एजेन्सी ।  अमेरिकी एक रिसर्च संस्थाको  रिपोर्ट अनुसार बेइजिंगले अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार र आर्थिक वृद्धिको विकासको उद्देश्यले ठूलो मात्रामा रकम खर्चिने भनिएको चिनियाँ पूर्वाधार कार्यक्रमको वास्तविक उद्देश्य चीनको राजनीतिक प्रभाव र सैन्य उपस्थिति विस्तार गर्ने रहेको छ । द वासिगंटनपोष्टमा छापिएको एक लेखमा  अमेरिका स्थित शोध समूह सिफोरएडिएसले चीनको ‘बेल्ट एन्ड रोड इन्सिएटिभ’ कडा रूपमा आर्थिक वृद्धिलाई बढावा गर्नका लागि ल्याइएको उदेश्यमाथि प्रश्न उठाएको छ । सिफोरएडिएसले गरेको  चिनियाँ नीतिको अनौपचारिक डाटा विश्लेषण अनुसार बेइजिगंको महत्वाकांक्षी आर्थिक विकास कार्यक्रमको उद्देश्य आफ्नो राजनितिक प्रभाव वढाउनु पनि हो ।

 राष्ट्रपति सी जिनपिङको विदेशी नीति कार्यक्रम, सडक, बन्दरगाह, रेलवे, विद्युत संयन्त्र र अन्य पूर्वाधार परियोजनाहरुको माध्यमले दक्षिण पूर्व एशिया, यूरोप र अफ्रिकाका लागि चिनियाँ लिंक बलियो पूर्वाधारको रुपमा काम गर्दछ ।

तर चिनियाँ अधिकारीहरुका अनुसार “बिआरआई, जसलाई आधुनिक सिल्क रोड पनि भनिन्छ  र जुन शताब्दिऔं पुरानो समुद्री र भूमि आधारित व्यापार मार्गहरूमा लुकेको  छ”  पुणै रुपमा व्यापारिक विचारहरूद्वारा संचालित छन्  र यो बेइजिगंको विश्वव्यापी प्रभाव विस्तार गर्न को लागि होइन । रिपोर्टले बंगलादेश, श्रीलंका, कम्बोडिया, अष्ट्रेलिया, ओमान, मलेशिया, बांग्लादेश, इन्डोनेशिया, जिबूती र इन्डो–प्यासिफिक क्षेत्रमा अन्य चिनियाँ लगानीका १५ परियोजनाहरूको विश्लेषण गरेको छ । यसले यो निष्कर्ष निकालेको छ कि बेइजिगंको दावी अनुसार यी देशहरूमा आर्थिक विकास परियोजनाहरु  वीन वीन अवस्थामा मात्र आधारीत भई एकल रुपमा सञ्चालन हुन सक्दैन । बरु   चीनीयाँ लगानीले राजनीतिक प्रभाव उत्पन्न हुन्छ र चुपचाप उसको सैन्य उपस्थिति विस्तार तथा रणनीतिक वातावरण सिर्जना गर्दछ,’ रिपोर्टले भनेको छ । जवकि चीनको विदेश मन्त्रालयको निष्कर्षले के भनेको छ भने ‘बेल्ट र रोड’ आर्थिक सहयोगको आधारभूत संरचनाको माध्यमले सामान्य विकासलाई बढावा दिनेछ   । चीन  यसमा भू–राजनीतिक खेल खेलिरहेको छैन ।

चीनको राष्ट्रिय सुरक्षा हितका लागि बेल्ट र रोड जोड्ने कुनै आधिकारिक निति कागजात छैन । चिनियाँ विश्लेषकले लेखेको छ कि चीनको सुरक्षा विकास र चीनको सुरक्षालाई पछ्याउँदै तीव्र रूपमा एक अर्कासँग सम्बन्धित छ । विश्लेषकहरूले आधिकारिक सोचको प्रतिनिधित्व गर्दैनन् तर लेखकहरूले विश्वास गर्छन्  ‘बेल्ट र रोड इनिसिऐटिभको निर्णयहरू प्रभावित हुन सक्छ ।

‘धेरै पर्यवेक्षकहरूले यो मान्यता राख्छन कि इन्डो–प्यासिफिकमा समुद्री सञ्जाल, जसले  सो क्षेत्रकै रणनीतिक परिदृश्य परिवर्तन गर्ने क्षमता राख्दछ, ले धेरै स्पष्ट रूपमा चिनियाँ रणनीतिमा आधारभूत संरचनाको लगानीको वर्णन गर्दछ ।

परियोजनाहरूले विशेषतालाई साझेदारी गरेका छन, एकै ठाउँमा लैजान, चीनको सुरक्षा चासोलाई पनि संकेत गरेको छ, रिपोर्टमा उल्लेख छ । यसमा सामरिक स्थानहरू जस्तै प्रतिस्पर्धी दक्षिण चीन सागरको प्रवेश द्वार, बेइजिङको स्पष्ट प्रयासमा ऊर्जा आयात र सम्भावित अवरोधहरूको बारेमा चिन्ता गर्न सकिन्छ । बन्दरगाह परियोजनाहरूले दोहोरो नागरिक–सैन्य प्रयोग, कम्युनिष्ट पार्टीको प्रभावलाई चीनको स्वामित्वमा रहेका कम्पनीहरूको संलग्नता र इक्विटी स्टेक्स वा दीर्घकालीन सम्झौताहरू र पारदर्शिता र अपेक्षित फाइदाको कमीलाई नियन्त्रणमा राखेर प्रभाव पर्छ ।

अष्ट्रेलियाको लोली इन्स्टिच्यूटका विचारक पिटर, जो बेल्ट र रोड इनिसिएटिभका विषयमा गहन अध्ययन गरेका छन्, ले स्पष्ट गरेका छन् कि चीनको राजनीतिक प्रभाव यो देशसँग जोड्ने देशहरूमा विस्तार गरिनेछ । नयाँ लिङ्कले आर्थिक गतिविधि बढायो, जसको मतलब तपाईं आर्थिक प्रभाव लिन जाँदै हुनुहुन्छ र हामी सबै जान्दछौ कि आर्थिक प्रभावले राजनीतिक आज्ञा र शक्तिमा सजिलै अनुवाद  हुन जान्छ, उनले भने ।

एक सबैभन्दा विवादास्पद परियोजनाहरु श्रीलंकामा छ । जहाँ सरकारले गैर नाफामूलक हम्वनटोटा बन्दरगाहका लागि एक सय ९९ वर्षको सम्झौतामा हस्ताक्षर गरे । यो हिन्द महासागरको शिपिंग लेनका साथमा स्थित एक मुक्त व्यापार क्षेत्र हो जो एक चिनियाँ नियंत्रणमा रहेको कम्पनी, छिमेकका बासिन्दा र भिक्षुहरूको विरोधको सम्झौताको रुपमा रहेको छ ।

उक्त रिपोर्टले भने, ‘चीनले श्रीलंकामा वित्तीय लाभकारी स्थापना गरेको देखिन्छ जुन आरोप लगाइएको घातक परियोजनाहरूमा लगानीको माध्यमबाट अरबौं डलरको मूल्यमा हस्ताक्षर भएकोले बेइजिङले देशको अघिल्लो राष्ट्रपति महिन्द्रा राजपाक्षेलाई चित्रण गरे । ती परियोजनाहरूका लागि ऋण स्तरले उनको उत्तराधिकारीले देशलाई सौन्दर्यबाट निकाल्न र श्रीलंकालाई चीनको प्रभावबाट टाढाबाट रोक्न खोजेको छ ।
  (यसै साता वासिगंटनपोष्टमा  प्रकाशित एक लेख  वाट सांभार )