ढाका। बङ्गलादेशकी प्रधानमन्त्री शेख हसिनालाई हालै हटाइएपछि यस क्षेत्रमा बेइजिङको बढ्दो प्रभावबारे चिन्ता बढेको छ। रिपोर्टहरूले दिएको सुझाव अनुसार चीनले पाकिस्तानको इन्टर-सर्भिसेस इन्टेलिजेन्स (आईएसआई) सँगको सहकार्यमा हसिनाको राजीनामाको घटनाहरूमा प्रमुख भूमिका खेलेको थियो। जसले आगामी दिनमा बङ्गलादेशले चीनसँगको सम्बन्धलाई गहिरो बनाउने खतराहरूको चिन्ता बारे उल्लेख गरिएको छ।

बेइजिङको बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभ (बीआरआई) लाई बङ्गलादेशमा चलिरहेका धेरै परियोजनाहरूका साथ स्वागत गर्दै शेख हसिनाको सरकार चीन समर्थक अडानका लागि परिचित थिइन्। तर हालैका घटनाक्रमहरू गरेको सङ्केतले पनि चीनले आफ्नो रणनीति परिवर्तन गर्ने क्रममा रहेको छ। यद्यपि, बीआरआई परियोजनाहरू पछ्याउने अन्य देशहरू जस्तै, बङ्गलादेशले अब ऋणको जालमा फस्ने जोखिमको सामना गरिरहेको छ। कथित रूपमा ढाकामा नयाँ दिल्लीसँग कम र बेइजिङको स्वार्थसँग बढी मिल्ने सरकार स्थापना गर्न आईएसआईसँग काम गरिरहेको छ।

खुफिया रिपोर्टहरूले बङ्गलादेशमा बढ्दो विरोध र अशान्तिमा आईएसआईलाई समर्थन गरेको बताउँछ। जसले अन्ततः हसिनाको पद त्याग्न बाध्य पार्‍यो। रोजगारी कोटा विरुद्धको विद्यार्थीको नेतृत्वमा भएको विरोध प्रदर्शनलाई देशभित्र पाकिस्तान समर्थक र चीन समर्थक तत्त्वहरूले व्यापक राजनीतिक आन्दोलनमा परिणत गरेको बताइएको छ। कट्टरपन्थी जमात-ए-इस्लामी, विपक्षी बङ्गलादेश नेसनलिस्ट पार्टी (बीएनपी) को लामो समयदेखि सहयोगी, पाकिस्तानमा सञ्चालित चिनियाँ संस्थाहरूको आर्थिक सहयोगमा आन्दोलनलाई नियन्त्रणमा लिएको छ। चीनको राज्य सुरक्षा मन्त्रालय हसिनाको प्रशासनलाई हटाउन चीन समर्थक तत्त्वहरूको समर्थनमा संलग्न भएको आशङ्का गरिएको छ।

चीन र भारत दुवैसँग सन्तुलित सम्बन्ध कायम राख्ने प्रयासका बाबजुद शेख हसिनाले बेइजिङलाई सन्तुष्ट पार्ने प्रयासहरू असफल भएका छन्। बेइजिङ नयाँ दिल्लीसँग विशेष गरी टिस्टा नदी व्यवस्थापन सम्झौता जस्ता परियोजनाहरूमा संलग्न हुने उनको प्रयासबाट असन्तुष्ट रहेको बताइएको छ। जुलाईमा हसिनाको बेइजिङको अन्तिम ‌औपचारिक भ्रमणमा चीनको असन्तुष्टि स्पष्ट देखिन्थ्यो। जहाँ उनले चिनियाँ नेताहरूबाट न्यानो स्वागत पाएकी थिइन्। बङ्गलादेशलाई आफ्नो वैदेशिक ऋण दायित्वहरू पूरा गर्न मद्दत गर्न ५ बिलियन डलरको ऋण प्राप्त गर्ने उनको आशाको बाबजुद, उनीले केवल १३७ मिलियन डलर लिएर स्वदेश फर्किएकी थिइन्।

ढाका र बेइजिङबीचको तनावपूर्ण सम्बन्धलाई सन् २०२२ को जुनमा पद्मा पुलको उद्घाटनका क्रममा थप उजागर भएको थियो। जुन परियोजना शेख हसिनाले गर्वका साथ बङ्गलादेशको आत्मनिर्भरताको प्रतीक घोषणा गरिन्। चीनको प्राविधिक सहयोगमा पुल निर्माणमा मुख्यतया संलग्नता रहे पनि हसिनाले आयोजना पूर्ण रूपमा बङ्गलादेशको लगानीमा निर्माण भएको बताइन्। यो दाबीले कथित रूपमा बेइजिङ क्रोधित भयो। जसमा उक्त परियोजनालाई चीनले बीआरआईसँग जोड्ने अभिलासालाई ठूलो धक्का लागेको थियो।

बङ्गलादेशमा चीनको रणनीतिक चासो, विशेष गरी हिन्द महासागरमा सुरक्षित पहुँचको लागि उसको चाहना, देशको राजनीतिक परिदृश्यमा यसको संलग्नताको प्रमुख शक्ति भएको छ। चीनको सरकारी पत्रिका ग्लोबल टाइम्सले दक्षिण एसिया र हिन्द महासागरमा चीनको फराकिलो रणनीतिक लक्ष्यका लागि बङ्गलादेशको भौगोलिक स्थानको महत्त्वलाई प्रकाश पारेको छ। सन्तुलित र स्वतन्त्र परराष्ट्र नीति कायम गर्न ढाकालाई लेखको आह्वानलाई भारत वा संयुक्त राज्य अमेरिकाप्रति धेरै झुकावको विरुद्ध सूक्ष्म चेतावनीको रूपमा हेरिएको थियो।

शेख हसिनाको बिदाइपछि ढाकामा चीन समर्थक र पाकिस्तान समर्थक सरकार बन्ने सम्भावना बलियो भएको छ। तर, नोबेल पुरस्कार विजेता तथा लघुवित्तका अग्रगामी मुहम्मद युनुसलाई अन्तरिम सरकारको प्रमुखको रूपमा नियुक्त गरेपछि बङ्गलादेश बेइजिङको प्रभावको क्षेत्रमा पर्नबाट जोगिन सक्ने आशा जगाएको छ। उदारवादी लोकतान्त्रिक परम्पराप्रतिको आफ्नो लगावका लागि परिचित युनुसले बङ्गलादेशका आर्थिक चुनौतीहरूलाई सावधानीपूर्वक र सम्भवतः बीआरआईको जालबाट जोगिने अपेक्षा गरिएको छ।

बङ्गलादेश राजनीतिक अनिश्चितताको यो अवधिबाट गुज्रिरहेको बेला बेइजिङको प्रभावको वास्तविक सीमा हेर्न बाँकी छ। खुलासा भएको अवस्थाले यस क्षेत्रमा खेलिरहेको जटिल र प्रायः खतरनाक गतिशीलताको स्पष्ट सम्झना हो। जहाँ चीन र पाकिस्तान जस्ता शक्तिशाली छिमेकीहरूको चासोले साना देशहरूको आन्तरिक मामिलामा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्न सक्छ।