इस्लामाबाद। पाकिस्तान ब्युरो अफ स्ट्याटिस्टिक्स (पीबीएस) द्वारा जारी गरिएको तथ्याङ्क अनुसार बाह्य उधारोले बजेट लक्ष्य ५१ प्रतिशत पूरा गर्न असफल भएको छ। २४.२ बिलियन डलर (६,८७४,४२६ मिलियन रुपैयाँ) को कुल बजेटको तुलनामा जुलाई-नोभेम्बर २०२३ मा ४.२८५ बिलियन डलर मात्रै प्राप्त भएको छ। आर्थिक वर्षको पहिलो पाँच महिनामा १० अर्ब डलरको परिकल्पना गरिएको थियो।
गत नोभेम्बर १५ मा अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषको चलिरहेको स्ट्यान्ड-बाय एरेन्जमेन्टको पहिलो समीक्षामा दुई वटा तत्त्वहरू प्रतिबिम्बित गर्ने कर्मचारी-स्तर सम्झौताको बाबजुद इशाक डारको नेतृत्वमा अर्थ मन्त्रालयले उधारो बजेट ल्याएको थियो।
चालु आर्थिक वर्षको पहिलो पाँच महिनामा वैदेशिक ऋण गत वर्षको तुलनात्मक अवधिको तुलनामा १६.२ प्रतिशतले कम (५ अर्ब ११४ अर्ब डलर) दर्ता भएको छ, जसले आईएमएफले कडाइका साथ अनुगमन गरिरहने चलिरहेको नीतिहरूमा सहजताको निरन्तर कमीलाई झल्काउँछ।
साथसाथै, स्टेट बैङ्क अफ पाकिस्तान (एसबीपी) ले यसको वेबसाइटमा सामान्यतया सकारात्मक सूचकहरू मानिने दुई वटा अपलोड गर्यो। यद्यपि, अन्य प्रमुख समष्टि आर्थिक सूचकहरूमा तिनीहरूको नतिजाले सकारात्मक र नकारात्मक प्रभावहरू बीचको सन्तुलनलाई पछिल्लोतर्फ झुकाउँछ।
नोभेम्बरको चालू खाता घाटा, यो देशले सामना गरिरहेको बारहमासी चक्रीय समस्या जसले पाकिस्तानलाई हाल आफ्नो ७६ वर्षको इतिहासमा २४ औँ आईएमएफ कार्यक्रममा सहभागी गराएको छ, नोभेम्बर २०२२ मा १५७ मिलियन डलरको घाटाको तुलनामा ९ मिलियन डलरमा सरप्लस थियो।
सन् २०२३ को जुलाईदेखि नोभेम्बरसम्मको चालू खाता घाटा गत आर्थिक वर्षको तुलनात्मक अवधिमा ३ अर्ब २६४ करोड डलरको तुलनामा १ अर्ब १६ करोड डलर थियो।
यद्यपि, चालू खाता घाटामा आएको गिरावट निर्यातमा भएको वृद्धिले होइन - जुलाई-नोभेम्बर २०२२ को ११,९४२ मिलियन डलरबाट २०२३ को सोही अवधिमा १२,१७२ मिलियन डलरमा पुगेको थियो (१.९३ प्रतिशतले वृद्धि) तर आयातमा ठूलो गिरावटका कारण भएको बताइएको छ।
जुन निषेधात्मक विनिमय प्रतिबन्धहरू (जुलाई-नोभेम्बर २०२२ देखि २१,५५० मिलियन डलरसम्म) चालु आर्थिक वर्षको पहिलो पाँच महिनामा (१७.३२ प्रतिशतले घटेको) को बाबजुद इन्जिनियर गरिएको थियो।
आयातमा आएको गिरावटमा कच्चा पदार्थको आयातमा आएको गिरावट पनि समावेश छ, जसले गर्दा ठूलो परिमाणको उत्पादन (एलएसएम) क्षेत्र, प्राथमिक निर्यात कमाउने र आयकर राजस्वको प्रमुख स्रोत एलएसएममा नकारात्मक असर परेको छ। अघिल्लो वर्षको सोही अवधिको तुलनामा यस वर्ष अक्टोबर महिनामा सूचकाङ्क ऋणात्मक ४.०८ प्रतिशत, महिनामा ऋणात्मक २ प्रतिशत र ऋणात्मक ०.४४ प्रतिशत रहेको छ ।
तसर्थ, चालु खाता घाटा तल ल्याइए पनि यो एलएसएम क्षेत्रमा कार्यरत व्यक्तिहरूको खर्चमा थियो, कम निर्यात र निश्चित रूपमा कम वृद्धि दर भएको छ।
प्रत्यक्ष वैदेशिक लगानी ८ प्रतिशतले बढेको छ, तर कुल आँकडा निराशाजनक नै छ– सन् २०२२ को जुलाईदेखि नोभेम्बरसम्म ६०७ मिलियन डलरबाट यस वर्षको तुलनात्मक अवधिमा ६५ करोड ६० लाख डलर पुगेको छ।
पाकिस्तानले कुनै पनि सराहनीय रकममा एफडीआई आकर्षित गर्न सकेको छैन र ऐतिहासिक तथ्याङ्कले सन् १९९७ देखि २०२३ सम्म एफडीआई औसतमा १५६.५१ मिलियन डलर रहेको बताउँछ - जुन २००८ मा १२६२.९ मिलियन डलरको सर्वकालीन उच्च र नकारात्मक ३९०.९ मिलियन डलरको रेकर्ड न्यून हो।
कुल सर्तहरूमा यी रकमहरू कुल विश्व एफडीआई प्रवाहको औसतमा ०.२ प्रतिशत मात्र र एसियाली उपकुलको एक प्रतिशतभन्दा कम हुन्। खाडी सहयोग परिषद्का देशहरूबाट प्रत्यक्ष विदेशी लगानी आकर्षित गर्न आवश्यक सहयोग प्रदान गर्न उच्चस्तरीय नागरिक र सैन्य संलग्नतासहितको विशेष लगानी सहजीकरण परिषद् स्थापना गरिएको छ र महत्त्वपूर्ण प्रतिबद्धताहरू गरिसकिएको छ।
