कोहिमा। समुन्द्री सतहबाट २०२० मिटरको उचाइमा रहेको भारतको उत्तर पूर्व राज्य नागाल्याण्डको जुनहेबोटो जिल्लाको अचिकुचु गाउँमा रहेको सुकोतो चुचुरो आफ्नो प्राकृतिक सौन्दर्यका लागि मात्र नभई समुदायको अद्वितीय संरक्षण प्रयासका लागि पनि परिचित छ।

अचिकुचु-ए, अचिकुचु-बी, निहोसे उत्तरी, ताजुहु, तुजुहु र कोइबोटो लगायत ६ वटा गाउँले घेरिएको यस पहाडलाई २०२१ देखि संरक्षणका लागि संरक्षण गरिएको छ।

पहाडको संरक्षणको यो नोपेल पहल नागाल्याण्ड राज्यमा उत्तर पूर्वको फोस्टरिंग क्लाइमेट रेजिलियन्ट अपल्याण्ड फार्मिङ सिस्टम्सको आईएफएड अनुदान परियोजनाको परिणामको रूपमा परिकल्पना गरिएको थियो।

झुम खेतीका लागि काट्ने समयमा यी ६ गाउँका महिला किसानहरूको समूहले पहाडको टुप्पोलाई छोइदिन्छ र डाउनहिलमा अन्तरबाली खेती गर्ने प्रक्रिया पूरा गर्छ।

झुम खेती गर्ने क्षेत्रमा कृषकहरूले मौसम अनुसार मकै, जर्सी, खोलार (किडनी बीन्स), मटर, बन्दागोभी, गाजर, मूला आदि विभिन्न बाली खेती गर्छन्।

जिल्ला परियोजना अधिकारी डा. अटो येपुथोले फोकस-नागाल्याण्ड, जुनहेबोटो, जो यस क्षेत्रका कृषकहरूको पहाड संरक्षण र खेती गतिविधिहरूमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्दै आएको बताएका छन्। त्यहाँ व्यक्तिगत जग्गा पनि छन् तर खेतीका लागि समुदायलाई दिइएको बताएकी छन्।

'यी किसानहरूलाई बजार सामान के हो थाहा छैन,' उनले मोरङ एक्सप्रेससँग भने। कृषकले बजारबाट तरकारी किन्नु परेको छैन र आवश्यक पनि महसुस गरेको छैन ।

यसबाहेक बजारमा तिनीहरूको एक मात्र पहुँच जुनहेबोटोमा छ, जुन टुजुहु गाउँबाट ४५ किलोमिटर टाढा अवस्थित छ र सडकको दयनीय अवस्थाका कारण पुग्न ४ घण्टा भन्दा बढी समय लाग्छ।

यस क्षेत्रमा कृषकका लागि प्रशस्त सम्भावना रहेको देखेर डा. येपुथोले मटर जस्ता बाली वर्षभरि नै फल्ने अर्को सम्भावना रहेको बताए ।

'यस्ता किसानहरूमध्ये धेरैले यसबाट आफ्नो जीविकोपार्जन गर्न सक्षम छन्, र आफ्नो परिवारको पालनपोषण गर्न र छोराछोरीलाई विद्यालय पठाउन सक्षम छन्,' उनले प्रकाश पारेका छन्। 

संरक्षित 'पहाडी' को तरकारीमा खेती गर्ने महिला किसानहरूको एउटा उल्लेखनीय विशेषता भनेको उनीहरूले बजारबाट तरकारी किन्नुपर्ने आवश्यकता महसुस गरेनन्।

'अन्य गाउँका मानिसहरूले पसलबाट तरकारी किन्छन् तर हामीले कहिल्यै त्यसो गरेका छैनौँ,' काहुलीको अचिकुचु–बी गाउँका प्रमुख किसानले भने, 'हामी आमाहरू कुनै सेवामा लागेका छैनौँ र धेरैजसो कृषक रहेको बताउँदै उनले फोकस परियोजनामार्फत विभिन्न किसिमका बीउहरू पाएकोमा कृतज्ञता व्यक्त गर्न चाहन्छौँ।

पछिल्लो समय उनीहरूले मटर, खोलार (किडनी बीन्स), गाजर, बन्दागोभी, आदि जस्ता बीउहरू प्राप्त गरेका छन्। महिला कृषकहरूका अनुसार उनीहरू जीवनभर खेतीपातीसँग जोडिएका छन् र आयोजनाको हस्तक्षेपले उनीहरूको घरायसी आम्दानीमा उल्लेख्य सुधार आएको छ।

‘हामीलाई तरकारीको अभाव छैन र उत्पादन पनि बेच्न सकिएको छ, जसले घरायसी आम्दानी बढाएको छ,’ काहुलीले भने।

'अतिरिक्त आम्दानीले हाम्रा बालबालिकाको पढाइलाई पनि सहयोग गर्न सक्षम छौँ,' उनले यस क्षेत्रका किसानहरूको भावनालाई प्रतिध्वनि गर्दै उनले थपेकी छन्।