बेइजिङ। बेल्ट रोड इनिसिएटिभ (बीआरआई) अन्तर्गत चीनको ऋण जाल नीतिको विश्वभर विरोध हुन थालेपछि चीनले चतुर रणनीति अघि सारेको छ। पछिल्लो समय अफ्रिकी देशहरूको बीआरआई चीनको ऋण जालमा फसाउने उपकरण भएको भन्दै सम्झौता खारेज र रद्द हुन थालेपछि चीन सजग बनेको हो।

चीनले गरिब देशहरूलाई ऋण दिने र उनीहरूले ऋण तिर्न नसकेपछि ती मुलुकहरूको सार्वभौमिकता र भौगोलिक अखण्डतामा खलल पुर्‍याएर आफ्नो राजनीतिक स्वार्थ पूर्ति गर्ने चिनियाँ रणनीति रहेको छ। बीआरआई अन्तर्गत १७ अफ्रिकी देशहरूमा सञ्चालित २३ ऋण परियोजनाहरू पछिल्लो समय रद्द गरिएका छन्।

यसरी चौतर्फी चिनियाँ ऋण जालको उपकरण बीआरआईको विरोध भएपछि चीनले आंशिक ऋण माफी गर्ने चाल चलिरहेको छ। वास्तवमा त्यो ऋण माफ गरिएको भन्दा पनि यसअघि असुल भएको ब्याजबाट केही प्रतिशत कटौती गरिएको पाइएको छ। अझै अफ्रिकी देशहरू भने चीनको चतुर ऋण जाल नीति अन्तर्गत पीडित हुने युरोपेली टाइम्सले रिपोर्ट गरेको छ।

चीन सरकारले फेरि नयाँ ऋण जाल नीतिको साथ विभिन्न अफ्रिकी देशहरूलाई उच्च ब्याज दरमा ऋण प्रस्ताव गरेको छ, जसले गरिब अफ्रिकी देशहरूको आर्थिक समस्यामा थप भार पार्ने काम गरेको छ।

चीन हालै अंगोला (२०१७ मा २१.५ बिलियन अमेरिकी डलर), इथियोपिया (१३.७ बिलियन अमेरिकी डलर), केन्या (९.८ बिलियन अमेरिकी डलर), रिपब्लिक अफ कङ्गो (७.४२ बिलियन अमेरिकी डलर), क्यामरुन (अमेरिकी डलर) सहित ३२ भन्दा बढी अफ्रिकी देशहरूमा प्रमुख ऋणदाताको रूपमा उभिएको छ।

बीआरआई अफ्रिका र बाँकी विश्वको ऋण सङ्कटमा ठूलो योगदानकर्ता बनेको वित्तीय विज्ञहरूले दाबी गरेका छन्। बोस्टन युनिभर्सिटीको ग्लोबल डेभलपमेन्ट पोसिली सेन्टरले सङ्कलन गरेको तथ्याङ्क अनुसार विगत केही वर्षहरूमा चीनले विभिन्न अफ्रिकी देशहरूलाई कुल १,१८८ परियोजनामा  ऋणहरू प्रदान गरेको छ।

उक्त ऋणमध्ये अधिकांश कर्जा यातायात र विद्युत् उत्पादन आयोजनाका लागि विस्तार गरिएको छ, जसरी अन्यत्र चिनियाँ लगानीको ढाँचा रहेको छ। तर, यी मध्ये २७ वटा ऋण, त्यो रकम ३.५ अर्ब अमेरिकी डलर रक्षा सम्बन्धी परियोजनाहरूमा विस्तार गरिएको छ। त्यसमध्ये १३ वटा ऋण जाम्बिया देशलाई मात्र उपलब्ध गराइएको छ, जसमा रक्षा खरिदका लागि मात्रै कुल २.१ बिलियन अमेरिकी डलर ऋण प्राप्त भएको छ।

घाना, क्यामरुन, तान्जानिया, जिम्बाब्वे, सुडान, सियरा लियोन र नामिबिया चिनियाँ रक्षा सम्बन्धी ऋण प्राप्त गर्ने अन्य प्रापक हुन्। श्रीलङ्काको आर्थिक सङ्कट र पाकिस्तानको बिग्रँदै गएको आर्थिक अवस्थालाई बीआरआई ऋण चुक्ता गर्ने कडा सर्तहरूसँग जोडिएको छ।

थिंक ट्याङ्क सेन्टर फर स्ट्र्याटेजिक एण्ड इन्टरनेशनल स्टडीजले बीआरआई विकासका लागि महत्त्वपूर्ण भए पनि 'चीनको शत्रुतापूर्ण आर्थिक अभ्यास, सैन्य विस्तार र अफ्रिकामा जबरजस्ती राजनीतिक र वैचारिक रणनीतिलाई बेवास्ता गर्नु हुँदैन।'

यूएस सेक्रेटरी अफ स्टेटको प्रतिवेदनले बीआरआई परियोजनाहरूलाई ठूलो आर्थिक र वातावरणीय लागतका कारण दिगो हुन नसकेको युरोपेली टाइम्सले रिपोर्ट गरेको छ। 'ठूलो रूपमा ऋणमा वित्त पोषित, अफ्रिकामा २३ चीनका परियोजनाहरू प्रायः दिगोपन र पारदर्शिताको उचित अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डहरू पूरा गर्न असफल हुन्छन्, र स्थानीय अर्थतन्त्रलाई भारी ऋण र अन्य समस्याहरूको बोझ पार्छ,' रिपोर्टमा भनिएको छ। 

कोलम्बिया युनिभर्सिटीका वरिष्ठ अनुसन्धान विद्वान ह्यारी भेर्होभेनले चीनले २३ अफ्रिकी ऋण माफ गरेर ऋणको जालको कथालाई रोक्न खोजेको दाबी गरे। 'चीनले यस्तो [व्याजरहित ऋण माफ गर्ने] गर्नु अनौठो कुरा होइन ... अब स्पष्ट रूपमा यो समग्र ऋण-जाल कूटनीति कथासँग जोडिएको छ यस अर्थमा कि चीनको तर्फबाट पछाडि धकेल्ने आवश्यकता महसुस भएको छ,' उनले भने।