बेइजिङ। छैटौँ दलाई लामाको सम्मानमा भारतको अरुणाचल प्रदेशमा रहेको हिमालको चुचुरोको नामाकरण गर्न बेइजिङको विरोधले तिब्बती संस्कृतिप्रति चीनको वितृष्णाका साथै सार्वभौमसत्ता सम्पन्न राष्ट्र भारतको आन्तरिक मामिलामा हस्तक्षेप गरेको देखाउँछ। यसबाहेक, चीनको आपत्तिले सीमा विवादमा भारतसँग जारी वार्तालाई पटरीबाट हटाउन सक्छ।

भारतको नेशनल इन्स्टिच्युट अफ माउन्टेनियरिङ एण्ड एलाइड स्पोर्ट्स (निमास) का पर्वतारोहीहरूको टोलीले चीनसँग जोडिएको भारतको सुदूर पूर्वी प्रान्त अरुणाचल प्रदेशको तवाङ क्षेत्रको अज्ञात आरोहण गरेको छ। संस्थानले यस क्षेत्रमा सन् १६८२ मा जन्मिएका छैटौँ दलाई लामाको नाममा उक्त शिखरको नामकरण गरेको छ।

तर, चीनलाई यो कुरा मन परेन। चिनियाँ विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ता लिन जियानले यसलाई ‘अवैध र अर्थहीन’ भनेका छन्। चीनले अरुणाचल प्रदेशलाई दक्षिण तिब्बत भनेको छ भने भारतले चीनको दाबीलाई बेतुका र आधारहीन भएको बताएको छ। चीनले भारतीय भूभागमाथि दाबी गर्दै आएको छ। उनले अरुणाचल प्रदेशका केही क्षेत्रको नाम पनि परिवर्तन गरेका छन्। उक्साहटका बाबजुद भारतले संयमता अपनायो तर अरुणाचल प्रदेश आफ्नो अभिन्न अङ्ग भएको चीनलाई स्पष्ट सन्देश दियो।

गत वर्ष, भारतीय विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले भने, "चीनले यस्तो प्रयास गरेको यो पहिलो पटक होइन। हामी यसलाई ठाडै अस्वीकार गर्छौँ। अरुणाचल प्रदेश भारतको अभिन्न र अविभाज्य अङ्ग हो, र रहनेछ।" मन गढन्ते नामहरू प्रयोग गर्दा यो तथ्य परिवर्तन हुनेछैन।" 

नयाँ दिल्लीस्थित अब्जर्भर रिसर्च फाउन्डेसनका चिनियाँ विज्ञ कल्पित मान्किकरले भारतको यो कदम चिनियाँ कब्जा र तिब्बत र उत्तर पूर्वी भारतका ठाउँहरूलाई चिनियाँ नाममा परिवर्तन गर्ने अभ्यासको विरुद्ध तिब्बती प्रतिरोधको प्रतीक भएको बताए। "चीनले अरुणाचल प्रदेशका ठाउँहरूको नाम [चिनियाँ] नामहरूमा परिवर्तन गरिरहेको छ र यसले भारतमा पनि यस्तै कारबाहीको माग गरिरहेको छ," उनले भने। दलाई लामाको नाममा उच्च शिखरको नाम राख्ने आदर्श तरिका राजनीतिक मतभेदहरू पार गर्नुपर्छ। भारतको यो पहल स्वर्गीय दलाई लामाको अनन्त ज्ञान र स्थानीय मोनपा समुदायमा उनको गहिरो योगदानलाई मनाउन थियो।

यद्यपि, चिनियाँहरूले भूराजनीतिक स्टन्टलाई चीन र अन्य ठाउँमा बस्ने तिब्बतीहरूको भावनाभन्दा महत्त्वपूर्ण ठाने।

विश्वभरका तिब्बती समुदायहरूले दलाई लामाको नामबाट शिखरको नाम परिवर्तन गर्ने भारतको निर्णयलाई स्वागत गरे किनभने उनीहरूले मोनपा समुदायमा उनको योगदानलाई हाइलाइट गर्दछ। दलाई लामा उच्च शिक्षा संस्थानका तिब्बती भाषाका व्याख्याता नेन्थरले भारतीय निर्णयले तवाङका जनताको गहिरो ऐतिहासिक, धार्मिक र सांस्कृतिक जरालाई सम्मान गरेको बताए।

तिब्बती अनुसन्धान विद्यार्थीहरूको समूहले निर्णयको विरोध गर्दै चीनलाई “असुरक्षित” भने। अरुणाचल प्रदेशमा बसोबास गर्ने स्थानीय जनता यस पहलबाट खुसी छन् र चीनलाई हस्तक्षेप नगर्न आग्रह गरेका छन्। जिग्मी चोएनी नामका एक स्थानीय नेताले भने, "तवाङ भारतको हिस्सा हो र शिखर भारतीय भूभागमा अवस्थित छ, चीनमा होइन वा तिब्बतमा होइन।"

बेइजिङले अरुणाचल प्रदेशको करिब ९०,००० वर्ग किलोमिटर क्षेत्र आफ्नो क्षेत्र दाबी गर्छ भने लद्दाख क्षेत्रमा ३८,००० वर्ग किलोमिटर भारतीय क्षेत्र दाबी गर्छ। भारतले अरुणाचल प्रदेशमा चिनियाँ दाबीलाई बारम्बार अस्वीकार गर्दै आएको छ। भारतको विदेश मन्त्रालयका प्रवक्ताले भने, "यस सम्बन्धमा निराधार तर्कहरू दोहोर्‍याउँदा त्यस्ता दाबीहरूलाई कुनै वैधता दिँदैन। अरुणाचल प्रदेश भारतको अभिन्न र अविभाज्य अङ्ग थियो, छ र सधैँ रहनेछ।" शिखरको नाम दलाई लामाको नाममा राख्ने चिनियाँ विरोधप्रति भारतले हतारमा प्रतिक्रिया नगर्ने निर्णय गरेको छ । यसको सम्भावित कारण भनेको सीमाबाट सेना फिर्ता गर्ने चलिरहेको वार्ताको संवेदनशीलता र कोमलता हो। यद्यपि, चिनियाँ कार्यहरूले सैन्य वार्तामा बाधा पुर्‍याउन सक्छ र तिब्बतीहरू बीचको क्रोध बढाउन सक्छ, जसले विश्वास गर्छन् कि चीनले उनीहरूको संस्कृति नष्ट गर्न खोजिरहेको छ।