूमा केन्द्रित मुद्दाहरु। 

जापानले पनि दक्षिण कोरियासँग उत्तर कोरियाको आणविक र ब्यालिस्टिक हतियारको खतरा साझा गरेको छ, र यस क्षेत्रमा एक महत्वपूर्ण सुरक्षा खेलाडीको रूपमा सँगै काम गर्न तर्कसंगत देखिएको छ ।

यस क्षेत्रमा अझ राम्रो र घनिष्ठ सम्बन्धको आवश्यकता उत्तर कोरिया साझा कारकको रूपमा अगाडि बढिरहेको छ। दक्षिण कोरिया र जापानले यस क्षेत्रमा रणनीतिक खतराको रूपमा देखा परेका धेरै कारकहरूको सामना गरिरहेका छन्। 

यस्ता घटनाक्रमले यस क्षेत्रको शान्ति सुरक्षा र समृद्धिलाई अस्तव्यस्त पार्ने सम्भावना छ । साझा धारणा मुख्यतया विश्वमा सुरक्षाको पुनस् परिभाषाद्वारा सञ्चालित छ, जहाँ हामी प्रविधिलाई तटस्थ उपकरणको रूपमा यसको परम्परागत भूमिकाबाट टाढा सर्दै ठूला शक्तिहरूले भूराजनीति र भूअर्थशास्त्रमा एक उपकरणको रूपमा प्रयोग गरिरहेको देख्छौं । त्यसैले यहाँ तीनवटा महत्वपूर्ण मुद्दाहरू लेखिन्छन्, जहाँ दुवै देशले रणनीतिक रूपमा सहकार्य गर्न सक्छन्।

दक्षिण कोरिया र जापानको सहकार्य

दक्षिण कोरियाले इन्डो प्यासिफिक क्षेत्रमा परिवर्तन भइरहेको शक्ति गतिशीलतालाई मान्यता दिन्छ र कानूनको शासन र सूचनाको स्वतन्त्रता र गोपनीयताको संरक्षणसँग उभिएको गठबन्धनको हिस्सा बन्न चाहन्छ। 

यस्तै क्वाडको एक हिस्सा हुन चासोको अभिव्यक्तिले यस क्षेत्रका समान विचारधारा भएका देशहरूसँग नजिकबाट काम गर्ने दक्षिण कोरियाको विशेष उद्देश्यलाई संकेत गर्दछ।

थप रूपमा अकुस (एयुकेयुएस) को उदयले भविष्यमा दक्षिण कोरियाको आणविक सहकार्यमा कुराकानी फेरि शुरु भएको छ।

यी सबैको अर्थ आगामी वर्षहरूमा सुरक्षा वातावरणमा आमूल परिवर्तन हुनेछ र दुई ठूला शक्ति प्रतिस्पर्धाहरू बीचको अस्थिर भूराजनीतिक परिदृश्यमा आधारित हुँदा राज्यहरूद्वारा फेन्सिङ सिटिङ गर्न गाह्रो काम हुनेछ। 

तसर्थ, उत्तर कोरियाको आणविक हतियारदेखि लिएर कानूनको शासन, सामुद्रिक सुरक्षा र अवैध माछा मार्ने क्षेत्रलाई सामना गर्ने सुरक्षा खतराहरूमा दक्षिण कोरियाले जापानसँग मिलेर काम गर्नु तर्कसंगत हुन्छ।

अमेरिकाको प्रशासनले इन्डो प्यासिफिक रणनीतिमा उल्लेख गरिए अनुसार क्षेत्र र बाहिरका चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न दुवै देशले मिलेर काम गरेको चाहन्छ।

परम्परागत सुरक्षाका मुद्दाहरू बाहेक नीति निर्माता र सरकारको दिमागमा कब्जा गरेको अर्को विषय भनेको आपूर्ति श्रृंखला लचिलोपनको मुद्दा हो।

दक्षिण कोरियाले  महामारीले प्रस्ताव गरेको जस्तो चरम अवस्थामा सामना गर्न सक्ने चुनौतीहरूलाई कमजोर पार्दै लामो समयदेखि चीनले उपलब्ध गराएको सस्तो उत्पादन क्षमताबाट फाइदा उठाएको छ । 

अविश्वसनीय आपूर्ति श्रृंखलाहरूले देशको अर्थतन्त्रलाई प्रभाव पार्न सक्छ र घरेलु राजनीतिलाई प्रत्यक्ष रूपमा असर गर्न सक्छन् । जसरी हामीले दक्षिण कोरियामा युरियाको अभावको अवस्थालाई देखेका छौं ।

जब रणनीतिक क्षेत्रहरू जस्तै सेमिकन्डक्टर, जहाज निर्माण र विद्युतीय सवारीको ब्याट्री जस्ता उदीयमान प्रविधिजन्य पदार्थको कुरा आउँछ यस्ता मुद्दाहरु झनै महत्वपूर्ण बन्छन् । 

दक्षिण कोरिया र जापानले यी क्षेत्रहरूको आलोचनात्मकतामा दृष्टिकोण साझा गर्छन्। उनीहरूले बलियो र भरपर्दो आपूर्ति श्रृंखला सुनिश्चित गर्न यस क्षेत्रमा अमेरिका र ताइवान जस्ता अन्य राज्यहरूसँग काम गरेका छन् । हालसालै दक्षिण कोरिया पनि यही कुरालाई ध्यानमा राख्दै आईपीईएफ (इन्डो-प्यासिफिक इकोनोमिक फ्रेमवर्क) मा सामेल भएको थियो ।

अन्तमा दक्षिण कोरिया र जापान इन्डो प्यासिफिक क्षेत्रका केही उदार लोकतान्त्रिक राज्यहरू हुन् जसले अन्तर्राष्ट्रिय कानून, खुला समुद्र र हावाइ नेभिगेसनको स्वतन्त्रतालाई सम्मान गर्छन् ।

निर्यातमा आधारित अर्थतन्त्र भएकाले अन्तर्राष्ट्रिय उदार व्यवस्थाको मानक ढाँचालाई अक्षुण्ण राख्न र खुला समुद्र हुनु यसको अत्यावश्यक अंग हो भन्ने सुनिश्चित गर्न दुवै राज्यको सहमति छ। 

दक्षिण कोरियाले कोरियाली युद्ध र त्यसपछि शीतयुद्धको युगमा कसरी ठूला शक्तिहरूको स्वार्थले अन्तर्राष्ट्रिय नियममा आधारित व्यवस्था र तेस्रो देशहरूको हितलाई पन्छाउछ भन्ने कुरालाई स्पष्टसँग देखेको छ। 

तसर्थ, धेरै देशहरूद्वारा हेरफेरको लागि आफूलाई कमजोर बनाउने कुनै पनि अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्थाको परिवर्तनलाई दक्षिण कोरियामा चिन्ताको रूपमा हेरिएको छ । 

यसले मुख्यतया साना र मध्यम शक्तिहरूलाई असर गर्छ जसले नियममा आधारित अन्तर्राष्ट्रिय व्यवस्थालाई देशहरूका लागि साझा विभाजकको रूपमा हेर्छन् र नीतिहरूलाई प्रभाव पार्ने र प्रभाव पार्ने नीतिहरूको लागि त्यसमा निर्भर हुन्छन् । 

आदेशको कुनै पनि खतराले यसलाई अर्थहीन बनाउँदछ र विश्वव्यापी सरोकारका मुद्दाहरूमा सहयोगको लागि समान रूपमा संकुचित हुनेछ, मुख्यतया किनभने केही व्यक्तिहरूको स्वार्थले संस्थाहरूलाई झन् थोरैमा लैजान्छ ।

दक्षिण कोरिया र जापान अहिले यस्तो अवस्थामा छन् जहाँ सहयोगको विकल्प उत्तर कोरियाको धम्की भन्दा बाहिर छ। उदीयमान विश्व व्यवस्था इन्डो प्यासिफिकमा चीन जस्ता अधिनायकवादी शक्तिहरूबाट खतरामा छ र समयको कुरा न हो राज्य सुरक्षा नयाँ महत्वपूर्ण प्रविधिहरुमा अल्झिने समय पनि आउन सक्छ ।

उदीयमान प्रविधिहरूमा उच्च दाउलिएर लचिलो र भरपर्दो सुरक्षित र स्थिर आपूर्ति श्रृंखलाहरू सुनिश्चित गर्न दक्षिण कोरिया र जापान दुवैले मिलेर काम गर्नुपर्ने देखिन्छ। 

कम्फर्ट वुमेनको सम्बन्धमा एउटा आसन्न मुद्दा रहेको छ । जसलाई द्विपक्षीय ढंगले सम्बोधन गरिनुपर्ने देखिन्छ, ताकि सम्बन्ध स्थिर र बाह्य प्रभावबाट प्रभावित नहोस् । 

इन्डो प्यासिफिक क्षेत्रमा समान विचारधारा भएका राज्यहरूले सहयोग गर्दै दक्षिण कोरिया र जापान बीचको ठोस सम्बन्धको नयाँ चरणले चेक र सन्तुलनको प्रक्रियालाई काम गर्ने ढाँचा स्थापना गर्न मद्दत गर्नेछ, जुन अहिले यस क्षेत्रमा शक्तिशाली राज्यहरुबाट बिस्तारै प्रभावित भइरहेको देखिन्छ ।