काठमाडौं । अमेरिकी सभामुख न्यान्सी पेलोसीको भ्रमण पछि चीनले टापुलाई घेर्ने दशककै सबैभन्दा ठूलो सैन्य प्रदर्शनको तयारी गरिरहेको छ। यसलाई लिएर केही ताइवानीहरु चिन्तित भएका छन् भने अरुले चीनको रणनीति परिवर्तन नभएको टिप्पणी गरेका छन् ।

न्यान्सी पेलोसीले मंगलबार ताइपेई प्रस्थान गरेपछि राष्ट्रपति साई इङ्ग वेनसँग भेटेर संयुक्त राज्य अमेरिका सधैं ताइवानसँग उभिनेछ भन्दै  बेडरक वाचा गरेपछि अहिले टापुले चीनलाई ठूलो सैन्य बल प्रदर्शनकोसहित जवाफ दिन तयारी गरिरहेको छ ।

पेलोसी २५ वर्षमा ताइवान भ्रमण गर्ने अमेरिकी उच्च पदस्थ अधिकारी हुन्। बेइजिङले स्वशासित ताइवानलाई चिनियाँ क्षेत्रको रूपमा मान्छ र ताइवान एक स्वतन्त्र देश हो भनी संकेत गर्ने कुनै पनि कुरासहित अमेरिकी अधिकारीहरूको यस्तो उच्च स्तरीय भ्रमणको आलोचना गर्छ।

अमेरिकाको समेत ताइवानसँग कुनै औपचारिक कूटनीतिक सम्बन्ध छैन तर पनि, वाशिंगटन ताइपेईको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण राजनीतिक र सैन्य समर्थक हो।

'अब ताइवानसँग अमेरिकाको ऐक्यबद्धता पहिले भन्दा बढी महत्त्वपूर्ण छ र यो सन्देश हामीले आज यहाँ ल्याएका छौं,' पेलोसीले भ्रमणका क्रममा भनेकी थिइन् ।

'यदि अमेरिकी प्रतिनिधिसभाकी सभामुख ताइवानसँगको सम्बन्धलाई लोकतान्त्रिक दृष्टिकोणबाट प्रमाणित गर्न ताइवान आउन इच्छुक हुन् भने, यसले अन्य प्रजातान्त्रिक नेताहरूलाई पनि प्रभाव पार्नेछ,' अमेरिका स्थित फ्र्याङ्कलिन र मार्शल कलेजमा ताइवानी राजनीतिक विज्ञानका प्राध्यापक वेई टिंग येनले भनेकी छन् ।

बल प्रदर्शनसहितको चिनियाँ जवाफ

पेलोसी मंगलबार राती ताइवान पुगेपछि बेइजिङले बिहीबारदेखि शुरु भएर आइतबारसम्म चल्ने योजनासहित ताइवान वरपरका छवटा सामुद्रिक ब्लकहरूमा प्रत्यक्ष फायर सैन्य अभ्यासको घोषणा गरेको थियो ।

चिनियाँ जनमुक्ति सेना (पीएलए)को पूर्वी थिएटर कमाण्डका प्रवक्ता शि यीले एक विज्ञप्तिमा जारी गर्दै सैन्य कारबाही ताइवान प्रश्नमा अमेरिकाको वृद्धि विरुद्ध प्रतिरोध भएको बताएका छन् ।

यो अभ्यास 'ताइवान स्वतन्त्रता बलहरूको पृथकतावादी कार्यहरू' तर्फ 'गम्भीर चेतावनी' हो,' विज्ञप्तिमा अघि भनिएको छ ।

विज्ञप्तिमा भनिएको छ कि सैन्य अभ्यासमा ताइवान स्ट्रेटमा 'नौसेना र हवाई संयुक्त अभ्यास ...लामो दूरीको प्रत्यक्ष गोलाबारुद शुटिंग र टापुको पूर्वी तटमा कन्भेन्सनल मिसाइल फायरपावर परीक्षण प्रक्षेपण समावेश हुनेछ।'

अभ्यास हुने स्थानहरू नक्सामा देखाउँदै चीनको आधिकारिक सिन्ह्वा समाचार एजेन्सीले जहाज र विमानहरूलाई अभ्यास हुने ठाउँहरूबाट टाढा रहन सल्लाह दिएको छ।

बुधबार ताइपेईमा ताइवानको रक्षा मन्त्रालयले पीएलएका केही लाइभ फायर अभ्यासहरूले ताइवानको क्षेत्रीय जल क्षेत्रको उल्लङ्घन गरेको देखिने बताएको छ । जुन तटबाट २२ किलोमिटरको दुरीमा हुँदैछ ।

चीनद्वारा तोकिएको बहिष्करण क्षेत्रहरू ताइवानको समुद्री र हवाई नाकाबन्दी हो, जसले शिपिंग लेन र उडान मार्गहरूलाई खतरामा पार्छ, रक्षा मन्त्रालयले भनेको छ ।

'उनीहरू (चीन) ले हाम्रो क्षेत्रीय जल र वायुक्षेत्रसँग ओभरल्याप गर्छन् र हाम्रो सार्वभौमिकतालाई गम्भीर रूपमा उल्लङ्घन गर्छन्,' मन्त्रालयका प्रवक्ता यु चिएन चांगले भनेका छन् ।

यसअघि चीनले ताइवान नजिकै यो परिमाणको विशाल शक्ति प्रदर्शन सन् १९९५ र सन् १९९६ मा तेस्रो ताइवान स्ट्रेट क्राइसिसका बेला गरेको थियो । त्यतिबेला ताइवानका पहिलो लोकतान्त्रिक रूपमा निर्वाचित राष्ट्रपति ली टेङ हुईले अमेरिका भ्रमण गर्दाको प्रतिशोधमा चीनले यस्तो सैन्य अभ्यास गरेको थियो ।

'हामीले बेइजिङले केही समय यस्ता लाइभ फायर ड्रिलहरू योजना बनाएको देखेका छैनौं, तर तिनीहरूले यो गर्नेछन् भन्ने कुरा हामीलाई थाहा छ,' ताइवानको राष्ट्रिय चेङ्ची विश्वविद्यालयका राजनीतिक विज्ञानका प्राध्यापक लेभ नाचम्यानले भनेका छन्।

'चीनले पक्कै पनि भारी सैन्य र डराउने रणनीतिहरू प्रयोग गरिरहेको छ, तर तिनीहरू हामीले पहिले नदेखेको अवस्थामा पुगेका छैनन्,' नाचम्यानले भनेका छन् ।

चीनले आक्रमण गरे अमेरिकाले हस्तक्षेप गर्ला ?

'ताइवान सम्बन्ध ऐन' अन्तर्गत अमेरिकाले ताइवानको रक्षामा सहयोग गर्ने वाचा गरेको छ तर प्रत्यक्ष सैन्य हस्तक्षेपको प्रतिबद्धता भने गरेको छैन्। वाशिंगटनले ताइवानमा सैन्य हस्तक्षेपको बिषयमा रणनीतिक अस्पष्टताको अडान राख्दै आएको छ ।

यद्यपि टापुमा चीनले आक्रमण गरेको खण्डमा अमेरिकाले ताइवानको रक्षा गर्नेछ भन्ने राष्ट्रपति जो बाइडेनको हालैको टिप्पणीले फरक अर्थ दिए पनि पछि ह्वाइट हाउसलाई वाशिंगटनले आफ्नो अडान परिवर्तन नगरेको भन्दै स्पष्टीकरण दिएको थियो ।

'हामी यथास्थितिको समर्थक हौं, हामी ताइवानलाई बल प्रयोग गरेर केही पनि होस् भन्ने चाहँदैनौं,' पेलोसीले बुधबार राष्ट्रपति साईसँगको भेटपछि भनेकी छिन् ।

सन् २०१३ मा सत्तामा आएदेखि चिनियाँ राष्ट्रपति सी चीनफिङले ताइवानसँग पुनः एकीकरणलाई प्राथमिकता दिएका छन् र त्यसका लागि बल प्रयोग गर्ने कुरा समेत अस्वीकार गरेका छैनन् ।

गत वर्षदेखि बेइजिङले लगभग दैनिक रुपमा ताइवानको वायु रक्षा पहिचान क्षेत्रमा ठूलो संख्यामा लडाकु विमानहरू पठाएर ताइपेईमाथि आफ्नो सैन्य दबाब बढाएको छ। विज्ञहरूले लामो समयदेखि दुबै पक्षबाट गलत गणनाको कारण सैन्य द्वन्द्वको बारेमा चिन्ता व्यक्त गर्दै आएका छन्।

'मलाई लाग्छ कि बेइजिङ मा प्रोत्साहनहरू पूर्ण स्तरीय द्वन्द्व सुरु गर्न होइन र तिनीहरूसँग ताइवानमा धम्की वा दबाबको कुनै पनि वृद्धिलाई कडा सीमामा राख्न प्रयास गर्ने कारण छ। तिनीहरूले के गर्छन् भन्नेमा निर्भर गर्दछ, यसले दुर्घटनाको सम्भावना बढाउँछ,' स्ट्यानफोर्ड युनिभर्सिटीको हुभर इन्स्टिच्युटका ताइवान विशेषज्ञ खारिस टेम्पलम्यानले भनेका छन्।

वाशिंगटन डीसीमा रहेको ताइवानको वास्तविक दूतावास प्रतिनिधि कार्यालयका पूर्व निर्देशक भिन्सेन्ट चाओले ताइवानको सुरक्षाका लागि अमेरिकी समर्थन ताइवान स्ट्रेटमा शान्ति र स्थिरताको लागि महत्वपूर्ण रहेको बताएका छन् ।

'ताइवानी परिप्रेक्ष्यमा यस प्रकारको भ्रमणहरु मूल्यवान छन्। ताइवानका मानिसहरूले ताइपेई र वाशिंगटन बीचको उच्च स्तरको संलग्नतालाई ताइवानको शान्ति र सुरक्षाको महत्त्वपूर्ण भागको रूपमा हेर्छन्,' उनले भने।

ताइवानीहरूले कस्तो प्रतिक्रिया दिइरहेका छन्?

रुसले फेब्रुअरीको अन्त्यमा युक्रेनमा आफ्नो आक्रमण शुरु गरेदेखि ताइवानका मानिसहरू चीन पनि यस्तै आक्रमण गर्न उत्प्रेरित भएको त छैन कि भनेर सचेत भएका छन् ।

'युक्रेनमा युद्ध भएदेखि नै सम्भावित सैन्य द्वन्द्वलाई ट्रिगर गर्ने पेलोसीको यात्राको बारेमा अन्तर्राष्ट्रिय समुदायको चासो अतिरञ्जित छ जस्तो मलाई लाग्दैन,' ३० वर्षीया मार्केटिङ प्रोफेसनल मेङ्गयिङ याङले भनेकी छिन् । यद्यपि, 'आवश्यक परेमा ताइवानसँग पुनर्मिलन गर्न बल प्रयोग गर्ने बेइजिङको आह्वानमा धेरै ताइवानीहरू त्रसित भएका छन्,' उनले भनिन् ।

ताइवानी थिंक ट्याङ्क नेक्स्टजेन फाउन्डेशनका सीईओ कुआन टिंग चेनले ताइवानका धेरै मानिसहरूले यो डरको सामना गर्ने उत्तम उपाय भनेको आफ्नो सामान्य जीवनलाई कायम राख्नु हो भन्ने सोच्ने गरेको बताउँछन् । किनकि बेइजिङले यहीँ स्तरको धम्की पछिल्ला दशकहरुमा देखाउँदै आएको छ ।

'उनीहरू बेइजिङको धम्कीमा बानी परेका छन्,' उनले अघि भने । केहीले चिनियाँ प्रतिक्रियाको स्तरको अनिश्चितता निराशाजनक रहेको बताएका छन्

'म निश्चित छु कि प्रतिशोध सैन्य, आर्थिक र कूटनीतिक प्रतिशोध सहित बहुपक्षीय हुनेछ,' ताइपेईका एक शिक्षाविद् चियाओनिङ सुले भनेकी छन् ।

'ताइवानका मानिसहरू यी प्रतिशोधका लागि मानसिक रूपमा तयार छन् तर, मअझै पनि चीनको प्रतिक्रिया कुन हदसम्मको हुने हो भन्नेबारेमा चिन्तित छु,' उनले अघि भनेकी छिन् ।