काठमाडौं ।

रुसविरुद्ध पश्चिमी सहयोगीहरूको आर्थिक अभियानलाई विश्वव्यापी आर्थिक मन्दीको बढ्दो डरले जटिल बनाइरहेको छ । मुद्रास्फीति र अन्य घरेलु वित्तीय चुनौतीहरूको कम्पाउन्डिङ बिना नै विश्वका नेताहरूले मास्कोमाथि अनेकौं प्रतिबन्ध लगाउन संघर्ष गरिरहेका छन् ।

गत फेब्रुअरीको अन्तमा रूसले युक्रेनमाथि आक्रमण गरेका बेला अमेरिकी र युरोपेली आर्थिक नेताहरूले आफ्नो देश कोरोना भाइरसको महामारीबाट सफल रिबाउन्डको लागि ट्र्याकमा रहेको र मुद्रास्फीति कम हुने विश्वास गरेका थिए ।

तर तीन महिनापछि यस हप्ता पश्चिमी जर्मनीमा विश्वव्यापी अर्थमन्त्रीको भेलाले केन्द्रीय बैंकको ब्याज वृद्धिले विश्वव्यापी अर्थतन्त्रलाई मन्दीमा धकेल्न मद्दत गर्न सक्छ भन्ने डरको बीचमा थप चिन्ताजनक अन्तर्राष्ट्रिय आर्थिक दृष्टिकोणको सामना गर्नु परेको छ । 

यी प्रमुख लिडरहरुले रुसमाथिको प्रतिबन्धले विश्वलाई नयाँ आर्थिक संकटमा नपुर्याओस् भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्न संयुक्त राज्य अमेरिका र युरोपलाई थप दबाब दिइरहेका छन् । विज्ञहरूले युद्धको आर्थिक परिणामले खाद्यान्नको लागत आकासिएको बताउँदै यसले यसले विकासोन्मुख विश्वका केही भागहरूमा भोकमरीको संकट निम्त्याउने खतरा रहेको बताएका छन् । 

भण्डारबाट ठूलो मात्रामा तेल निकाल्ने अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनको घोषणाका बाबजुद पनि युरोप र संयुक्त राज्य अमेरिका दुवैतिर उर्जाको मूल्य आकासिएको छ । मुद्रास्फीतिको दर चार दशक यताकै उच्च बिन्दुमा पुगेको छ ।

बेलायत सरकारले बुधबार अप्रिल महिनाको मूल्य एक वर्ष अघिको तुलनामा ९ प्रतिशतले बढेको बताएको छ । जुन संयुक्त राज्य अमेरिकाको भन्दा पनि उच्च मुद्रास्फीति हो ।

केही पश्चिमी नेताहरू रुसी तेल र ग्याँस बिक्रीलाई कटौती गरेर रुसलाई विश्वव्यापी अर्थतन्त्रबाट अलग गर्न अगाडि बढ्न खोजिरहेका छन् । तर यसो गर्न चाहिरहेकाहरुले कति आर्थिक पीडा सहन तयार छन् भन्ने कुराको सीमा रहने देखिन्छ ।

युरोपेली संघले सोमबार युक्रेन युद्धका कारण आफ्नो आर्थिक प्रक्षेपण घटाएको छ । र यसले लडाइँको परिणाम स्वरुपस्थिति अझै खराब हुनसक्ने चेतावनी दिएको छ ।

‘युद्धको वृद्धि, ऊर्जा वितरणको अचानक रोक वा अमेरिका र चीनमा आर्थिक गतिविधिको थप मन्दीले धेरै डरलाग्दो अवस्था ल्याउन सक्छ’, युरोपेली आयोगले चेतावनी दिएको छ ।

‘विश्वव्यापी आर्थिक अवस्था, विशेष गरी उच्च मुद्रास्फीतिले पश्चिमी देशहरूलाई रुसमाथि पूर्ण प्रतिबन्धहरू लगाउन कठिन बनाउँछ, खास गरी रुसी ऊर्जामा ।’ डीसीस्थित थिंक ट्याङ्क सेन्टर फर स्ट्र्याटेजिक एन्ड इन्टरनेशनल स्टडिजका अर्थशास्त्र कार्यक्रमका वरिष्ठ फेलो जेरार्ड डिपिप्पोले भनेका छन् ।

रुसमा लगाइएका प्रतिबन्धहरू दोस्रो विश्वयुद्धपछि प्रमुख अर्थतन्त्रमा लगाइएको सबैभन्दा व्यापक प्रतिबन्धहरू भएको डिपिप्पोले बताएका छन् । ‘तर तिनीहरू अन्ततः एक राजनीतिक कार्य हुन् जसलाई लागू गर्न देशको सहमति चाहिन्छ र आफ्नै अर्थतन्त्रमा हुने प्रहार वा प्रभावको लागत सहन आवश्यक छ’, उनले भने ।

पश्चिमी शक्तिहरूले क्रेमलिनको केन्द्रीय बैंक रिजर्भ, रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनसँग जोडिएका वित्तीय अभिजात वर्गहरू र देशको अर्थतन्त्रका प्रमुख क्षेत्रहरू, यसको रक्षा आधार सहित र देशको अर्थतन्त्रका मुख्य क्षेत्रहरूलाई लक्षित गरी प्रतिबन्ध लगाएको छ । युद्धको बारेमा रूसमा विद्यमान अमेरिकी र युरोपेली प्रतिबन्धहरूको दायरा असाधारण रहेको छ । 

इन्स्टिच्युट अफ इन्टरनेशनल फाइनान्सले यो वर्ष मात्र रुसको अर्थतन्त्र १५ प्रतिशतले संकुचन हुने अनुमान गरेको छ । तर पनि ईयुले पनि मास्कोलाई लक्षित गर्न संयुक्त राज्य अमेरिका र अन्य सहयोगीहरूसँग मिलेर काम गरेको छ । 

ईयूले मास्कोलाई पैसा दिँदै रुसी जीवाश्म ईन्धनहरू किन्ने क्रम जारी राखेको छ। केही बाल्टिक राष्ट्रहरू र केही अन्य पूर्वी युरोपेली देशहले रुसी तेलको पूर्ण र तत्काल प्रतिबन्ध गर्ने कुरा राखेका छन् । तर आर्थिक परिणामहरुको चिन्ताले अरुले भने प्रतिरोध गरेका छन् ।

गत अप्रिलमा ईयूले कोइला प्रतिबन्ध गरे पनि यो तेल र ग्यासमा अड्किएको छ। हप्तौंको छलफलपछि मे ४ मा युरोपेली आयोगले रुसबाट तेलको आयातलाई चरणबद्धरुपमा रोक्ने प्रस्ताव गरेको छ ।

यो प्रस्तावले आयातमा उच्च र्निभर रहेका हंगेरी र स्लोभाकियालाई पनि समावेश गरेको छ । तर, केही देशले समयावधि बढाउन दबाब दिँदा र हंगेरीले आफ्नो तेल पूर्वाधारको स्तरवृद्धि गर्न थप पैसा माग्दा दुई हप्तासम्म सम्झौता अनुमोदन भएको छैन ।

ईयूका अधिकारीहरू र कूटनीतिज्ञहरूले ब्रसेल्समा यस विषयमा फेरि छलफल गर्ने अपेक्षा गरिएको छ । यद्यपि फोकस भने ईयूलाई पुनः शक्तिमान बनाउनेमा केन्द्रित हुनेछ । जुन २०३० भन्दा पहिले नै युरोपलाई रूसी जीवाश्म इन्धनबाट स्वतन्त्र बनाउने ब्लकको दीर्घकालीन योजना हो ।

हंगेरीलाई आर्थिक सहयोग गरेर भए पनि रुसी तेलको आयात गर्नबाट रोक्न सकिन्छ की भन्ने विषयमासमेत अधिकारीहरुले विचार एवं छलफल गर्ने भएका छन् । अमेरिका र ईयूका अधिकारीहरूले त्यहाँ केही सम्झौता हुनेमा विश्वास गरेका छन् । 

यसबाहेक धेरैजसोले विज्ञहरुले आफ्नो अर्थतन्त्रलाई जोखिममा राखेर र युक्रेनका लागि दशौं अर्ब डलरको अन्तर्राष्ट्रिय सहायता परिचालन गरेर अमेरिकी र युरोपेलीहरू रुसलाई सजाय दिन द्रुत गतिमा अघि बढेको बताउँछन् ।

‘मलाई विश्वास छ कि युक्रेनमा रुसको बर्बर युद्धको लागि रुसविरूद्ध प्रतिबन्ध लगाउनमा युरोप बाइडेन प्रशासनसँग पूर्ण रूपमा दृढ हुनेछ’, यसअघि ट्रेजरी विभागमा अन्तर्राष्ट्रिय मौद्रिक र वित्तीय नीतिका लागि उप सहायक सचिवको रूपमा काम गरेका मार्क सोबेलले भनेका छन् ।

ईयूको विदेश नीति प्रमुख जोसेप बोरेलले मंगलबार पत्रकारहरूसँगै बोल्दै युद्धले धेरै देशहरूमा वस्तुको मूल्य वृद्धि गराउने बताएका थिए । तर उनले युरोपले जुनसुकै नयाँ परिस्थितिमा अनुकुल गर्नुपर्नेसमेत टिप्पणी गरेका छन् ।

‘हाम्रा सबै साझेदारहरूले रुसी युद्धले विश्वभर निम्त्याउने प्रत्यक्ष प्रभावलाई विचार र महसुस गर्छन् । मैले पहिले भनें ऊर्जा मूल्यहरूमा, खाद्यान्न अभाव र मुद्रास्फीतिमा’, बोरेलले भनेका छन् । बारेलले अघि भनेका छन्, ‘दुःखको कुरा, यी सबै चीजहरू सँगै उनीहरूले जे गरे पनि संसारलाई अर्को मन्दीको किनारमा ल्याउने छन् । हामीले यी नयाँ आवश्यकताहरू अनुरूप हाम्रो आर्थिक सहयोगलाई अनुकूलन गर्नुपर्नेछ।’

पहिलो नै सदस्य राष्ट्रको ठूलो असहमति रहेको तेल प्रस्तावमा ईयूले अब थप उपायहरु समावेश नगर्ने विश्वास गरिएको छ ।

हालका दिनहरूमा ईयू देशहरूले प्रतिबन्धहरूको उल्लङ्घन नगरी रुसी ग्यास किन्न जारी राख्न सक्छन् भन्ने विषयमा ब्लकले धेरै बोल्न छोडेको छ । युद्धविरुद्ध अनेकौं बयानबाजी गरे पनि ब्लकले उर्जा खरिदको मार्ग प्रशस्त गरेको छ ।

बिल भुक्तानीको अर्को चरण आउँदै गर्दा कम्पनीहरूमा रुसी ग्यासको प्रवाह जारी राखेर रुससँगको टकरावबाट बच्नसमेत युरोपलाई आवयश्क देखिएको छ ।

गत अप्रिलमा रुसको राज्य नियन्त्रित ग्यास कम्पनी ग्याजप्रोमले रुबलमा भुक्तानी नगरेको भन्दै पोल्याण्ड र बुल्गेरियालाई प्राकृतिक ग्यासको आपूर्ति बन्द गरेको थियो भने थप कटौती गर्ने धम्की दिएको थियो ।

रुसी उर्जा कटौतीको प्रयास गर्ने प्रयास नै एक किसिमले विफल भएको छ । यद्यपि विश्वका धनी अर्थतन्त्रका नेताहरूले जर्मनीमा जी ७ सम्मेलनमा यो विषयमा छलफल एवं विचार गर्ने अपेक्षा गरिएको छ ।

ट्रेजरी अधिकारीहरूले पनि रुसी उर्जा कटौती गर्ने विषयमा एक नयाँ किसिमको संयन्त्र अथवा योजना अघि सारेका छन्। तर हप्ता दिनसम्म छलफल हुँदा पनि उक्त योजनामा उपलब्धि भने थोरै भएको छ ।

ट्रेजरी सेक्रेटरी जेनेट एल येलेनले मंगलबार पत्रकारहरूसँग बोल्दै संयुक्त राज्य अमेरिका र युरोपेलीहरूले विकल्पहरूको विस्तृत श्रृंखलामा छलफल गरेको बताइन् । उनले भनिन्, ‘हामी उनीहरूलाई उनीहरूको सर्वोत्तम हितमा के छ भनेर बताउन खोजिरहेका छैनौं ।’