काठमाडौं । संयुक्त राष्ट्र संघीय व्यापार एवं विकास निकाय (यूएनसीटीएडी) ले तीन नीति ब्रिफ प्रकाशित गर्दै विकासशील राष्ट्रहरूमा क्रिप्टोकरेन्सीलाई रोक्नको लागि कदम चाल्न आह्वान गरेको छ।

केही निजी डिजिटल मुद्राहरूले केही व्यक्ति र संस्थाहरूलाई फाइदा पुर्याएको भए पनि तिनीहरू एक अस्थिर वित्तीय सम्पत्ति भएकाले यिनीहरुले सामाजिक जोखिम र मूल्य चुकाउनु र्पे अवस्था ल्याउन सक्ने चेतावनी एजेन्सीले दिएको छ ।

यूएनसीटीएडीले कसैको लागि फाइदा भए पनि यसले वित्तीय स्थिरता, घरेलु स्रोत परिचालन र मौद्रिक प्रणालीको सुरक्षामा खतरा सिर्जना गर्ने बताएको छ ।

क्रिप्टोको उदय

क्रिप्टोकरेन्सी भुक्तानीको एक वैकल्पिक रूप हो । यसको लेनदेन डिजिटल रूपमा ब्लकचेन भनेर चिनिने इन्क्रिप्टेड प्रविधिमार्फत गरिन्छ।

पहिले नै तीव्र गतिमा रहेको क्रिप्टोकरन्सीको प्रयोग विश्वव्यापी रूपमा कोभिड १९ को महामारीको समयमा अभूतपूर्व दरमा बढेको छ । हाल करिब १९ हजार क्रिप्टोकरेन्सी अस्तित्वमा छन् ।

सन् २०२१ मा क्रिप्टोकरेन्सीको स्वामित्वमा रहेको जनसंख्याको हिस्साको कुरा गर्दा शीर्ष २० अर्थतन्त्रहरूमध्ये १५ विकासोन्मुख देशहरू थिए ।

युक्रेन १२.७ प्रतिशतका साथ सूचीको शीर्ष स्थानमा छ भने रुस र भेनेजुएलाको हिस्सा क्रमशः ११.९ र १०.३ प्रतिशत रहेको छ ।

त्यति शक्तिशाली छैन

पहिलो ब्रिफ 'सबै चम्किलो सुन होइन: क्रिप्टोकरेन्सीहरूलाई अनियमित छोड्दाको उच्च लागत' ले रेमिटेन्सको सुविधा र मुद्रास्फीति जोखिमहरूविरुद्ध हेजको रूपमा विकासशील देशहरूमा क्रिप्टोकरेन्सीहरूको द्रुत प्रयोग हुँदै गइरहेको देखाएको छ ।

'बजारमा भर्खरैको डिजिटल मुद्राको झटकाले सुझाव दिन्छ कि क्रिप्टो होल्ड गर्नमा निजी जोखिमहरू छन्, तर यदि केन्द्रीय बैंकले वित्तीय स्थायित्वको रक्षा गर्न कदम चाल्छ भने, समस्या सार्वजनिक हुन्छ,' यूएनसीटीएडीले भनेको छ ।

यसबाहेक यदि क्रिप्टोकरेन्सीहरू भुक्तानीको माध्यमको रूपमा बढ्दै जान्छन् र अनौपचारिक रूपमा घरेलु मुद्राहरू प्रतिस्थापन गर्दछ भने देशहरूको मौद्रिक सार्वभौमसत्ता खतरामा पर्न सक्छ।

यूएनसीटीएडीले विकासशील देशहरूमा रिजर्भ मुद्राहरूको अपरिहार्य माग भएका स्टेबलकोइनहरूले निम्त्याउने विशेष जोखिमलाई पनि हाइलाइट गरेको छ। तिनीहरूको नामले संकेत गरेझैं स्टेबलकोइनहरू स्थिरता कायम राख्न डिजाइन गरिएको हो किनभने तिनीहरूको मूल्य अर्को मुद्रा वस्तु वा वित्तीय साधनमा पेग गरिएको छ ।

'यी केही कारणहरूका लागि, अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोषले क्रिप्टोकरन्सीहरूले कानूनी टेन्डरको रूपमा जोखिम निम्त्याउने धारणा व्यक्त गरेको छ,' एजेन्सीले भनेको छ ।

दोस्रो नीति ब्रिफ मौद्रिक प्रणालीको स्थिरता र सुरक्षाको लागि क्रिप्टोकरेन्सीको प्रभावहरुमा र सामान्यतया वित्तीय स्थिरताको लागि केन्द्रित छ।

'यो तर्क गरिएको छ कि एक घरेलु डिजिटल भुक्तानी प्रणाली जसले सार्वजनिक हितको रूपमा काम गर्दछ कम्तीमा क्रिप्टो प्रयोगको लागि केही कारणहरू पूरा गर्न सक्छ र विकासशील देशहरूमा क्रिप्टोकरेन्सीहरूको विस्तारलाई सीमित गर्न सक्छ,' यूएनसीटीएडीले भनेको छ ।

उदाहरणका लागि मौद्रिक अधिकारीहरूले केन्द्रीय बैंक डिजिटल मुद्रा वा द्रुत खुद्रा भुक्तानी प्रणाली प्रदान गर्न सक्छन् । यद्यपि उपायहरू राष्ट्रिय क्षमता र आवश्यकताहरूमा निर्भर हुनेछ।

यद्यपि यूएनसीटीएडीले विकसित देशहरूमा डिजिटल विभाजनलाई गहिरो बनाउने जोखिमलाई ध्यानमा राख्दै 'नगद जारी र वितरणलाई कायम राख्न' सरकारहरूलाई आग्रह गरेको छ।

कर छलीको डर

तेस्रो नीति ब्रिफले विकासोन्मुख देशहरूमा घरेलु स्रोत परिचालनलाई कमजोर पार्ने क्रिप्टोकरेन्सीहरू कसरी नयाँ च्यानल बनेका छन् भन्ने खतराको चेतावी दिएको छ ।

जबकि क्रिप्टोकरेन्सीले रेमिट्यान्सलाई सहज बनाउन सक्छ युएनसीटीएडीले चेतावनी दिएको छ कि तिनीहरूले अवैध वित्तीय प्रवाहहरूमार्फत कर हेवन जस्तै कर छलि पनि गर्नेछन् ।

'यस तरिकाले क्रिप्टोकरेन्सीहरूले विकासोन्मुख देशहरूका लागि उनीहरूको नीतिगत स्थान र समष्टि आर्थिक स्थिरता जोगाउनको लागि एक प्रमुख उपकरण पूँजी नियन्त्रणको प्रभावकारितालाई पनि रोक्न सक्छ,' एजेन्सीले भनेको छ ।

क्रिप्टोको रफ्तारलाई रोक्न

यूएनसीटीएडीले विकासोन्मुख देशमा क्रिप्टोकरेन्सीको विस्तारलाई रोक्ने उद्देश्यले धेरै योजनाहरु अघि सारेको छ । एजेन्सीले अधिकारीहरूलाई क्रिप्टो मुद्राहरूको व्यापक वित्तीय नियमन सुनिश्चित गर्न क्रिप्टो एक्सचेन्जहरू, डिजिटल वालेटहरू र विकेन्द्रीकृत वित्तलाई विनियमित गर्न आग्रह गरेको छ ।

यसबाहेक विनियमित वित्तीय संस्थाहरूलाई स्टेबलकोइनहरूसहित क्रिप्टोकरेन्सीहरू राख्न वा तिनीहरूका ग्राहकहरूलाई सम्बन्धित उत्पादनहरू प्रस्ताव गर्न प्रतिबन्ध लगाउनुपर्ने जनाएको छ ।

क्रिप्टोकरेन्सीसँग सम्बन्धित विज्ञापनहरू पनि अन्य उच्च जोखिम वित्तीय सम्पत्तिहरूको मामलामा विनियमित हुनुपर्ने एजेन्सीले जनाएको छ । यस्तै सरकारहरूलाई डिजिटल युगमा अनुकूल सुरक्षित भरपर्दो र किफायती सार्वजनिक भुक्तानी प्रणाली ल्याउन आग्रह गरेको छ ।

यूएनसीटीएडीले क्रिप्टोकरेन्सीको कर, नियमन र सूचना आदानप्रदान सम्बन्धी विश्वव्यापी कर समन्वयको लागि पनि वकालत गरेको छ । यसबाहेक क्रिप्टोकरेन्सीहरूको विकेन्द्रीकृत, सीमाविहीन र छद्मनाम विशेषताहरूको रूपमा वर्णन गरेको कुरालाई ध्यानमा राख्न पूँजी नियन्त्रणहरू फेरि खाका बनाउनु पर्ने एजेन्सीले बताएको छ ।