काठमाडौं । ताइवान वरपर चीनले सैन्य अभ्यास गर्दा ताइवानमा तनाव उच्च बिन्दुमा पुगेको छ भने चीन र अमेरिकाबीच टकरावको जोखिमसमेत बढेको छ ।

गत हप्ता अमेरिकी सभामुख न्यान्सी पेलोसीले चिनियाँ विरोधका बाबजुद ताइवानको भ्रमण गरेपछि दुई ठूला अर्थतन्त्रहरुबीचको राजनीतिक विश्वासको आधार नष्ट भएको छ ।

पेलोसीको यो भ्रमणले चीनको सैन्य गणनामा पनि परिवर्तन ल्याउने सम्भावना रहेको विश्लेषकहरू बताउँछन् । 'यस संकटले चीनमा ताइवानसँग एकीकरण सम्भवतः बाध्यकारी माध्यमबाट मात्र सम्भव छ भन्ने धारणालाई बलियो बनायो,' अन्तर्राष्ट्रिय शान्तिका लागि कार्नेगी एन्डोमेन्टका सुरक्षा विद्वान झाओ टोङले भनेका छन् ।

पेलोसीको ताइवान भ्रमणको विरोधमा चीनले तत्काल ताइवानलाई घेर्दै ६ ठाउँमा सैन्य अभ्यास गरेको थियो । टापुमाथि आक्रमणको सम्भावित पहिलो कदमका रुपमा पहिलो पटक पिपुल्स लिबरेसन आर्मीले नाकाबन्दी हुने उद्देश्यले अभ्यास गरेको थियो ।

यसका साथै टापुमा पहिलो पटक क्षेप्यास्त्रहरू उडे । सन् १९५० मा अमेरिकाले तोकिदिएको मध्यरेखा जुन चीनले कहिलै मानेन त्यो पनि चिनियाँ आर्मीले सहजै पार गर्याे ।

सुरक्षा विश्लेषकहरूले चिनियाँ सेना विशेष गरी नौसेनाले ताइवानको वरिपरि व्यापक गस्ति कायम गर्ने, मध्य रेखा पर जाने र जलमार्गमा दीर्घकालीन प्रभुत्व स्थापित गर्ने अपेक्षा गरेका छन् ।

अभ्यासअघि नै चीनले स्ट्रेटमा सार्वभौमसत्ता दाबी गरेको छ । जसलाई संयुक्त राज्य अमेरिका र ताइवानले अन्तर्राष्ट्रिय जलमार्ग भनेको छ।

'चीनले देखाएको छ कि उसमा आफ्ना शब्दहरू लागू गर्ने शक्ति छ र उसको शब्दहरू खाली कूटनीतिक आसन मात्र होइनन्,' अन्तर्राष्ट्रिय रणनीतिक अध्ययनका लागि ताइवान सोसाइटीका अध्यक्ष वाङ कुन यीले भनेका छन् ।

'अभ्यासले ताइवान स्ट्रेटको यथास्थितिलाई परिवर्तन गर्‍यो, जुन मूल रूपमा अमेरिकीहरूले स्थापना गरेको थियो । हामी यो यथास्थितिलाई उल्टाउन अमेरिकीहरूले कुनै कदम चाल्छ कि भनेर पर्खिरहेका छौं ।'

ह्वाइट हाउसले कुनै पनि नयाँ यथास्थितिको अस्वीकार गरेको छ र यसले आगामी हप्ताहरूमा स्ट्रेटमार्फत हवाइ र समुद्री पारवहन सञ्चालन गर्ने वाचा गरेको छ ।

ताइवानको सरकारले जनवादी गणतन्त्र चीनले यस टापुमा कहिल्यै शासन नगरेकाले यसलाई दाबी गर्ने वा भविष्यको निर्णय गर्ने अधिकार नभएको बताएको छ ।

सैन्य जोखिम

बुधबार अभ्यास समाप्त भएपछि चीनले सन् २०० यता ताइवानमाथि पहिलो पटक श्वेतपत्र जारी गर्दै ताइवानसँग शान्तिपूर्ण पुनर्मिलनको प्राथमिकतालाई  फेरि पनि पुष्टि गरेको छ । तर उसले नियन्त्रण लिएपछि ताइवानमा सेना तैनाथ नगर्ने वाचा भने हटाएको छ ।

शान्तिपूर्ण एकीकरणको पुष्टिले चीनले आसन्न आक्रमणको योजना बनाएको छैन भन्ने देखाउँछ । यद्यपि, पेलोसीको भ्रमण पछि सैन्य सञ्चारका लागि केही च्यानलहरूको निलम्बनले संयुक्त राज्य अमेरिकासँग अनजानमा द्वन्द्व व्यवस्थापन गर्न गार्डेलहरू कमजोर बनेका छन् भने दीर्घकालीन सैन्य जोखिम बढेको छ ।

'चीन र अमेरिका बीचको टकराव उच्च गियरमा परिवर्तन हुनेछ,' रेनमिन विश्वविद्यालयका अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धका प्राध्यापक शि यिनहोङले भनेका छन् ।

'जानाजानी द्वन्द्व अझै सम्भव छैन तर सैन्य सञ्चार निलम्बन गर्ने चीनको निर्णयले निश्चित रूपमा आकस्मिक द्वन्द्व रोक्न अझ गाह्रो बनाएको छ।'

पेलोसीको भ्रमणको विरोधमा चीनले जलवायु परिवर्तन र लागूऔषध विरुद्धको अभियानलगायत क्षेत्रमा संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको सहयोग निलम्बन गरेको छ र पेलोसी र उनको परिवारका सदस्यहरू विरुद्ध अनिश्चित प्रतिबन्धहरूको घोषणा गरेको छ।

राष्ट्रियतावादी जोश

सैन्य अभ्यास र केही चिनियाँ कूटनीतिज्ञहरूको कडा प्रतिक्रियाले चीनमा राष्ट्रवादी जोश जगाएसँगै नागरिकहरुले मातृभूमिको पुनर्मिलनको लागि आह्वान गरेका छन् । तथापि बौद्धिकतापूर्वक तयार नभएसम्म जनआक्रोशले मात्रै ताइवानमा आक्रमण गर्न सी तयार नहुने विश्लेषकहरुको भनाइ छ ।

'चिनियाँ नेताहरूले जनताको राष्ट्रवादी भावनालाई आफ्नो नीतिगत निर्णयहरू जायज ठहराउन र अन्य देशहरूलाई दबाब दिन प्रयोग गर्न सक्छन् । तर यसले अर्को तरिकाले काम गर्दैन । नेतालाई जनताको भावनाले हतारमा काम गर्न दबाब दिइने छैन,' एक पोलीसी इन्साइडरले राेयटर्ससँग भनेका छन् ।

'ताइवानविरुद्ध बल प्रयोग गर्नु अहिलेको उत्तम समाधान होइन,' ताइवानको आर्थिक मूल्यलाई प्रतिबिम्बित गर्दै चीनले ताइवानको कृषि आयातमा केही प्रतिबन्ध लगाएको छ तर ताइवानको इलेक्ट्रोनिक्सलाई जोगाएको छ । यसले व्यापारका उपायहरू धेरै हदसम्म प्रतीकात्मक छन् भन्ने सुझाव दिन्छ ।

चिनियाँ भन्सार तथ्याङ्कमा आधारित रोयटर्सको गणनाअनुसार बेइजिङको व्यापार निलम्बन सूचीमा रहेका सिट्रस फलफूल र ताजा एवं जमेको माछाले सन् २०२१ मा यस टापुबाट चीनको कुल आयातको ०.०१ प्रतिशत हिस्सा मात्रै आगटेको छ ।

ताइवानका जनता बेइजिङका अधिकारीहरूको चेतावनीप्रति धेरै हदसम्म अनजान रहेका छन् । पेलोसीको भ्रमणको विरोध गर्ने ह्याकरहरूका सन्देशहरू हास्नका लागि पसल र रेलवे स्टेशनहरूमा डिस्प्ले स्क्रिनहरूमा देखाइएको थियो ।

चीनको धम्की मन र दिमाग जित्नको लागि उल्टो रहेको विश्लेषकहरूको भनाइ  छ । सन् २००० देखि सन् २०२० सम्ममा ताइवानको राष्ट्रपतीय चुनावको समयमा बेइजिङको कडा लाइनले मतदाताहरूलाई क्रमशः चेन शुइ बियान र साइ इङ्ग वेन जस्ता उम्मेद्वारहरूतर्फ धकेलेको छ । यिनीहरुलाई चीनले स्वतन्त्रताको समर्थकको रूपमा हेर्छ ।

ताइपेईमा विज्ञापनमा काम गर्ने २८ वर्षीया एलिसा चेङले रोयटर्ससँग भनेकी छिन् कि उनको उमेरका मानिसहरूले चीनले ताइवानमा आक्रमण गर्नेछ भन्ने शंका गर्छिन् । तर यदि यो साँच्चै भयो भने 'हामी हङकङ जस्तै हुनेछौं, चीनले हामीलाई खानेछ,' उनले भनेकी छिन् ।