काठमाडौं । चीनले आफ्नो सैन्य र आर्थिक शक्तिसँगै आफ्नो प्रवचन शक्ति (डिसकोर्स पावर) लाई बढाउन प्रचार र प्रभाव कार्यमा लगानी गरिरहेको छ। 

सी चिनफिङ सत्तामा उदय भएपछि र चीनले थप द्वन्द्वात्मक विदेश नीति अपनाएपछि यसले विश्वव्यापी जनमतलाई बढाउँदै लैजान खोजेको छ। 

यद्यपि यसको लगनशील प्रयासहरूको बाबजुद यी प्रयासहरूको नतिजा यसको प्रचार र चिनियाँ गतिविधि र संलग्नताहरूको वास्तविकतामा ठूलो अन्तरको कारण यो सोचे अनुरुपको छैन ।

अप्रिल २०२२ मा प्रकाशित ग्लोबल साउथ (वैश्विक दक्षिण) मा चीनको डिसकोर्स पावर अपरेसनसम्बन्धी एट्लान्टिक काउन्सिलको प्रतिवेदन उदाउँदो विश्वव्यापी शक्तिको रूपमा सकारात्मक छवि निर्माण गर्न चीनको सफलताको एक प्रकारको मूल्याङ्कन र स्टकिङ हो। यो प्रतिवेदन उपसहारा अफ्रिका, ल्याटिन अमेरिका र मध्य पूर्वका चिनियाँ गतिविधिहरूमा केन्द्रित छ।

एट्लान्टिक काउन्सिल डिजिटल फोरेन्सिक रिसर्च ल्याब (डीएफआर ल्याब) ले आफ्नो खोजमा निष्कर्ष निकालेको छ कि चीनको विश्वव्यापी प्रभाव बढेको भए पनि यसले ग्लोबल साउथमा मन र दिमाग जित्न सकेको छैन । 

चीनको बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभको हिस्सा बनेका वा पूर्वाधारको कोष र विकासका लागि द्विपक्षीय सहयोगका लागि गएका विकासोन्मुख देशहरूबीचको शंका र अविश्वासको सङ्केत यस निष्कर्षले देखाएको छ। 

चीनले सडक, रेल र बन्दरगाह वा ऊर्जा परियोजनाहरू निर्माण जस्ता कनेक्टिभिटी परियोजनाहरूलाई समर्थन गरेर ग्लोबल साउथका देशहरूमा आफ्नो प्रभावको क्षेत्र बढाउन आफ्नो गहिरो पकेट (लगानी) प्रयोग गरेको छ। तर, यी आयोजनाहरूको नतिजा लागत लाभ विश्लेषणको अनुसार भने हुन सकेन ।

चीनले ग्लोबल साउथलाई प्रवचन शक्ति बढाउनको लागि महत्त्वपूर्ण भेक्टरको रूपमा हेर्छ र त्यहाँ चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टी (सीसीपी)द्वारा अनुमोदित कथाहरू फैलाउन धेरै रणनीतिहरूको प्रयोग गरेको छ। 

यसको रणनीतिका दुई स्तम्भहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय प्रचारका लागि अन्तर्राष्ट्रिय साथीहरू प्रयोग गर्ने र समुद्रमा डुङ्गा उधारो जस्ता रणनीति समावेश छन्। पहिलो स्तम्भ चीन समर्थक सन्देश फैलाउन विदेशीहरू (र विदेशी नेताहरू)को आवाजलाई सह अप्टिङमा निर्भर गर्दछ। 

दोस्रो स्तम्भ लक्ष्य वातावरणमा चिनियाँ प्रचार फैलाउन अन्तर्राष्ट्रिय प्लेटफर्महरू प्रयोग गर्नमा निर्भर गर्दछ। 

यसमा चीनको मिडिया फुटप्रिन्ट विस्तार गर्ने, प्रचार अभियान सञ्चालन गर्ने र संयुक्त राष्ट्र संघ जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय फोरमहरूमा सरकारी पहलका लागि बेइजिङको प्रभावको फाइदा उठाउने बिषय समावेश छ।

यद्यपि चीनले आफ्नो प्रवचन शक्ति बढाउन र ग्लोबल साउथमा आफ्नो हितलाई अगाडि बढाउन धेरै बहुपक्षीय संगठनहरू सिर्जना गरेको छ । तर यसलाई पूर्ण रूपमा राम्रो विकास साझेदारको रूपमा हेरिएको छैन किनभने वास्तविक आधारमा यस क्षेत्रका देशहरूमा चिनियाँ संलग्नताले चीनको प्रचारित छविलाई धोका दिन्छ। 

यस्ता केही क्षेत्रीय संगठनहरू अफ्रिकामा चीन अफ्रिका सहयोग मञ्च (एफओसीएसी), दि फोरम अफ चाइना, ल्याटिन अमेरिकी एवं क्यारिबियन राज्यहरूको समुदाय (चीन सेलाक फोरम), ल्याटिन अमेरिका र चीन अरब राज्यहरू सहयोग मञ्च रहेका छन् ।

ग्लोबल साउथमा चिनियाँ परियोजनाहरू धेरै हदसम्म मेगा साइज भएका छन् तर, आर्थिक रूपमा असम्भव छन् । जसले अन्ततः आयोजक देशहरूलाई ऋणको बोझमा ल्याएको छ। 

विश्वव्यापी दक्षिणमा चिनियाँ सहयोगी परियोजनाहरू प्रायः बढी मूल्य निर्धारण, वातावरणीय र सामाजिक प्रभावहरूको न्यून हेरचाह, कमजोर कर्पोरेट सुशासन र भ्रष्टाचारको आरोप लगाइएको छ। 

यी केही कारणहरू हुन् जसमा चीनले चीनले सहयोग गरेका परियोजनाहरू कार्यान्वयन भइरहेका धेरै विकासोन्मुख देशहरूमा आशंका, आलोचना र विरोधको सामना गरिरहेको छ। 

यी कारणहरू चीनले ग्लोबल साउथका जनताको मन र मन जित्न असफल भएको कारण हुन सक्छ। 

तर, प्रतिवेदनले सबै मध्यपूर्व, ल्याटिन अमेरिकी र उप सहारा अफ्रिकी देशहरूमा बहुसंख्यकहरूले चीनप्रति अनुकूल दृष्टिकोण राखेको देखाएको छ। यो पश्चिमी देशहरूको विपरीत हो, जहाँ विशाल बहुमतले चीनप्रति नकारात्मक दृष्टिकोण राख्छ ।

मध्यपूर्व र अफ्रिकामा चीनको बारेमा अनुकूल विचारहरू चीनसँगको व्यापार र यस क्षेत्रका देशहरूमा स्रोत वा विशेषज्ञता वा दुवैको अभावमा पूर्वाधार परियोजनाहरूमा लगानी गर्ने तयारीका कारण हुन सक्छ। तर, समयसँगै चीनको व्यापार गर्ने तरिका वा यसको अन्तर्निहित रणनीतिक एजेन्डा खुल्दा यी देशहरू पनि आत्तिन्छन् र सतर्क हुनेछन् ।

पश्चिमी देशहरूमा चीनको बारेमा प्रतिकूल वा नकारात्मक धारणा मुख्यतया चीनको विस्तारवादी नीतिहरू, अन्तर्राष्ट्रिय महासन्धिहरूको उचित सम्मान र पालनाको अभाव र श्रम अधिकार लगायत मानव अधिकारको उल्लङ्घनको कारण हो। 

अर्को कारण फाइभजी, आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स, डिजिटल इकोनोमी, साइबर स्पेस र चिप निर्माण जस्ता उदीयमान प्रविधिहरूमा विश्वव्यापी मूल्य शृङ्खलामा चीनको बृद्धिले प्रविधिमा उनीहरूको वर्चस्वलाई ध्वस्त पार्न सक्छ भन्ने आशंका पनि हो।

चीनलाई पश्चिममा औद्योगिक पेटेन्ट उल्लङ्घन गर्ने र त्यसलाई चोर्ने र रिभर्स टेक्नोलोजीको मास्टरको रूपमा चिनिएको पनि मानिन्छ । यी सबै कुरालाई पश्चिमाहरूले आफ्नो लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यतालाई अपमानित गरेको मान्छन् । 

उन्नत पश्चिमी देशहरू मिडिया, शैक्षिक सहयोग, अनुसन्धान परियोजनाहरूको लागि लगानी र एफडीआई ल्याउने देशहरूबाट प्रविधिको जबरजस्ती हस्तान्तरण बाहेक व्यापार र मिडिया हाउसहरूमा कमान्डिङ स्टेक अधिग्रहणको माध्यमबाट सञ्चालित चीनको ठूलो प्रचार मेसिनरीबारे चिन्तित छन् । 

अमेरिका र युरोपेली संघले धेरै चिनियाँ कम्पनीहरूलाई प्रतिबन्ध लगाएको छ र यी चिनियाँ दुष्कर्महरूविरुद्ध राष्ट्रिय सरकारहरूले उचित सावधानी अपनाउन प्रस्ताव पारित गरेको छ ।

शङ्का, असन्तुष्टि र विचलनका बावजुद चीनले अझै पनि विश्व मञ्चमा आफ्नो प्रवचन शक्ति लक्ष्यहरू हासिल गर्न आफ्नो गहिरो उपस्थितिको सदुपयोग गर्न सक्छ र सकारात्मक छवि सिर्जना गर्ने र फैलाउने आफ्नो प्रचार र विश्वमा विशेष गरी विश्वव्यापी रूपमा चिनियाँ संलग्नताहरूको भूवास्तविकताहरू बीचको खाडललाई कम गर्न सक्छ। 

तर जबसम्म चीनले प्रजातान्त्रिक संस्था र सार्वभौमिक मूल्यमान्यतालाई यस प्रक्रियामा अवमूल्यन गरिरहन्छ यो विषय तबसम्म चीनको लागि चलिरहेको भ्रम हुनेछ।