इस्लामाबाद। फ्रिडम नेटवर्कको २०२४ दण्डहीनता रिपोर्टले पाकिस्तानमा प्रेस स्वतन्त्रताको स्थितिमा गम्भीर तथ्य सार्वजनिक गरेको छ। जसले पत्रकारहरूको लागि देशको खतरनाक वातावरणलाई रेखाङ्कित गरेको छ।

प्रतिवेदनले पत्रकारहरू विरुद्ध हिंसा, धम्की र उत्पीडनको व्यापक संस्कृतिलाई हाई लाइट गर्दछ। जहाँ प्रेस पेशेवरहरूले उनीहरूविरुद्ध अपराध गर्नेहरूका लागि सीमित जबाफदेहिताको साथ बढ्दो जोखिमको सामना गर्नुपर्ने हुन्छ।

पाकिस्तानको मिडिया परिदृश्यले महत्त्वपूर्ण परीक्षाको सामना गरिरहेको बेला यस रिपोर्टको निष्कर्षले प्रेस स्वतन्त्रताको रक्षा गर्न र पत्रकारहरूलाई हिंसा र धम्कीबाट जोगाउन तत्काल ध्यान दिन माग गर्दछ।

प्रतिवेदनले निरन्तर र चिन्ताजनक प्रवृत्तिलाई प्रकट गर्दै पाकिस्तानमा पत्रकारहरूले लक्षित हिंसाबाट थोरै सुरक्षाको साथ गम्भीर खतरामा काम गरिरहन्छन्।

प्रतिवेदनहरूले उत्पीडन, अपहरण, धम्की, र पत्रकारहरूमाथि शारीरिक आक्रमणका विभिन्न घटनाहरू दर्साएको छ। कानून प्रवर्तनले विरलै अपराधीहरूलाई न्यायको कठघरामा ल्याएको छ।

पत्रकार विरुद्ध हुने अपराधका लागि जबाफदेहिताको अभावले अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामा बाधा पुर्‍याउने र प्रेसको काममा बाधा पुर्‍याउने भयको वातावरण सिर्जना गरेको छ।

२०२४ को प्रतिवेदन अनुसार गत वर्ष मात्र पत्रकारहरू विरुद्ध १४० भन्दा बढी हिंसाका घटनाहरू रेकर्ड गरिएका थिए। जसमा आक्रमण, अपहरण र धम्कीहरू समावेश छन्।

भ्रष्टाचार, मानवअधिकार र राजनीतिक द्वन्द्व जस्ता संवेदनशील विषयहरू कभर गर्नेहरूले उच्च जोखिमको सामना गर्नुपर्दा धेरै पत्रकारहरू आफ्नो सुरक्षाको डरले आफैँलाई सेन्सर गर्न बाध्य छन्।

समाजलाई असर गर्ने मुद्दाहरूमा पारदर्शिता ल्याउन पत्रकारहरूको महत्त्वपूर्ण भूमिकाको बाबजुद, पाकिस्तानका मिडिया पेशेवरहरू बढ्दो धम्की र शत्रुताको अधीनमा छन्।

प्रतिवेदनमा उल्लेख गरिएको तथ्याङ्क अनुसार पाकिस्तानमा नोभेम्बर २०२३ देखि अगस्ट २०२४ सम्म ६ जना पत्रकारको हत्या भएको थियो।

प्रतिवेदनमा यो पनि भनिएको छ कि सङ्घीय र सिन्ध प्रान्तीय कानूनले मिडिया पेशेवरहरूलाई संरक्षण गर्ने उद्देश्यले यी अपराधहरूको सजायबाट बच्न सकेन।

वार्षिक प्रतिवेदनले चकित पार्ने तथ्याङ्क सार्वजनिक गरेको छ – नोभेम्बर २०२३ र अगस्ट २०२४ को बीचमा ११ वटा हत्या प्रयास भएका थिए। जसमध्ये पाँच पत्रकार र एक डिजिटल मिडिया व्यवसायीको हत्या भएको थियो। रिपोर्टिङ अवधिमा धम्की, आक्रमण र कानूनी उत्पीडन सहित कम्तीमा ५७ उल्लङ्घनहरू रेकर्ड गरिएको थियो।

फ्रिडम नेटवर्कका कार्यकारी निर्देशक इकबाल खट्टकले पत्रकारको सुरक्षाका लागि विशेष कानून लागू गर्ने राजनीतिक इच्छाशक्ति र स्रोतको अभावले पाकिस्तानमा समुदायका लागि अवस्थालाई खतरनाक बनाउँदै गएको बताए। उनले बलियो र प्रभावकारी सुरक्षा संयन्त्रको कार्यान्वयन नभए देशका कानुन प्रभावहीन हुने र पत्रकारको जीवन सधैँ जोखिममा रहने बताए।

प्रतिवेदन अनुसार, समीक्षा अन्तर्गत वर्षमा, सिन्ध शीर्ष स्थानमा रहेको छ जहाँ सबैभन्दा धेरै उल्लङ्घनहरू रेकर्ड गरिएको थियो (३७ प्रतिशत वा तीन हत्या सहित ५७ मा २१ मा) त्यसपछि पन्जाब जहाँ २३ प्रतिशत उल्लङ्घनहरू रेकर्ड गरिएको थियो (१३) केसहरू। २१ प्रतिशत उल्लङ्घनहरू (१२ घटनाहरू) रेकर्ड गरी इस्लामाबाद पत्रकारिताको लागि तेस्रो सबैभन्दा खतरनाक क्षेत्र थियो।

खैबर पख्तुनख्वा १२ प्रतिशत (दुई जनजाति पत्रकारको हत्या सहित सात घटना) सँग चौथो स्थानमा रह्यो। जबकि बलुचिस्तानले ३.५ प्रतिशत उल्लङ्घन (दुई घटना) रेकर्ड गरेको थियो। विशेषतः टिभी पत्रकारहरूले यी घटनाहरूको पीडा बोकेका छन्। कुल ३०मा ५३ प्रतिशत टिभी पत्रकार, त्यसपछि छापा मिडियामा  ३५ प्रतिशत मुद्दाहरू रेकर्ड गरेको छ। जबकि १० प्रतिशत डिजिटल पत्रकार र २ प्रतिशत रेडियो पत्रकारहरूले विभिन्न प्रकारको सामना गरेका छन्।

रिपोर्टिङ अवधिमा उत्पीडनको सामना गर्नुपर्‍यो। यी धम्कीको सामना गर्ने पत्रकारमध्ये ९ प्रतिशत महिला पत्रकार थिए। द्वन्द्वग्रस्त राष्ट्रमा पत्रकारहरूले डर र चुनौती बिना काम गर्न सकुन् भन्नाका खातिर पाकिस्तान सरकारले कानुनहरू सही रूपमा लागू हुने कुरा सुनिश्चित गर्न निर्णायक रूपमा काम गर्नुपर्छ।

पत्रकारहरूले सरकार र अन्य राज्यका अभियन्ताहरूको गल्तीको बारेमा प्रश्न उठाउँछन् र यदि तिनीहरू चुप लागेमा पाकिस्तानको आन्तरिक आलोचनात्मक संयन्त्र कमजोर हुनेछ।

पाकिस्तानको प्रमुख अखबार डनले आफ्नो सम्पादकीयमा भन्यो, "प्राधिकारहरूले पत्रकारहरू विरुद्धको अपराधहरूको विस्तृत अनुसन्धान सुरु गर्नुपर्छ र दोषीहरूलाई न्यायको कठघरामा ल्याउनुपर्छ। साथै, मारिएका पत्रकारका परिवारहरूले न्याय पाउन र उनीहरूको बलिदानलाई स्वीकार गरेकोमा कृतज्ञता व्यक्त गर्न चाहन्छन्।" सम्पादकीयमा थप भनिएको छ, "पत्रकारहरूको सुरक्षा गर्नु र उनीहरू विरुद्ध हुने अपराधहरू दण्डनीय नहोस् भन्ने सुनिश्चित गर्नु राज्यको दायित्व हो।"

यस्तै राय अर्को प्रमुख पाकिस्तानी दैनिक द इन्डियन एक्सप्रेसले आफ्नो सम्पादकीयमा व्यक्त गरेको थियो जब यसले भन्यो: "पाकिस्तानमा कानून प्रवर्तनको साथसाथै स्वतन्त्र आयोगहरू भित्र जबाफदेहीको संस्कृति स्थापना गर्न आवश्यक छ। पत्रकारमाथि भएको आक्रमणको छानबिन होस्। पत्रकारको सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने अपराधीलाई दौडाउनुहोस् र जबाफदेही बनाउनुहोस्।”

सम्पादकीयमा भनिएको छ, “कुनै पनि लोकतान्त्रिक समाजमा पत्रकारको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ। यदि पाकिस्तानले आफ्नो प्रेस स्वतन्त्रताको दर्जा सुधार गर्न चाहन्छ भने उनीहरूको सुरक्षा सुनिश्चित गर्ने जिम्मेवारी सरकारको हो।" गाजा जस्ता युद्धग्रस्त क्षेत्रमा काम गर्दा पत्रकारहरू निरन्तर खतराको सामना गर्छन्, त्यसैले पाकिस्तानका लागि आफ्ना पत्रकारहरूको सुरक्षा सुनिश्चित गर्न महत्त्वपूर्ण छ।" 

२००६ र २०२४ को बीच संयुक्त राष्ट्र शैक्षिक, वैज्ञानिक र सांस्कृतिक सङ्गठन (यूनेस्को) द्वारा प्रकाशित प्रतिवेदन अनुसार, विगत १८  वर्षमा पाकिस्तानमा  एक हजार ७ सय भन्दा बढी पत्रकारहरू मारिएका छन् र लगभग ८५ प्रतिशत मुद्दाहरू अदालतमा पुगेका छैनन् प्रेस स्वतन्त्रता लोकतन्त्रको आधारशिला हो। "यो हाम्रा कानुनहरूलाई अझ बलियो बनाउने समय हो। जसले विश्वभरका जनताको आवाजको रूपमा काम गर्न जारी राख्नेछ।" पाकिस्तानी यूनेस्कोको प्रतिवेदमा उल्लेख गरिएको छ।

पाकिस्तानले यो आह्वानलाई सुन्नेछ कि छैन हेर्न बाँकी छ। तर देशको मिडिया र लोकतान्त्रिक स्वास्थ्यको भविष्य आजका छनौटहरूमा निर्भर गर्दछ।