काठमाडौं। चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (सीसीपी)को २० औं पार्टी कांग्रेस अथवा महाधिवेशनको प्रतिवेदनले एआईको विशेष प्रयोगको सन्दर्भमा मानवरहित र बौद्धिक लडाई क्षमताहरूको विकासलाई 'हाइलाइट' गरेको छ। 

यो २०१० को प्रारम्भदेखि नै प्रतिष्ठित शैक्षिक संस्थाहरू र अनुसन्धान केन्द्रहरूमा मानवरहित सवारी साधनहरूमा भइरहेको पीएलएको दीर्घकालीन लगानीसँग मेल खान्छ। 

चीनको हालै सम्पन्न २०औं पार्टी महाधिवेशनमा चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीको १९ औं प्रतिवेदनले “सैन्य बौद्धिकतालाई गति दिने” भन्ने केही अस्पष्ट वाक्यांशको विपरीत एआईसँग सजिएका मानवरहित सवारी साधनहरूको स्पष्ट उल्लेखले युद्ध भूमिमा यो विशेष प्रविधि प्रयोग गर्न खोजेको बेइजिङको चासोलाई सङ्केत गरेको देखिन्छ।

चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीका महासचिव सी चिनफिङले २१औँ शताब्दीको वर्तमान दशकमा महाशक्ति बन्ने आकाङ्क्षा राखेको अवस्थामा अत्याधुनिक कृत्रिम बुद्धिमत्ता प्रविधिको विकास गर्ने आफ्नो दृष्टिकोणको रूपरेखा प्रस्तुत गर्दै लामो भाषण दिएका थिए। 

उल्लेखनीय कुरा के छ भने, पाँच वर्षअघिको आफ्नो रिपोर्टको तुलनामा सीले भर्खरै सम्पन्न सीपीसी बैठकहरूमा प्राविधिक विकास र प्रतिभा व्यवस्थापन र विद्यमान प्रतिभा समूहको वृद्धिको लागि पूरै खण्ड नै समर्पित गरेका छन्।

यस्तै स्थितीमा वाशिंगटनले विभिन्न नयाँ निर्यात नियन्त्रणहरूका साथ कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई)मा चीनको प्रगतिलाई सुस्त पार्ने प्रयास गरेको छ। 

बेइजिङले ढिलो होस् वा चाँडो व्यापक नीतिका साथ वर्तमान र आगामी दशकमा विज्ञान र प्रविधिमा ठुलो आत्मनिर्भरता र बल हासिल गर्ने लक्ष्य राखेको छ, यो कुरा सीको २०२२ को भाषणमा नै उल्लेख छ।

२० औं पार्टी कांग्रेसको प्रतिवेदनमा उल्लेखित एआईको प्रभाव

प्राविधिक विकासका बढ्दो प्रयास

सीसीपीको नयाँ मिसनका १५ खण्डहरूमध्ये पाँच खण्डहरू (खण्ड तीन आर्थिक विकास), (खण्ड चार विज्ञान, प्रविधि र शिक्षा रणनीति), (खण्ड पाँच घरेलु सुरक्षा), (खण्ड एघार सैन्य र रक्षा) र (खण्ड बाह्रले प्राविधिक विकास) ले निकट भविष्यमा प्राविधिक लिडरको रूपमा उदाउने चीनको भावी महत्त्वाकाङ्क्षालाई जोड दिएको छ।

सीले अनुसन्धान र शिक्षाको माध्यमबाट चीनलाई उत्प्रेरित गर्ने र आधुनिकीकरणको लागि बलियो कार्यदल स्थापना गर्ने (२०२२को सी भाषण) लाई व्याख्या गर्न सम्पूर्ण खण्ड समावेश गरेका छन्। 

जबकि १९औं पार्टी कांग्रेसको प्रतिवेदनले एउटा अनुच्छेदमा आविष्कारमा आधारित विकास योजना मात्र उल्लेख गरेको छ। यसले उन्नत प्रविधिको विकासतर्फ चीनको अभिमुखीकरणको गम्भीरतालाई स्पष्ट रूपमा झल्काएको हो।

प्राविधिक सन्दर्भमा दुईवटा महत्त्वपूर्ण सर्तहरू प्रविधि र प्रतिभाले यस वर्षको प्रतिवेदनलाई सीको पार्टी महाधिवेशनको २०१७ को रिपोर्टसँग मेला खान्छन्।

१९औं पार्टी महाधिवेशनको प्रतिवेदनमा प्रत्येक वाक्यांशको २५ र ५ पटक  “प्रविधि” र “प्रतिभा” शब्दहरू प्रयोग भएको तुलनामा २० औं पार्टी महाधिवेशनको प्रतिवेदनमा “प्रविधि” र “प्रतिभा” शब्दहरू क्रमशः ५५ र ३४ पटक उल्लेख गरिएको छ। 

नवप्रवर्तन, सूचना, इन्टरनेट, डिजिटल, स्मार्ट बुद्धिमान, र विशिष्टता सहित अन्य प्राविधिक सम्बन्धित सर्तहरू पनि २० औं पार्टी महाधिवेशनको प्रतिवेदनमा अघिल्लो भन्दा धेरै पटक देखा परेका छन्। दीर्घकालीन रूपमा हालै सम्पन्न पार्टी महाधिवेशनबाट यो स्पष्ट छ कि चीनको विकास योजना टेक्नोलोजीमा लगानीबाट संचालित हुनेछ।

चीनको सैन्य रक्षामा एआई

यस विकासशील प्रविधिको दोहोरो प्रयोगको प्रकृतिलाई ध्यानमा राख्दै एआईको लागि चीनको मुख्य विकास दर्शन नागरिक सैन्य फ्युजन हो। पछिल्लो पार्टी महाधिवेशनको आफ्नो प्रतिवेदनमा सीले एआईलाई चिनियाँ सेनामा एकीकरण गर्ने बारे आफ्ना विचारहरू प्रकट गरेका छन् ।

अहिलेको रणनीतिक उद्देश्य अब यन्त्रीकरण, सूचनाकरण र स्मार्ट टेक्नोलोजीको प्रयोग वा सामूहिक रूपमा सेनाको एकीकृत विकास हो,  जबकि अघिल्लो रिपोर्टले २०२ सम्म यसको बलको यान्त्रीकरण र सूचनाकरणमा प्रगति गर्ने प्रतिबद्धता गरेको थियो ।

जुलाई २०२० मा सैन्य आधुनिकीकरण सम्बन्धी पोलिटब्युरो छलफलमा सीले यो प्रस्ताव गरेका थिए । यसलाई १९औं पार्टी महाधिवेशनको पाँचौँ प्लेनममा थप विकसित गरिएको थियो। 

उल्लेखनीय रूपमा चिनियाँ सेनाले यान्त्रिकीकरणबाट सूचनाकरणमा क्रमिक रूपमा कृत्रिम बुद्धिमत्ता थप्नको लागि सैन्य स्तरवृद्धिमा पश्चिमी विकासको मार्ग अनुसरण गर्न सक्दैन भन्ने दाबी सीसीपीले गरेको छ। 

चीनले आफ्नो सैन्य बलहरूको स्वचालन र सूचनाकरणलाई गति दिन एआईको प्रयोग गर्नुपर्छ। फलस्वरूप सीले पीपुल्स लिबरेशन आर्मी (पीएलए) लाई सूचनाकृत र बौद्धिक युद्धका विशेषताहरू र यसलाई सञ्चालन गर्ने कानुनहरूको राम्रोसँग अध्ययन गर्न र प्राप्त गर्न सिफारिस गरेका छन्। 

प्रतिरक्षामा एआईका अनुप्रयोगहरू हाल कलिलै समयमा भएकाले तिनीहरूको क्षमता बुझ्ने पहिलो व्यक्ति हुनुले थप प्रभावकारी तैनातीलाई मात्र अनुमति दिनेछैन बरु, यसमा संलग्न जोखिमहरूलाई कम गर्न र पछि उनीहरूलाई विश्व कृत्रिम बुद्धिमत्ताको लिडर बनाउन मद्दत गर्नेछ।

प्राविधिक स्वायत्तताको लागि बेजिङको रोडम्याप

२० औं पार्टी महाधिवेशनको प्रतिवेदन सीले चीनको स्वतन्त्रता बढाउनको लागि के गरिरहेको छ भन्ने कुरासँग मेल हान्छ ।  चीनलाई दबाउन र नियन्त्रण गर्ने विदेशी उपायहरू जुनसुकै बेला बढ्न सक्छ भन्ने विषयलाई ध्यानमा राख्दै सीले प्रतिस्पर्धात्मक प्रतिभामा समर्थित मौलिक अनुसन्धानको परिणाम स्वरूपका आधारभूत प्रविधिको आविष्कारहरूलाई जोड दिएका छन्।

सीले २०१७ मा सुझाव दिएको प्राविधिक प्रगतिहरूको लागि बजार उन्मुख प्रणाली अब विकासको प्राथमिकताको पाठ्यक्रम छैन। बरु उनले वैज्ञानिकहरूलाई राष्ट्रिय रणनीतिक मागहरू पूरा गर्न निर्देशन दिएका छन्। 

यो पहिलो पटक २०१६ मा १३औं पञ्चवर्षीय योजना अवधिमा राष्ट्रिय विज्ञान र प्रविधि आविष्कार योजनामा ​​देखा परेको थियो, त्यसैले यो वाक्यांश पूर्ण रूपमा नयाँ भने, होइन।

यद्यपि, प्रतिवेदनबाट बजार उन्मुख शब्द हटाएर र राष्ट्रिय रणनीतिक मागहरूलाई प्राविधिक विकासको नयाँ पाठ्यक्रमको रूपमा तोक्नु चिनियाँ अनुसन्धानकर्ताहरूलाई बेइजिङले रचिरहेको परियोजनाहरूमा काम गर्न दबाब नदिए पनि निर्देशन दिन सम्भवतः थप ठोस सरकारी प्रयासका रूपमा देखिन्छ। 

पहिलेका कागजातहरूका अनुसार आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको क्षेत्रमा यस्ता प्रयासहरूमा सामान्यतया चीनको लागि उच्च अन्तका जेनेरिक चिप्स, आधारभूत सफ्टवेयर, र कोर इलेक्ट्रोनिक उपकरणको लागि अन्तर्निहित प्रविधि अड्चन बनेका छन्।

सीले प्राविधिक आत्मनिर्भरता हासिल गर्नका लागि क्षमतालाई मुख्य स्रोत मानेका छन्। यसका लागि सुधारिएको शिक्षाको माध्यमबाट घरमै उत्कृष्ट विज्ञतालाई बढावा दिनुका साथै चीनले बाहिरबाट प्रतिभा तान्ने प्रयासलाई तीव्रता दिनेछ। 

चीनले पहिले नै २००८ मा प्रस्तुत गरिएको हजार प्रतिभा कार्यक्रम जस्ता धेरै कार्यक्रमहरू सिर्जना गरिसकेको छ। जुन विज्ञान, प्रविधि, इन्जिनियरिङ, र गणित (एसटीईएम) अनुसन्धानकर्ता र इन्जिनियर ल्याउने उद्देश्य को हो। 

सीले पार्टी र जनताको हितका लागि सबै क्षेत्रबाट उत्कृष्ट र उज्यालोलाई एकै ठाउँमा ल्याउने प्रयासमा कुनै पनि कसर बाँकी राख्नु हुँदैन र कुनै कडा सीमाहरू कोर्नु हुँदैन भनेका छन् । यसैले पनि प्रतिभाको लागि विश्वव्यापी प्रतिस्पर्धामा तुलनात्मक शक्तिका लागि बेइजिङले आक्रामक नीति पछ्याउन सक्छ।

सीसीपीले अनुसन्धान र विकास (आर एण्ड डी) लाई अगाडि बढाउन अन्तर्राष्ट्रिय सहयोगको महत्त्वलाई पनि मान्यता दिन्छ, किनकि सीले अन्य देशहरूसँग विज्ञान र प्रविधिको आदानप्रदान र सहयोग विस्तार गर्ने प्रस्ताव राखेका छन्। 

वास्तवमा, भूराजनीतिक असहजताको बावजुद पनि चीन र संयुक्त राज्यले सन् २०१० देखि २०२१ सम्म एआई प्रकाशनहरूमा सबैभन्दा बढी अन्तर राष्ट्रिय सहकार्य गरेको छ। जुन संयुक्त राज्य अमेरिका र युनाइटेड किंगडम (युके)बीचको भन्दा पनि झण्डै तीन गुणा बढी छ।

बेइजिङ विदेशी अनुसन्धानकर्ताहरू र संस्थाहरूसँग संलग्न हुन उत्सुक छ, तथापि यो सहकार्यको मापन वाशिंगटनले देखाउने प्रविधि ट्रान्सफर सम्बन्धी चिन्ताको सम्बन्धित लागत र फाइदाहरूको मूल्याङ्कनमा निर्भर हुन सक्छ।

प्रतिवेदनमा सीले बौद्धिक सम्पदा अधिकारमा सुधार, वैज्ञानिक आविष्कार केन्द्रहरूको निर्माण, कोषका स्रोतहरू फराकिलो बनाउने, पैसा वितरण प्रक्रिया परिवर्तन गर्ने र निजी क्षेत्रको अनुसन्धान तथा विकास नेतृत्वले चीनको प्राविधिक विकासमा सहयोग पुर्‍याउने जस्ता थप पहलहरू पनि उल्लेख गरेका छन्।

आगामी पाँचदेखि दश वर्षका लागि सीसीपीको नीतिगत प्राथमिकताहरू बुझ्नको लागि २०औँ पार्टी महाधिवेशनको प्रतिवेदनको गहिरो ज्ञान आवश्यक छ। अघिल्लो संस्करणको तुलनामा यो प्रतिवेदनको विस्तृत परीक्षणले चीनको विकासलाई अगाडि बढाउन र चिनियाँ राष्ट्रको महान् कायाकल्पलाई साकार पार्न र विश्वलाई वैज्ञानिक विकासमा चीनको पराक्रम देखाउन प्रविधिले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ भन्ने सीको विश्वास प्रकट गरेको छ।

यसबाहेक सीसीपीलेले एआईलाई आशाजनक नयाँ प्रविधिको रूपमा निकै नै महत्त्व र ध्यान दिएको छ। अमेरिकी नेतृत्वको प्रविधि नियन्त्रणको प्रतिक्रिया वा त्यसलाई उछिन्ने गरी यो रिपोर्टले शीर्ष कर्मचारीहरू र समन्वित राज्य समर्थनका साथ मुख्य प्रविधिहरू अगाडि बढाउन अझ ठुलो प्रयास गर्ने प्रतिबद्धता देखाएको छ।

विश्वलाई एआईका क्षेत्रमा चीन सँगसँगै या अग्रगामी मोर्चामा छ भनेर देखाउ यो प्रतिवेदनमा पीएलएको लडाई क्षमतामा एआईको थप व्यावहारिक समायोजनको सुझाव समेत उल्लेख छ।