काठमाडौं । भगवान् श्रीकृष्णले जसलाई मित्र बनाए सधैँ आफ्नो मित्र धर्म पालन गरे। उनले गोकुलबाट द्वारकासम्म धेरै साथीहरू बनाए र सबै अन्त्यसम्म उनको साथी बने। श्रीकृष्णको धेरै मित्रहरूको महाभारतमा वर्णन गरिएको छ, तर त्यस मध्ये पनि तीन जना उनलाई धेरै प्रिय थिए।

सुदामा: 
सुदामा श्रीकृष्णको बाल मित्र र विशेष भक्त थिए। कंसको वधपछि, जब श्रीकृष्ण र बलराम शिक्षा प्राप्त गर्न महर्षि सन्दीपनको आश्रममा गए, उनीहरूको भेट त्यहाँ भयो । सुदामा धेरै गरिब ब्राह्मण कुमार थिए जो पहिले नै सन्दीपन मुनीसँग शिक्षा लिइरहेका थिए। उनको स्वभाव थियो कि उनी कसैसँग केही माग्दा थिएनन्। एक पटक वर्षाकलाको मौसममा, कृष्ण र सुदामा जङ्गल मा अलगअलग रुखहरूमा रोकिएका थिए । उनको गुरु आमाले उनीहरूलाई केही चामल दिएकी थिइन् जुन सुदामासँग थियो । भोक लागेपछि सुदामाले सबे चामल खाए । जब श्रीकृष्णलाई यो कुरा थाहा भयो, उनी हाँसे र उनमा श्रीकृष्णको ऋण छ भने। 

आश्रम छोडेर, सुदामा आफ्नो गाउँ गए र विवाह पछि ठुलो गरिबीमा जीवन बिताउन थाले। उनी वेदहरूमा पारङ्गत थिए, तर भाग्यले उनलाई गरिब बनायो। एक दिन आफ्नी पत्नीको आग्रहमा उनी श्रीकृष्णलाई भेट्न द्वारका पुगे। उनकी श्रीमतीले उनलाई कृष्णलाई उपहार स्वरूप केही चामल दिएकी थिइन् । जब श्रीकृष्णलाई सुदामा भेट्न आएको थाहा पाए उनी खाली खुट्टा नगर बाहिर लिन पुगे उनको ठुलो आतिथ्यको साथ अत्यधिक सत्कार गरे। जब उनले सुदामासँग उपहार रूपमा तीन मुट्ठी चामल देखे, उनी खुसी भए र यी तीन मुट्ठी चामलको सट्टामा तीनै संसारलाई दिन सक्ने सुनाए। तर आफ्नो स्वभाव अनुरूप सुदामाले केही मागेनन् , तर जब उनी घर पुगे उनले थाहा पाए श्रीकृष्णले उनलाई नमागी कन सबै थोक दिए।

उद्धव: 
उद्धव श्रीकृष्णका अनिद्य मित्र र सल्लाहकार थिए। उनका बुबाको नाम उपाङ्ग थियो। धेरै ठाउँहरूमा उनलाई वासुदेवका भाइ देवभागाका छोरा मानिएको छ । यस प्रकार उनी श्रीकृष्ण को भाइ पर्थे । उनी देव गुरु बृहस्पति का शिष्य थिए। मथुरा देखि द्वारकासम्म, उनले सधैँ श्रीकृष्णलाई साथ दिए। जरासन्धका सबै हमलाहरूमा उनी कृष्णसँग थिए। भनिन्छ कि उनी श्रीकृष्णको जस्तै थिए। कसैले टाढाबाट कृष्ण र उनी बिचको फरक छुटाउन सक्दा थिएनन् । गोकुल छोडे पछि, कृष्णले उद्धवलाई आफ्नो सन्देश सहित गोकुल पठाए।

जब गोपीहरूले उनलाई त्यहाँ देखे, उनीहरूलाई लाग्यो कि श्रीकृष्ण फर्केका छन्। यसबाहेक, उनकी आमा यशोदा पनि उनीहरूलाई देखेर भ्रममा परिन्। तब उद्धवले उनीहरू सबैलाई आफ्नो परिचय गराए र कृष्णको सन्देश सुनाए। जब श्रीकृष्णले निर्वाण लिने निर्णय गरे, उद्धवले पनि उनीसँगै जाने इच्छा व्यक्त गरे। तब कृष्णले उद्धव वासु नामको देवताको अवतार हुन् र यो उनको अन्तिम जन्म भएको बताए । तब कृष्णले उनलाई योग मार्गको उपदेश दिए जसलाई "उद्धव गीता" भनिन्छ । यसको महत्त्व पनि श्रीमद्भागवत गीता को समान छ। कृष्णको निर्वाण पछि उद्धव बद्रीकाश्रम गए र त्यही तपस्या गर्दै आफ्नो प्राण त्यागे।

अर्जुन: 
कृष्ण र अर्जुनको मित्रता सर्वविदित छ। उनीहरू दुवै नर र नारायणका अवतार थिए । साथै उनीहरूलाई कृष्णर्जुन भनिन्छ। अर्जुन श्रीकृष्णकी फुपू कुन्तीका छोरा थिए, उनी कृष्णको भाइ। उमेरमा, उनी श्रीकृष्ण जति नै थिए । महाभारतका धेरै ठाउँहरूमा श्रीकृष्ण आफैले अरू कोही अर्जुन को जस्तो प्रिय थिएनन् भनेका छन् । अर्जुनको पनि कृष्णमा पूर्ण विश्वास र श्रद्धा थियो। उनले निःशस्त्र कृष्णको खातिर १ अक्षौहिणी नारायणी सेना पनि छोडे। महाभारत युद्धमा, कृष्णले अर्जुनको सारथि हुन स्वीकार गरे। यति मात्र होइन, उनले अर्जुनलाई मात्र गीता ज्ञानको योग्य ठाने र यो रहस्यमय रहस्यको ज्ञान दिए। 

कृष्णले अर्जुनको जीवन रक्षाका लागि हरेक उपाय अपनाए । अर्जुन र पाण्डवहरूको विजय को लागी पनि, उनले धर्म र अधर्म त्याग गरे र छलको पनि सहारा लिए। जब युद्ध समाप्त भयो, अर्जुनको रथ पछि श्रीकृष्ण तल झर्ने बित्तिकै, उनको रथ जलेर खरानी भयो। तब श्रीकृष्णले अहिले सम्म उनको रक्षा गर्दै आएको रहस्य बताए । महाभारतको ३५ वर्षपछि, जब श्रीकृष्ण निर्वाण लिए, अर्जुन र पाण्डवहरू पनि पृथ्वी छोड्ने निर्णय गरे। तब अर्जुनले आफ्नो साथमा द्वारकाकी महिलाहरू र धन लिएर अघि बढे तर बाटोमा केही डाकुहरुले सबै थोक लुटे। महारथी अर्जुनले त्यस समय आफ्नो तीरलाई धनुषमा चढाउन पनि सकेनन्। तब महर्षि व्यासले उनीसँग भएको शक्ति पनि श्रीकृष्ण सँगै गएको सुनाए। तब पाण्डवहरूले द्रौपदी सँगै पृथ्वी छोडे।