एक दिन बिहान बुद्ध भिक्षुहरूको सभामा आए। बुद्धले पहिलो पटक हातमा केही ल्याएको देखेर सभामा पर्खिरहेका उनका शिष्यहरू छक्क परे । उनको हातमा रुमाल थियो । बुद्धको हातमा रुमाल देखेर सबैले बुझे कि यसमा केही विशेष उद्देश्य छ।
बुद्ध आफ्नो आसनमा बसे । उसले कसैलाई केही नभनी रुमालमा केही टाढा पाँच गाँठो राखे ।
उपस्थित सबैले मनमनै सोचिरहेका थिए कि अब बुद्धले के गर्लान्, के भन्लान् । बुद्धले उनीहरूलाई सोधे,'के कसैले मलाई बताउन सक्छ कि यो त्यही रुमाल हो जो गाँठो बाँध्नु अघि थियो?'
शरिपुत्रले भने,'उत्तर दिन अलि गाह्रो छ । एक हिसाबले रुमाल उस्तै छ किनभने यसमा कुनै परिवर्तन आएको छैन। यसलाई अर्को दृष्टिकोणबाट हेर्दा पहिले यसमा पाँच गाँठो थिएन, त्यसैले यो रुमाल पहिलेको जस्तो छैन। र जहाँसम्म यसको मूल प्रकृतिको प्रश्न छ, यो अपरिवर्तित छ। यो रुमालको बाहिरी रूप मात्र बदलिएको छ, यसको पदार्थ र मात्रा उस्तै छ ।'
'तिमीले सही छौ, शरिपुत्र', बुद्धले भने,'अब म यी गाँठहरू खोलिदिन्छु', यसो भन्दै बुद्धले रुमालका दुई छेउलाई एक अर्काबाट टाढा तान्न थाले।'तिमीलाई के लाग्छ, शरिपुत्र, के म यसरी तानेर यी गाँठहरू खोल्न सक्छु?'
'सक्नुहुन्न, तथागत। यसरी तपाईँले यी गाँठहरूलाई अझ सघन र सूक्ष्म बनाउनुहुनेछ र तिनीहरू कहिल्यै खुल्दैनन्', शरिपुत्रले भने।
'ठिक छ', बुद्धले भने,'अब मेरो अन्तिम प्रश्नको जवाफ देऊ, यी गाँठहरू खोल्न मैले के गर्नुपर्छ?'
शरिपुत्रले भने,'तथागत, यसका लागि मैले पहिले यी गाँठहरू कसरी बनेका छन् भनी राम्ररी हेर्नुपर्छ। यसको ज्ञान विना म यसलाई खोल्नेको उपाय बताउन सक्दिन।'
'तिमिले सत्य भन्यौ शरिपुत्र । तिमि धन्य हौ, किनकि यो जान्नको लागि सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा हो। यही आधारभूत प्रश्न हो । तिमि जुन समस्यामा छौ त्यसबाट बाहिर निस्कनका लागि यो जान्न महत्त्वपूर्ण छ तिमि त्यसबाट ग्रस्त किन भयौ । यदि तिमि यो आधारभूत र मौलिक परीक्षण गरेनौ भने सङ्कट अझ गहिरिँदै जानेछ।'
'तर संसारमा सबैले यसै गरिरहेका छन्। बुद्ध भन्छन्,' हामी काम, क्रोध, लोभ, आशक्ति, अहङ्कार, स्वामित्व आदि यी प्रवृत्तिहरूबाट कसरी बाहिर निस्कन्छौँ।' तर उनीहरू सोध्दैनन्,'हामी यी प्रवृत्तिहरूमा कसरी फस्यौँ?'
