श्रीनगर। श्रीनगर सहरमा चलेको जी२० बैठकले विदेशी प्रतिनिधि र पर्यवेक्षकहरूलाई भारत प्रशासित काश्मीरको जमीनी वास्तविकताको साक्षी बन्ने राम्रो अवसर दिएको छ।

उनीहरूले विशेष दर्जा खारेज गरेपछि काश्मीरमा के परिवर्तन भयो भनेर विश्वलाई देख्ने र बताउन सक्छन्। देशको बाँकी भागसँग जम्म‍ु-काश्मीरको पूर्ण एकीकरण लाभदायक साबित भएको देखिन्छ।

सन् २०२२ मा रेकर्ड गरिएको १८.४ मिलियन पर्यटकहरूले काश्मीर भ्रमण गरे र जुन विगत सात दशकहरूमा सबैभन्दा उच्च थियो। विदेशबाट आउने पर्यटकको सङ्ख्या पनि २० हजार नाघेको छ। यी सबैले अहिले उग्र बाधबाट लगभग मुक्त भएको क्षेत्र सामान्य अवस्थामा फर्किएको सङ्केत गर्छ।

काश्मीर उपत्यका अहिले शान्तिपूर्ण छ र विभिन्न प्रकारका विकास गतिविधिहरू देखिरहेको छ। चरम पन्थ, हिंसा र प्रचारको चङ्गुलबाट आम जनता मुक्त भएको देखिन्छ। भारतका प्रतिद्वन्द्वी पाकिस्तान र चीनले काश्मीरमा अशान्ति र हिंसाको चेतावनी दिएका थिए। तर, कुराले सकारात्मक मोड लियो ।

माइकल रुबिन, वासिङ्टन स्थित अमेरिकन इन्टरप्राइज इन्स्टिच्युट (एईआई) का वरिष्ठ फेलोले भारत नियन्त्रित काश्मीरमा आशावादी र बढ्दो विश्वास देखेका छन्। उनले काश्मीरका दुवै भाग एउटा भारतको अधिकार क्षेत्र र अर्को पाकिस्तानको भ्रमण गरे। रुबिनले भने, 'पाकिस्तानी नियन्त्रणमा रहेका काश्मीरीहरू कमजोर अर्थतन्त्र र जमात-ए-इस्लामी चरम पन्थद्वारा दबाएर बसेका छन्, भारतमा काश्मीरीहरूले सुरक्षा, स्वतन्त्रताको स्वाद र विकासमा गति दिएका छन्।' 

जम्मू-काश्मीरका राजनीतिक विश्लेषक फारुक वानीले विकास गतिविधिहरूमा प्रगति अब देखिने भएको बताए। ‘आर्थिक वर्ष २०१८–१९ मा ९ हजार २ सय २९ आयोजना मात्रै सम्पन्न भए पनि २०२१–२२ मा यो सङ्ख्या झन्डै छ गुणाले बढेर ५० हजार ६ सय २७ पुगेको छ,’ उनले भने। 

प्रिमियर स्वास्थ्य र प्राविधिक संस्थाहरू, युवा कौशल केन्द्रहरू, र खेल प्रशिक्षण केन्द्रहरू काश्मीरमा स्थापना भइरहेका छन् किनकि २०१९ मा जम्मु-काश्मीरको विशेष दर्जाको खारेजीले सहज कोष र कार्यान्वयनलाई अनुमति दिएको छ।

जम्मु-काश्मीरको लागि बजेट विनियोजन २०१८-२०१९ मा ९.७ अर्ब डलर थियो। यो २०२२-२३ मा बढेर १४ अर्ब अमेरिकी डलर पुगेको छ। जम्म‍ु-काश्मीरमा मानवीय राहत, सङ्कट व्यवस्थापन, सामाजिक पूर्वाधार विकास र आर्थिक पूर्वाधार विस्तारको लागि सरकारी कोषको आवंटनमा उल्लेखनीय वृद्धि भएको छ। 

काश्मीरको विकासका लागि अन्तर्राष्ट्रिय मानवीय र वित्तीय संस्थाहरू पनि हात मिलाउँदै छन्। एसियाली विकास बैङ्क (एडिबी) ले काश्मीरमा नागरिक र यातायात सुविधाहरूको स्तरोन्नतिमा आफ्नो सहयोग विस्तार गरेको छ।

सरकारले उठाएका कदमलाई काश्मीरका जनताले सकारात्मक प्रतिक्रिया दिएका छन्। जम्म‍ु-काश्मीरले मानिसहरूको राम्रो स्वास्थ्य र कल्याणको दिगो विकास लक्ष्यहरूमा 'वृद्धिशील' प्रदर्शन देखाएको छ। 

भारत सरकारले जम्‍मु-काश्मीरमा विदेशी लगानी आकर्षित गर्न प्रोत्साहन प्रदान गर्दै आएको छ। काश्मीर कन्क्लेभ प्रत्येक वर्ष अमेरिकामा आयोजना गरिन्छ जहाँ कश्मीरमा कसरी व्यापक विकास ल्याउने भन्ने बारेमा छलफल गरिन्छ, जसले कृषि, उद्यमशीलता र नवप्रवर्तनमा लगानीलाई केन्द्रित गर्दछ। 

क्यालिफोर्नियाको मिलपिटास सहरका मेयर कार्मेन मोन्टानाले जम्म‍ु-काश्मीरमा व्यवसायहरूसँग फलदायी साझेदारी स्थापना गर्न सहयोगको आश्वासन दिएका छन्। दुबईको इमार समूहले काश्मीरमा  ६० मिलियन डलर लगानी गर्ने तयारी गरेको छ, जसले १० हजार रोजगारीको अवसर सिर्जना गर्ने अपेक्षा गरिएको छ।

हिंसा र झडपमा उल्लेख्य कमी आएको छ। पहिलो दुई वर्षमा लडाकु गतिविधिमा ३४ प्रतिशतले कमी आएको थियो भने सर्वसाधारणको मृत्युमा ९० प्रतिशतले कमी आएको थियो। काश्मीरी युवाहरूलाई आतङ्कवादी गतिविधिमा सामेल हुन नदिन सेनालगायत भारतीय निकायहरूले विभिन्न नीति तथा कार्यक्रम ल्याइरहेका छन्। उनीहरूले विद्रोहीहरूलाई आत्मसमर्पण गर्ने र सामान्य जीवन बिताउने अवसर दिइरहेका छन्।