जम्मु-काश्मीर। रेशम खेतीका लागि जम्मु काश्मीर विश्व प्रसिद्ध छ। रेशम खेतीले जम्मु काश्मीरमा रोजगारी सृजना छ। रेशम खेती गर्ने किसानहरूले क्रमशः ५० हजार देखि एक लाख रुपैयाँसम्म र त्यसपछि एक लाख देखि एक लाख ५० हजार रुपैयाँ सम्मको वार्षिक आम्दानी गर्ने गरेका छन्।
भारत ब्रान्ड इक्विटी फाउन्डेसनका अनुसार भारत विश्वमा रेशमको दोस्रो ठूलो उत्पादक हो। देशको रेशम उद्योगले ग्रामीण र अर्ध सहरी क्षेत्रमा करिब ९.७६ मिलियन मानिसलाई रोजगारी दिएको छ।
मुलुकको विदेशी मुद्रा सञ्चितमा रेशम उद्योग प्रमुख योगदानकर्तामध्ये एक हो। भारतमा रेशम खेती गतिविधिहरू ५२ हजार ३६० गाउँहरूमा फैलिएको छ। भारतले चार प्रकारका प्राकृतिक रेशम उत्पादन गर्छ; मलबेरी, एरी, टसर र मुगा। देशले कच्चा पदार्थबाट रेशम वस्त्र, मेडअप, कपडा, धागो, गलैँचा, सल, स्कार्फ, कुसन कभर र सामान उत्पादन गर्दछ।
अप्रिल-डिसेम्बर २०२२ सम्म भारतले २६ हजार ५७ मेट्रिक टन रेशम उत्पादन गर्यो। आर्थिक २०२१-२०२२ मा भारतमा कुल रेशम उत्पादन ३४ हजार ९०३ मेट्रिक टन रहेको थियो। जुन अघिल्लो वर्षको तुलनामा वार्षिक रूपमा ३.४ प्रतिशतले बढेको छ।
देशमा उत्पादन हुने अन्य प्रकारका रेशममध्ये तुती उत्पादनको हिस्सा सबैभन्दा बढी हो। देशका प्रमुख रेशम उत्पादन गर्ने राज्यहरू आन्ध्र प्रदेश, असम, बिहार, गुजरात, जम्मू कश्मीर, कर्नाटक, छत्तीसगढ, महाराष्ट्र, तमिलनाडु, उत्तर प्रदेश र पश्चिम बङ्गाल हुन्। कर्नाटकले २०२१-२२ मा देशको कुल रेशम उत्पादनको करिब ३२ प्रतिशत योगदान गरेको थियो। यसपछि आन्ध्र प्रदेशले २०२१-२२ मा समग्र रेशम उत्पादनमा २५ प्रतिशतको योगदान गरेको थियो।
अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार केन्द्रको रिपोर्ट अनुसार, विश्वव्यापी स्तरमा, कुल कपडा फाइबर उत्पादनको लगभग ०.२ प्रतिशत रेशमको योगदान छ। यसबाहेक, अतिरिक्त कृषि उद्यमको रूपमा रेशम खेती गर्ने किसानहरूको औसत आम्दानी प्रति महिना ३ हजार ८४० रुपैयाँ र कुल मासिक खर्च २,३८० रुपैयाँ रहेको रिपोर्ट गरिएको छ।
सङ्गठित औद्योगिक क्षेत्रमा प्रति जागिर १०,००० वा सोभन्दा बढीको तुलनामा एउटा रोजगारी सिर्जना गर्न ५०० रुपैयाँ नगण्य पुँजी चाहिन्छ। रेशम कपडा र मेड-अप, र रेशम रेडिमेड पोसाकहरू भारतबाट सबैभन्दा बढी निर्यात हुने रेशम उत्पादनहरू हुन्। जुन २०२१-२२ को निर्यातमा क्रमशः ४५.३ प्रतिशत र ३६.३ प्रतिशत रहेको छ।
भारतको कुल रेशम निर्यातमा अन्य उत्पादनहरूको अंश यस प्रकार छ- रेशमको फोहोर (११.३ प्रतिशत), रेशम गलैँचा (४.३ प्रतिशत), र प्राकृतिक रेशम धागो (२.८ प्रतिशत)। भारतको रेशम र रेशम उत्पादनहरू विश्वभर अत्यधिक माग छन्। देशले विश्वका ३० भन्दा बढी देशहरूमा निर्यात गर्छ।
कुल निर्यात हिस्सामा अमेरिका (२९ प्रतिशत), त्यसपछि युएई (१० प्रतिशत), चीन (८ प्रतिशत), बेलायत (४ प्रतिशत) र अस्ट्रेलिया (८ प्रतिशत) शीर्ष आयातकर्ताहरू छन्। अन्य शीर्ष आयातकर्ताहरूमा जर्मनी, फ्रान्स, इटाली, स्पेन, मलेसिया, नेपाल, जापान, बेल्जियम, क्यानडा, दक्षिण अफ्रिका र सिंगापुर जस्ता देशहरू पर्छन्।
