काठमाडौं। ताइवानमाथि आक्रमण भएमा 'वासिङ्टनले रक्षा गर्ने छ' भन्ने बाइडेनको निरन्तरको भनाइले बेइजिङलाई क्रोधित बनाएको छ भने जानाजानी अस्पष्ट हुन बनाइएको अमेरिकी विदेश नीति अडानमा भ्रम सिर्जना गरेको छ ।

अमेरिका, चीन र ताइवानबीचको सम्बन्ध किन धेरै कमजाेर छ भन्ने कुरा यसरी थाहा पाउन सकिन्छ ।

तीतो इतिहास

बेइजिङ र ताइवानबीचको सम्बन्धमा परेको गहिरो दरार सन् १९२७ देखि सुरु भएको हो । त्यतिबेला चिनियाँ राष्ट्रियतावादी पार्टी कुओमिन्ताङ (केएमटी)विरुद्ध चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीले आन्दोलन शुरु गर्दै चीनमा गृहयुद्ध भएको थियो ।

अन्ततः माओ त्से तुङका कम्युनिष्टहरूबाट पराजित भएपछि  कुओमिन्ताङका प्रमुख चियांग काई शेक ताइवान भागेका थिए । 

ताइवानबाट चियांग काई शेकले पूरै चीनमाथि दाबी गर्थे र एकदिन ताइवानसँगै गाभ्ने भन्ने गर्थे सोही अनुसार उता कम्युनिस्ट पार्टीले ताइवान आफ्नो हिस्सा भन्थ्यो र एक दिन चीनमै ताइवानलाई गाभ्ने भन्दै आएको छ ।

ताइवानको आधिकारिक नाम गणतन्त्र चीन हो, जबकि मुख्य भूमि जनवादी गणतन्त्र चीन हो। वर्षौंदेखि दुवै पक्षले औपचारिक रूपमा सम्पूर्ण चीनको प्रतिनिधित्व गरेको दाबी गर्दै आएका थिए । यद्यपि हालका दशकहरूमा त्यो परिदृश्य निकै परिवर्तन भएको छ।

सन् १९९० को दशकको उत्तरार्धदेखि, ताइवान निरंकुशताबाट जीवन्त लोकतन्त्रमा परिणत भएको छ र छुट्टै ताइवानी पहिचान बनाउन सफल भएको छ ।

राष्ट्रपति साई इङ वेनको नेतृत्वमा रहेको हालको सत्तारुढ दलले ताइवानलाई चीनको हिस्सा नभइ सार्वभौमसत्ता सम्पन्न राष्ट्रको रूपमा मान्छ।

रणनीतिक अस्पष्टता

वाशिंगटनले १९७९ मा ताइवानसँगको औपचारिक कूटनीतिक सम्बन्ध तोडेको थियो । एक प्रमुख व्यापारिक साझेदार बनेसँगै चीनले बेइजिङलाई मात्रै चीनको एकमात्र प्रतिनिधिको रूपमा मान्यता दिएको थियो ।

तर सोही समयमा संयुक्त राज्यले कहिलेकाहीं नाजुक स्थितीमा ताइवानलाई समर्थन गर्ने भूमिकालाई कायम राख्यो। अमेरिकी संसदले पारित गरेको कानून अन्तर्गत संयुक्त राज्यले बेइजिङको विशाल सशस्त्र बलहरूविरुद्ध आफ्नो आत्मरक्षा सुनिश्चित गर्न ताइवानलाई सैन्य आपूर्तिहरू बेच्न आवश्यक छ।

तर यसले वास्तवमा सैन्य हस्तक्षेप गर्छ कि गर्दैन भन्ने बारे रणनीतिक अस्पष्टता राखेको छ । यो नीतिलाई चिनियाँ आक्रमणबाट रोक्न र ताइवानलाई औपचारिक रूपमा स्वतन्त्रता घोषणा गर्नबाट निरुत्साहित गर्ने दुवै पक्ष समावेश हुने गरी बनाइएको छ ।

अहिले चीनको आक्रामकता बढ्दै गएका बेला रणनीतिक स्पष्टतामा प्रवेश गर्नु उपयुक्त छ कि छैन भन्ने बारे अहिले वाशिंगटनमा द्विपक्षीय छलफल बढिरहेको छ।

युक्रेनमा रुसको आक्रमणले कुनै दिन चीनले पनि आफ्नो साना छिमेकी ताइवनमाथि आक्रमण गर्छ की भन्ने डर बढाएको छ।

सोमबार टोकियोमा बाइडेनलाई संयुक्त राज्य अमेरिकाले ताइवानको रक्षा गर्न सैन्य रूपमा संलग्न हुनेछ कि छैन भन्दै सोधिएको प्रश्नमा बाइडेनले यो हामीले गरेको प्रतिबद्धता हो भन्दै जवाफ दिएका छन् ।

तर, ह्वाइट हाउस र पेन्टागनले तुरुन्तै ताइवानमा अमेरिकी नीति परिवर्तन नभएको भन्दै स्पष्ट पारेको थियो । बाइडेनले यसअघि पनि यस्तै टिप्पणी गरेका थिए र पछि यसरी नै स्पष्ट पारिएको थियो ।

एक चीन नीति

ताइवानमाथिको अमेरिकी नीति सधैं कूटनीतिक छायामा अडिएको छ । अमेरिकाले स्वीकारेको  ूएक चीन नीतिू ले ताइवान चीनको हिस्सा हो भन्छ । यसकारण यथास्थिति परिवर्तन गर्न कुनै पनि बल प्रयोग नगरी समाधान खोज्न दुवै पक्षलाई प्रोत्साहित गर्छ ।

अभ्यासमा ताइवान संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको पूर्ण कूटनीतिक सम्बन्धको धेरै फन्दामा आनन्द उठाइरहेको छ।

ताइपेई (ताइवानको राजधानी)मा अमेरिकी दूतावास नभए पनि वाशिंगटनले ताइवानमा अमेरिकन इन्स्टिच्युट नामक केन्द्र चलाउँछ।

संयुक्त राज्यमा ताइवानका कूटनीतिज्ञहरूले अन्य राष्ट्रका कर्मचारीहरूको हैसियत पाउँछन् । विकासशील संसारका केवल १४ राष्ट्र र भ्याटिकनले अझै पनि ताइवानलाई मुख्य चीनको मान्यता दिएका छन् ।

बेइजिङले ताइवानलाई कसैले मान्यता नदिनका लागि हरसम्भव प्रयास गरिरहेको छ ।

चीनले कसैले ताइवान शब्दको प्रयोग गरेमासमेत गाली गर्छ । गत वर्ष लिथुआनियाले ताइपेईलाई आफ्नै नाममा वास्तविक दूतावास खोल्न अनुमति दिएको विषयले समेत ठूलो हंगामा मच्चाएको थियो ।

संयुक्त राज्य अमेरिका र बढ्दो संख्यामा देशहरूले ताइवानलाई विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्ल्यूएचओ) जस्ता संयुक्त राष्ट्र संघहरूमा समावेश गर्न दबाब दिएका छन्।

डब्ल्यूएचओ वार्षिक सम्मेलनले चीनको दबाब पछि धेरै देशहरूको समर्थनको बाबजुद ताइवानलाई पर्यवेक्षकको रूपमा स्वीकार गर्ने विषयमा छलफल गर्नसमेत अस्वीकार गरेपछि ताइपेईले सोमबार बेइजिङलाई 'धम्की' दिएको आरोप लगाएको थियो ।