काठमाडौं। जम्मु कश्मीरको गर्वको विषय बनेको केसरको संरक्षण र नक्कल गर्नेहरूबाट जोगाउन भौगोलिक संकेत (जीआई) ट्याग प्रदान गरिने भएको छ। काश्मीरको 'साफरोन' अर्थात केसर उत्पादनकर्ता र बजार प्रबर्द्धकका लागि यो शुभ समाचार रहेको भारतीय मिडियाहरुमा समाचार छ। सुन्तला-पहेलो केसर भनेको कश्मीरको सुनको रुपमा परिचित छ। जसले बिर्यानी र भारतीय मिठाइहरूलाई मिठो स्वाद र रंग दिन्छ। यसमा औषधीय गुणहरू पनि हुन्छन्, जसले केहि औषधिहरूलाई सुदृढ पार्छ र अनुहारको क्रिम र लोशनलाई समृद्ध बनाउँछ।
वालनट र नामदाजस्ता धेरै उत्पादनहरुसँगै केसरले पनि कश्मीरलाई एक विशेष पहिचान प्रदान गर्छ । काश्मीरको केसर विश्वमा सबैभन्दा उत्कृष्ट मानिन्छ । यसको विशिष्टता यस तथ्यबाट पनि प्रष्ट हुन्छ कि यो १६ सय मिटरको उचाईमा हुर्किन्छ । योसँग लामो र बाक्लो डाँठ र गजबको सुगन्ध छर्छ । विश्वको सर्वश्रेष्ठ केसरको उत्पादक काश्मीरको रुपमा चिनिनुपर्नेमा विस्तारै बिर्सिदै गएको थियो । नक्कली केसरले बजार पाइरहेको र मानिसहरूले वास्तविक केसरको स्वाद र सुगन्ध नै बिर्सिसकेका थिए । तपाईं दिल्लीमा पसललाई केसरको लागि सोध्नुहोस्, त्यहाँ तुरुन्तै तपाईंलाई 'असरी साफरोन' को सानो बाकस देखाउँछन् । केसरको यो पाउडर बिर्यानी, जलेबी, अमृत वा यसको सानो संस्करण जांग्रिस र अन्य मिठाइहरूलाई रंग दिनका लागि प्रयोग गरिन्छ ।
कश्मीरको केसरको आफ्नो पुरानो प्रतिष्ठा र यसको विदेशी बजार पुनर्स्थापना गर्न जीआई प्रमाणिकरणले लागि लामो समय कुर्नुपर्यो । जीआई ट्यागले काश्मिरी केसरलाई निर्यात बजारमा बढी महत्त्व दिने विश्वास गरिएको भारतीय मिडियामा जनाइएको छ, जसले कृषकलाई उत्तम पारिश्रमिक उपलब्ध गराउन मद्दत गर्नेछ ।
जम्मु- कश्मीरका लेफ्टिनेंट गभर्नर, जी.सीले जुलाई २ मा कश्मीरको केसर भारत सरकार र उनको प्रशासन दुबैको प्राथमिकतामा रहेको बताएका थिए । भौगोलिक संकेतको अर्थ बुझाउँदै कृषि उत्पादन विभागका प्रमुख सचिव नौविन चौधरीले जीआई प्रमाणीकरणले विशिष्ट भौगोलिक मूल स्थापना गर्ने र यसले उत्पादनलाई केही विशिष्ट गुण प्रदान गर्ने बताएका छन्।
तर जीआई प्रमाणीकरण यसको अन्तिम लक्ष्य हुन सक्दैन । यसको लक्ष्य किसान र संघ शासित प्रदेशको लागि सम्मानजनक आम्दानी हुनुपर्छ भन्ने हो । यसले केसर खेती गर्ने क्षेत्रको विस्तार र वैज्ञानिक प्रचार तथा कश्मीरको केसरको विशिष्टतालाई विश्वव्यापीकरणकम्तिमा दुई चरणहरूको लागि आह्वान गर्दछ ।
विस्तारित खेतीयोग्य क्षेत्रले अधिक उत्पादन दिनेछ र बढी किसानहरूलाई रोजगार दिनेछ । कश्मीरले विश्वको सबैभन्दा अनौठो केसर उत्पादन गर्ने युरोप र खाडी देशहरूमा यसको विभिन्न प्रयोगहरूको चित्रण गर्ने नयाँ प्रविधि प्रयोग गरी विज्ञापन गर्नुपर्नेमा जोड दिइएको छ ।
दक्षिण एसियामा यसले केसरका लागि विशाल बजार प्रदान गर्नेछ । संसारमा काश्मीरको प्रतीकको रुपमा रहेको कला र शिल्प पनि सरकारको तत्काल ध्यान जान आवश्यक रहेको सरोकारवालाहरुले जनाएका छन्।
यस उद्योग र शिल्पकर्मीहरूले विगतका बर्षहरुमा विद्रोहको कारण र त्यसपछि अलगाववादी नेताहरूले बारम्बार 'हडताल' आह्वान गरेको कारण दुःख भोगेका थिए । यो केसर उद्योग मरेको थिएन तर अपांग थियो । यसको पुरानो महिमाको पुनरुत्थान सरकार कसरी मद्दत गर्न इच्छुक छ र जम्मू कश्मीरमा कत्तिको शान्ति सुनिश्चित गर्न सक्छ भन्नेमा निर्भर गर्दछ ।
अन्य चीजहरूको माझमा यस उद्योगलाई जीआई प्रमाणीकरण गरेर प्रतिलिपि गर्नेहरुबाट जोगाउन सकिन्छ । यी एकाइहरूमा नाम्दा, हातले बुनेको कालीनहरू, काठको बनाउने र ऊनी सलहरू छन् । यो उद्योग जम्मू र काश्मिरका लागि विदेशी विनिमय आम्दानीको ठूलो स्रोत भएको छ ।
