काभ्रे । हेर्दा पुरानो शैलीमा बनाइएको एक शताब्दी पुरानो एक विद्यालयमा जोसुकै पर्यटक होस् या नेपाली सबैको ध्यान आकर्षित हुने गर्छ । 

विद्यालय पनौती क्षेत्रको पुरानो गल्लीभित्र पर्छ । जुन ठाउँबाट प्रसिद्ध मकर मेला हेर्न जाने स्थल ब्रह्मायणी क्षेत्र नजिकै छ । यहाँ पुग्ने हर कोही यस विद्यालयको नजिक पुगेपछि विद्यालयभित्र गएर हेर्न उत्सुक हुन्छ कि त्यहाँ कसरी विद्यार्थी पढाइएको होला ? 

पनौती आधारभूत विद्यालय जुन पाठशाला विद्यालयको नामबाट पनि निकै प्रचलित छ । यस विद्यालयले शताब्दी पार गरिसकेको छ । जसको स्थापना १९७२ सालमा भएको विद्यालयको शिलालेखबाट नै प्रष्ट झल्कन्छ । विद्यालयमा शिशु कक्षादेखि कक्षा ८ सम्म पढाइ हुने गर्छ । जुन पनौती नगरपालिका ७ मा पर्छ । 

विद्यालय गल्लीभित्र भएको र निकै साँघुरो भएका कारण त्यहाँ दिउँसै विद्यार्थीलाई बत्ती बालेर पढाउनुपर्ने अवस्था छ । विद्यालयको यस्तो अवस्था भए पनि यहाँको विद्यार्थी संख्या भने राम्रो छ । यहाँ जम्मा २४५ जना विद्यार्थीलाई अध्यापन गराइरहेको विद्यालयका प्रधानाध्यापक लक्ष्मीप्रसाद ताम्राकारले बताए । "विद्यालयको भौतिक पूर्वाधार राम्रो नभएका कारण विद्यार्थीलाई अतिरिक्त क्रियाकलापमा सहभागी गराउन निकै मुस्किल छ ।" ताम्राकारले भने, "विद्यालयको पुनःनिर्माणका लागि सरकारलाई आह्वान गरे पनि अहिलेसम्म कुनै चासो दिएको छैन ।"

विद्यालयको अवस्था दयनीय भए पनि ताम्राकारले विद्यार्थीको सहयोगका लागि हात फैलाउन कुनै पनि कसर छाडेका छैनन् । बाटोमा हिँड्ने पर्यटकदेखि दातृ निकाय सबैसँग उनले सहयोग मागेर विद्यार्थीका लागि खाजादेखि लत्ताकपडा र शैक्षिक सामग्रीसमेत निःशुल्करुपमा उपलब्ध गराउँदै आएका छन् । कतिपय आर्थिक अवस्था कमजोर हुने परिवारका विद्यार्थीलाई त उनले छात्रवृत्तिसमेत उपलब्ध गराएका छन् । विद्यालयमा नेपाली माध्यमबाट मात्र पढाइ हुने हुँदा अंग्रेजी माध्यमबाट पढ्न चाहने विद्यार्थीलाई बोर्डिङ स्कुलमा समेत छात्रवृत्तिको माध्यमबाट पठाउने गर्दै आएका छन् । 

अन्य विद्यालयबाट आएका विद्यार्थीमध्ये पाठशाला विद्यालयबाट आउने विद्यार्थी निकै अनुशासित हुने गरेको पनौती ३ मा रहेको सेन्टलम एल्बम एकेडेमीका प्रधानाध्यापक अग्नि सापकोटाले बताए । शैक्षिक गुणस्तरमा पनि पाठशाला विद्यालय कम नभएको एसएलसीको नतिजाले देखाउने गरेको छ । "अरु विद्यालयबाट आएका विद्यार्थीभन्दा मेहनत गर्नमा पाठशाला विद्यालयका विद्यार्थी कम छैनन्", सापकोटाले भने । पाठशाला विद्यालयको शैक्षिक गुणस्तर राम्रो भए पनि यहाँको भौतिक पूर्वाधार नै चुनौतीको विषयका रुपमा रहेको छ । विद्यालयमा राम्रो र पर्याप्त कक्षाकोठा नभएको कारण त्यहाँका विद्यार्थी निकै समस्यामा छन् । 

"कक्षा साँघुरो छ, पढ्न उज्यालोको निकै समस्या हुने गर्छ ।" कक्षा ८ मा अध्ययनरत छात्रा कृतिका हुमागाईंले भने "बत्ती गएका बेला पढ्न निकै समस्या हुन्छ ।"वर्षात्को समयमा झ्यालबाट पानी छिर्ने र जाडो महिनामा निकै चिसो हुने हुँदा तातो कपडाले समेत नधान्ने उनले बताए । कक्षा साँघुरो भएकै कारण कक्षामा बसेर पढ्न निकै समस्या हुने गरेको कक्षा ८ मा अध्ययनरत अर्का छात्र श्रीकृष्ण श्रेष्ठले बताए । "गर्मी महिनामा त कतिपय साथी गर्मी सहन नसकेर बेहोससमेत हुने गरेका छन्", श्रेष्ठले भने । 

विद्यालयको भौतिक पूर्वाधारकै कारण यहाँ पढाउने शिक्षक शिक्षिकासमेत निकै समस्यामा छन् । विद्यालयको कक्षाकोठा र ट्वाइलेटसँगै भएकाले दुर्गन्धका कारण पठनपाठनमा निकै समस्या हुने गरेको विद्यालयकी शिक्षिका शान्ति ताम्राकारले बताए । विद्यालयभन्दा केही पर विद्यालयको नाममा पाँच रोपनी जग्गा भएको विद्यालयका प्रधानाध्यापक ताम्राकारले बताए । पनौतीका अन्य विद्यालयमा विद्यार्थी संख्या कम भएका कारण अन्य विद्यालयमा नै लगेर विद्यार्थीलाई पढाउने वा विद्यालय भवन बनाउने भन्ने अन्योलका रुपमा रहेको उनले बताए । उक्त विद्यायलको भवन २०४५ सालमा फ्रान्स सरकारको सहयोगमा पुनःनिर्माण गरिएको थियो । 

यस्तोखाले अन्योलका कारण नै विद्यालयमा सुविधा भएर पनि विद्यार्थी त्यसबाट वञ्चित छन् । सरकारले समयमा नै विद्यालयका लागि विकल्प दिए दिउँसै बत्ती बालेर पढाउनुपर्ने समस्याबाट विद्यालय माथि उठ्ने थियो ।