नयाँ दिल्ली। भारतको जी२० अध्यक्षता आर्कटिक र विश्वमा यसको प्रभावमा ध्यान केन्द्रित गर्ने अवसर भएको भारतीय सञ्‍चारमाध्यमहरुले रिपोर्ट गरेका छन्। मस्कोले युक्रेनमाथि आक्रमण सुरु गरेपछि रूस र पश्चिम बीचको संलग्नताको पूर्ण अभाव भएकोले यस क्षेत्रमा शान्ति स्थापना गर्न भारतको जी२० अध्यक्षता निकै महत्वपूर्ण भएको बताइएको छ।

रूसको कार्यको विरोधमा ३ मार्च २०२२ मा आर्कटिक काउन्सिलका आठ सदस्यहरू मध्ये सातले काउन्सिलका सबै गतिविधिहरूमा सहभागिताको ऐतिहासिक निलम्बन घोषणा गरे। सोही दिन नर्डिक मन्त्रिपरिषद्ले यसलाई पछ्याएको थियो। 

युरोप र अमेरिकामा कोष एजेन्सीहरूले लगाएको प्रतिबन्धका कारण वैज्ञानिकहरू बीच धेरै अनुसन्धान र डेटा साझेदारी रोकिएको छ। यस क्षेत्रका लागि मूल रूपमा योजना गरिएका धेरै क्षेत्रीय प्रयोगहरू उत्तर अमेरिकी वा युरोपेली आर्कटिकमा सरेका छन्।

'भारतको लागि आर्कटिकको सान्दर्भिकतालाई व्यापक रूपमा तीन वर्गहरूमा व्याख्या गर्न सकिन्छ: वैज्ञानिक अनुसन्धान, जलवायु परिवर्तन र वातावरण; आर्थिक र मानव संसाधन; र भूराजनीतिक र रणनीतिक कारणहरू रहेका छन्,' मनोहर पर्रिकर इन्स्टिच्युट फर डिफेन्स स्टडीज एन्ड एनालिसिसका रिसर्च फेलो अनुराग बिसेनले भने।

आर्कटिक र हिमालय, भौगोलिक रूपमा टाढा भए पनि आपसमा जोडिएका छन् र समान चिन्ताहरू साझा गर्छन्।

आर्कटिक मेल्टडाउनले भारतीय वैज्ञानिक समुदायलाई हिमालयमा रहेको हिमनदीको पग्लनलाई राम्रोसँग बुझ्न मद्दत गरिरहेको छ, जसलाई प्रायः 'तेस्रो ध्रुव' भनेर चिनिन्छ र उत्तर र दक्षिण ध्रुवपछि सबैभन्दा ठूलो ताजा पानीको भण्डार भएको बताइएको छ।

आर्कटिकमा हुने परिवर्तनहरू पूर्ण रूपमा बुझ्न बाँकी भए पनि विश्वव्यापी मौसम, जलवायु र पारिस्थितिक प्रणालीलाई असर गर्नुको अलावा, तिनीहरूले भारतको मनसुनलाई पनि असर गर्छ र भारतको अर्थतन्त्रका साथै अन्य मानव र विकास सूचकांकहरूमा महत्त्वपूर्ण नकारात्मक प्रभाव पार्ने द आर्कटिक इन्स्टिच्युटले रिपोर्ट गरेको छ।

यसबाहेक, सन् २००८ देखि आर्कटिकमा स्थायी अनुसन्धान केन्द्र भएको चीनबाहेक भारत एकमात्र विकासशील देश हो। भारतले सन् २००७ देखि आर्कटिकमा १३ वटा वैज्ञानिक अभियानहरू गरेको बिसेनले रिपोर्ट गरे।

बढ्दो समुद्री सतहले भारतको १३०० टापु क्षेत्रहरू र सामुद्रिक सुविधाहरू र १.३ अरब भारतीयहरूको कल्याणमा मात्र नभई भारतको नजिकको छिमेकमा पनि महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्न सक्छ।

आर्कटिकमा ग्लोबल वार्मिंग-प्रेरित परिवर्तनहरूबाट उत्पन्न हुने केही राम्रा परिणामहरू पनि छन्। वार्मिङ आर्कटिकले स्रोतहरूको उपलब्धता र पहुँच बढाएको छ। आर्कटिकमा भारतको ऊर्जा र दुर्लभ पृथ्वी खनिजको कमीलाई सुरक्षित गर्ने क्षमता छ।

भारतका लागि, भूराजनीतिक रूपमा, आर्कटिक विशेष महत्वको छ किनकि यसका दुई सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण रणनीतिक साझेदारहरू, संयुक्त राज्य अमेरिका र रुस, र यसको प्रमुख प्रतिद्वन्द्वी, चीन, निरन्तर बढ्दो प्रत्यक्ष रणनीतिक प्रतिस्पर्धामा बन्द छन्।