काठमाडौं। कोरोना भाइरसको माहामारीले कुनै एक देशमा मात्र हैन् विश्वकै अर्थतन्त्रमा ठूलो असर पारिरहेको छ। आर्थिक घाटाबाट उम्कनका लागि केन्द्रीय बैंकहरुले विभिन्न किसिमको योजनाहरु बनाएर अघि बढ्न खोजिरहेका छन्। यसक्रममा विभिन्न व्यवसा एवं कम्पनीहरुले आफ्नो व्यापारलाई पुन सुचारु गर्नका लागि विभिन्न किसिमका उपायहरु अपनाउन थालेका छन्। ग्राहकका लागि सामानहरुमा छुट दिने र कर्मचारीहरुका लागि काम गर्ने समय, पारिश्रमिकदेखि स्वास्थ्य सुरक्षा एवं अन्य व्यवस्था समेत कम्पनीहरुले गरिरहेका छन्।

अहिलेको समयमा स्वास्थ्य क्षेत्रमा कार्यरत संस्था तथा वैज्ञानिकहरुहरु कोरोना भाइरसविरुद्धको खोप विकासका लागि काम गरिरहेका छन्। कोरोना भाइरसविरुद्धको औषधि एवं खोपका लागि अनुसन्धानकर्ताहरु रातदिन मेहनत गरिरहेका हुन्। मुख्यरुपमा अहिले नौं वटा फर्मास्युटिकल कम्पनीहरुले कोरोनाविरुद्धको खोपको विकास गरिरहेका छन्।

योसँगै कोरोना क्राइसिसको संकटमा प्रविधि क्षेत्रले उल्लेख्य योगदान दिएको छ। मानिसहरुले आफ्ना धेरै जसो कामहरु डिजिटल रुपमा गर्न थालेका छन्। यसले कोरोना भाइरसको संक्रमणलाई न्युनिकरण गर्न निकै नै सहयोग गरेको छ। कोरोना भाइरसको संक्रमण कम गर्नका लागि विभिन्न किसिमका मोबाइल एपहरु समेत तयार गरिएका छन्।

यसबीच कोरोना भाइरसको महामारीले सेयर बजार समेत पूर्ण परिवर्तित भएको छ। सामाजिक सञ्जाल जस्ता हामीले प्रयोग गर्ने मोबाइल एपहरुले नजिकका मान्छेहरुलाई भेट्न मद्दत गर्छ। यति मात्रै हैन् प्रविधिको प्रयोगले अहिले जुनसुकै मान्छे जुनै नयाँ ठाँउमा गएपनि उ आफ्नो यात्रा सहजै सफल पार्न सक्छ। जसको एउटा उदाहरण गुगल म्याप हो।

यसरी नै तपाइ कोरोना भाइरस संक्रमितको नजिक हुनुहुन्छ भन्ने कुरा थाहा पाउन सकियो भन्ने कस्तो सजिलो होला कल्पना गर्नुहोस् त। हो यस्तै किसिमको मोबाइल एप बनिसकेको छ। ट्र्यास स्क्यान नामको मोबाइल एपले तपाइ कोरोना भाइरस संक्रमितको नजिक पुग्नु भएको छ वा थियो भने त्यसले तपाईलाई अलर्ट गराउँछ।

यति मात्रै हैन यो एपले लाखौं कर्मचारीहरु आवद्ध रहेको संगठन वा संस्थालाई मूख्यरुपमा कोरोना भाइरसको संक्रमण हुनबाट जोगाउँछ। मानौं कुनै कम्पनीमा एक जना संक्रमित छ भने उस्को नजिक कुनै अर्को कर्मचारी जान नदिन एपले अर्लट गराउनेछ।

यति मात्रै हैन्, अब प्रविधिको प्रयोग नगर्ने मानिसहरु विभिन्न किसिमका समस्याबाट उत्पिडित हुनु पर्ने देखिएको छ। क्यानडामा झण्डै ३ करोड १० लाख मोबाइल प्रयोगकर्ताहरु रहेका छन्। करिब साढे ३ करोड ७० लाख जनसंख्या रहेको क्यानडामा मध्यम एवं न्युनवर्गिय ६० लाख मानिसहरु मोबाइल प्रयोग नगर्ने रहेका छन्।

ती मानिसहरु नै कोरोना संक्रमणको उच्च जोखिममा पर्ने बताइएको छ। प्रविधिको प्रयोग गर्ने एवं सुचनाको पहुँचमा रहेका मानिसहरु संक्रमणबाट जोगिन सक्ने देखिएको हो। यी यावत कुराहरुले लगानीकर्ताहरु एवं लगानीको ट्रेण्डलाई नै परिवर्तन गरिदिएको छ।

पछिल्लो समय लगानीकर्ताहरु छोटो समयमा उच्च फाइदा हुने कम्पनी भन्दा जलवायु परिवर्तन, मानव अधिकार, न्यायिक क्षेत्रमा लगानी गर्न इच्छुक भएका छन्।

वातावरणीय, सामाजिक र सरकारी (ईएसजी) लगानी
अमेरिकामा मिलेनियल (सन् १९९१ देखि सन् १९९६मा जन्मेका मानिसहरु) लगानीकर्ताहरु अन्य लगानीकर्ता भन्दा दोब्बर रहेको एक सर्वेक्षणले खुलाएको छ।
ती सबै लगानीकर्ताहरुले आफ्नो लगानी वातावरणीय र जलवायु परिवर्तका क्षेत्रमा गर्ने र गरिरहेको बताएका छन् । बाँकी केहीले गरिबी उन्मुलनका क्षेत्रमा लगानी गर्न इच्छुक रहेको बताएका छन्।

मिलेनियल मात्रै हैन् ७५ प्रतिशत सबै लगानीकर्ताहरुले ईएसजीका क्षेत्रमा नै लगानी गर्नमा आफुहरु अग्रसर रहेको बताउँछन्। यसको अर्थ के हो भने अहिले अमेरिकी सेयर बजारमा भएको सबै लगानी जुनसुकै क्षेत्रमा भइरहेको छैन्। जलवायु परिवर्तन, वातावरणीय संरक्षण एवं सामाजिक विकासलाई मध्यनजर गरिरहेका कम्पनीहरुमा मानिसहरुले लगानी गरिरहेका छन्।

पहिला जस्तो नाफामूलक कम्पनी नहेरेर दीर्घकालिन फाइदा मिल्ने वातावरणीय संरक्षण, जलवायु परिवर्तन रोक्न र सामाजिक विकासका लागि काम गर्ने कम्पनीहरुमा मात्रै लगानी भइरहेको छ।

यसै कारणले सन् २०१८ सम्म ईएसजीका क्षेत्रमा भएको लगानी ३० ट्रिलियन डलर  पुगिसकेको छ। अबको २० वर्षमा यो क्षेत्रमा ५० ट्रिलियन डलरभन्दा बढी लगानी हुने आंकलन गरिएको छ। यसबीच कोरोना भाइरसको माहामारीले लगानीकर्ताहरुले ईएसजीका क्षेत्रमै मात्र लगानी बढाउनका लागि झनै ठूलो पाठ सिकाएको बजार विशेषज्ञहरु बताउँछन्। यसको एउटा उदाहरण बनेको छ फेसड्राइभ। क्यानेडियन राईड सेयरिंग कम्पनी फेसड्राइभले इको फ्रेन्डिली भेहिकलको प्रयोग गरेर यातायातको सुविधा दिने गर्छ।

इको फ्रेन्डीली भेहिकल भन्नाले वातावरण प्रदुषण नगर्ने इन्जिनको प्रयोग भएका सवारी साधन हुन्। फेसड्राइभले नेपालमा पठाओ र टुटल जस्तै राइडसेयरको सुविधा मात्रै हैन् खाना एवं अन्य समानहरु समेत डेलिभर गर्ने काम गर्छ। जलवायु परिवर्तको चरम संकटमा पृथ्वी रहेका बेला मानिसहरुले अब यातायातका लागि मात्रै हैन् खाना एवं आवश्यक सामाग्री डेलिभर गर्नका लागि पनि अन्य कम्पनी भन्दा पनि फेसड्राइभलाई नै प्रयोग गरिरहेका छन्।

उबर र लिफ्ट जस्ता पूराना राइड सेयरिंगको तुलनामा फेसड्राइभको भेहिकलहरुबाट ६९ प्रतिशत कम प्रदुषण हुने अनुसन्धानले देखाएको छ। फेसड्राइभले अहिले खाना डेलिभरका लागि साढे ५ हजारभन्दा बढी रेस्टुरेन्टहरुसँग सहकार्य गरिसकेको छ। लाखौं मेम्बर रहेको यो कम्पनीले इको फ्रेन्डिली भेहिकल चलाउने सदस्यलाई झन आकर्षक आम्दानी गर्न दिन्छ।

अमेजोन जस्ता विश्वका ठूला कम्पनीहरुसँग सहकार्य गरिसकेको फेसड्राइभको सेवाहरु अहिले थुप्रै सहरहरुमा प्रवेश गरिसकेका छन्। यसबाहेकको प्रविधि क्षेत्रको एप्पल र ट्विटरमा लगानी गर्न लगानीकर्ताहरु इच्छुक रहेका छन्। एप्पलले एक महत्वपूर्ण काम गरेको छ जुन हो जलवायु परिवर्तनका क्षेत्रमा। विश्वकै ठूलो प्रविधि क्षेत्रको कम्पनी एप्पलले आफ्नो कम्पनीमा प्रयोग हुने १०० प्रतिशत शुद्ध इन्धनको प्रयोग गरेको छ।

अर्थातकी एप्पल कम्पनीले वातावरिण प्रदुषण हुन दिएको छैन्। एप्पलका स्टोर, कम्पनी, कारखाना एवं डाटा सेन्टरमा समेत रिन्युएवल इनर्जीको प्रयोग भएको छ। कम्पनीका सिईओ टीम कुकले एप्पलले प्रयोग गर्ने इनर्जी १०० प्रतिशत शुद्ध इनर्जी रहेको बताएका छन्। अमेरिकी गेम कम्पनी एनभिडियाले पनि ईएसजीका क्षेत्रमा उल्लेख्य योगदान दिएको छ।

विश्वभर चर्चीत समाजिक सञ्जाल ट्विटरले जलवायु परिवर्तन, समानता र इन्टरनेट सुरक्षाका क्षेत्रमा उठाएको आवाजले लगानीकर्ताहरुको ध्यान तानेको छ।
ट्विटरले जलवायु परिवर्तनका क्षेत्रमा विभिन्न प्राइभेट संघ संस्थाहरुसँग काम गरिरहेको छ। यसबाहेक मानवअधिकार, सामाजिक विकास एवं सुरक्षाका क्षेत्रमा समेत ट्विटरले महत्वपूर्ण योगदान दिँदै आएको छ। जसकारण ट्विटर अहिले लगानीकर्ताहरुका लागि आर्कषक क्षेत्र बनेको छ।

यी बाहेक फ्लोरिडास्थित नेस्ट एस्ट्रा इनर्जी कम्पनीले पनि उल्लेख्य रुपमा लगानी भित्र्याइरहेको छ। सोलार र हावाबाट विद्युत उत्पादन गर्ने विश्वकै ठूलो कम्पनीमध्येको नेस्ट एस्ट्रा कम्पनीले लगानीकर्ताहरुलाई लगानीको हजार प्रतिशत फिर्ता दिएको छ। त्यस्तै क्यानेडियन रिन्युएवल इनर्जी कम्पनी बोरालेक्सले समेत क्यानेडियन मार्केटमा ठूलो हिस्सा ओगटेको छ । यसले यातायातका क्षेत्रमा कम प्रदुषण गर्ने किसिमको इन्धनको उत्पादन गरिरहेको छ । प्राकृतिक ग्यासको प्रयोग गरेर वातावरणिय प्रदुषण कम गराउनका लागि कम्पनीले काम गरिरहेको छ।

क्यानेडियन टेलिकम्युनिकेसन कम्पनी स कम्युनिकेसनले पनि पूर्णरुपमा रिन्युएवल इनर्जीको प्रयोग गर्ने गरेको छ। त्यस्तै इकमर्सका क्षेत्रमा ठूलो फडको मारिरहेको सोफिले प्रत्येक वर्ष ५० लाख डलर मौसम परिवतर्नका क्षेत्रमा काम गर्नका लागि सहयोग दिँदै आएको छ। यी बाहेक थुप्रै कम्पनीहरुले दीर्घकालिन रुपमा आफुलाई मात्रै हैन् समग्र ग्रहलाई नै फाइदा पु्र्याउने किसिमले काम गरिरहेकाछन् । ती कम्पनीहरुमा नै लगानीकर्ताहरु बढी आर्कर्षित देखिएका छन्।
यसकारण नयाँ पुस्तासम्म आइपुग्दा यसै समयमा कोरोना भाइरसको माहामारीले लगानीकर्ताहरुको पूरानो प्रचलनलाई पुर्ण रुपमा निश्क्रिय पारिदिएर लगानी क्षेत्रलार्य नै परिवर्तन गरिदिन थालेको छ।