काठमाडौँ । तीव्र रूपमा बढ्दो उमेरको जनसङ्ख्याको चुनौतीका बीच चीनमा विवाहको सङ्ख्या एक दशकमा उल्लेखनीय रूपमा  घटेको छ । जुन ५० प्रतिशतको हाराहारीमा घटेको एक सर्वेक्षणले देखाएको छ । थप रूपमा, दम्पतीहरूबीच सन्तान नहुने प्रचलित प्रचलनले चीनको जनसाङ्ख्यिक संकटलाई थपिरहेको छ। 

बेइजिङ सरकारले विवाह र त्यसपछिको जनसङ्ख्या वृद्धिलाई प्रोत्साहन गर्न चालेका धेरै उपायहरूले पनि जन्मदरमा सुधार हुन सकेको छैन। विशेष गरी वृद्ध जनसङ्ख्या र घट्दो प्रजनन्-महिला जनसङ्ख्याले गर्दा चीनमा ठूलो सामाजिक-आर्थिक समस्यालाई जन्म दिइरहेको छ।

सन् २०१३ मा चिनियाँ अधिकारीहरूले देशभर १३.५ प्रतिशत विवाहका घटनाहरू रेकर्ड गरेका थिए । तर त्यसयता विवाह गर्नेको सङ्ख्या ह्वात्तै घट्दै गएको छ । सन् २०१९ मा ९३ लाख र २०२१ मा ७.६३ मिलियनमा झरेको छ। 

चिनियाँ सरकारको प्रोत्साहनले प्रवृत्तिलाई उल्टाउन सकेन । चिनियाँ नागरिक मामिला मन्त्रालयले जारी गरेको पछिल्लो तथ्याङ्कले सन् २०२२ मा विवाहको सङ्ख्या ६८ लाखमा झरेको देखाएको छ ।

केवल एक वर्षमा चिनियाँ जोडीहरू विवाह गर्ने सङ्ख्या १०.५ प्रतिशतले घटेको छ । जसले चिनियाँ युवाहरूमा बढ्दो असुविधा र असन्तुष्टिलाई रेखाङ्कित गर्दछ। ग्वाङडोङमा रहेका स्वतन्त्र जनसाङ्ख्यिक हे याफुका अनुसार चीनमा विवाह दर्ता सन् १९८० को दशकयताकै सबैभन्दा कम हो । 

घट्दो युवा जनसङ्ख्या, न्यून लिङ्ग अनुपात, ढिलो विवाहको प्राथमिकता, जीवनयापन तथा बालपालन खर्च उच्च भएकोले चिन्ता र इन्गेजमेन्टमा दिइने उपहार चीनमा विवाह दर घट्नुको प्रमुख कारण रहेको याफुले बताए । बेरोजगारी र कोभिडका कारण उत्पन्न अवरोधहरूले पनि समस्यामा योगदान पुर्‍याइरहेको छ।

चीनले सन् २०१६ मा जन्मदर सुधार गर्न कुख्यात एक सन्तान नीति खारेज गरेको थियो। यसमा अन्तर-क्षेत्रीय विवाह दर्ता, दोस्रो सन्तानको लागि आरएमबी पाँच हजार र तेस्रो सन्तानको लागि आरएमबी २० हजार नगद पुरस्कार र निःशुल्क कलेज शिक्षा पनि समावेश छ । 

तर स्थिति सुधार गर्न अस्वीकार गरिएको छ। आर्थिक स्वतन्त्रतासँग विवाह अब चिनियाँ महिलाहरूको लागि एक आवश्यकता वा युवाहरूको लागि यौन व्यवहारको लागि एक पूर्व सर्त थिएन। यसबाहेक करियर निर्माणमा प्राथमिकता र दर्दनाक बच्चा जन्मँदा विवाहप्रतिको चाँसो घट्नुको मुख्य कारण हो ।

बच्चाहरू नभएको परिवार चीनमा बढिरहेको छ । जियाक्सिङका बासिन्दा फाङ किनन भन्छन्, डिङ्क (कामदार दम्पतीसँगै बस्ने तर सन्तान नभएका) जीवनशैलीले उसलाई आफ्नो स्वतन्त्रताको आनन्द लिन अनुमति दिन्छ र धेरै मानिसहरू यसमा रमाउन थालेका छन्। 

किनले भने, "१० वर्ष पहिलेको तुलनामा अहिले जब मैले मानिसहरूलाई म विवाहित छु तर छोराछोरी नभएको बताउँदा मलाई शर्म लागेको थियो तर अहिले धेरैले सहजताको रूपमा लिएका छन्" । 

चिनियाँ दैनिक जिन्मिन इभनिङले गरेको सर्वेक्षणमा ७७ प्रतिशत चिनियाँ कलेजका विद्यार्थीले आफ्नो आर्थिक अवस्थाका आधारमा सन्तान जन्माउने निर्णय गर्ने बताएका छन् ।

कम्युनिस्ट पार्टीको युवा सङ्गठनले गरेको सर्वेक्षण अनुसार करिब ४४ प्रतिशत चिनियाँ महिलाले आफूले कहिल्यै विवाह गर्नेमा विश्वस्त छैनन् भने ६९ प्रतिशतले ‘बच्चा जन्माउन नचाहने’ मुख्य कारण बताएका छन् । 

चीनको नेशनल हेल्थ कमिसनका वरिष्ठ अधिकारी याङ जिनरुईले लामो समयसम्म पढाइको वर्ष, रोजगारीको बढ्दो दबाब र तनावपूर्ण जीवनयापनका कारण विवाहप्रति चाँसो नहुनुको कारण बताए ।

विज्ञहरूले यो अवस्थालाई "डेमोग्राफिक टाइमबम" भनेका छन् । लाउ चाइना इन्स्टिच्युटका वरिष्ठ व्याख्याता डा ये लिउले भने, "विवाहप्रति युवा चिनियाँ मनोवृत्तिले बढ्दो जनसाङ्ख्यिक सङ्कटलाई उल्टाउने बेइजिङको प्रयासमा ठूलो खतरा उत्पन्न गरेको छ ।"

बच्चा जन्माउने महिलाको सङ्ख्या पनि घटेको छ । यो एक दशकमा मात्र ४६ मिलियनले घटेको छ । सन् २०१० मा ३८० मिलियनबाट २०२० मा ३३४ मिलियनमा झरेको छ। बढ्दो जनसङ्ख्याको प्रभावका कारण २०१६ र २०२१ बीचमा प्रजनन् उमेरका महिलाहरू प्रतिवर्ष ५ मिलियनले घट्ने अनुमान गरिएको छ । 

नागरिक मामिला मन्त्रालयका एक अधिकारी याङ जोङटाओले भने, “विवाह र प्रजनन् नजिकको सम्बन्ध छ । विवाह दरमा गिरावटले जन्मदरलाई असर गर्छ । जसले आर्थिक र सामाजिक विकासलाई असर गर्छ ।"

ढिलो र कम उमेरको विवाह साथै प्रजनन् उमेरका महिलाहरूको घट्दो सङ्ख्याले तीव्र रूपमा वृद्ध जनसङ्ख्याको वृद्धि भइरहेको छ । यसको मतलब सामाजिक दायित्वहरू बढ्दै जाँदा पनि कार्यक्षमताको कम उपलब्धता हो।

हङकङका अर्थशास्त्री झाङ झिवेईले भने, "यी सबै कारणले आगामी दिनहरूमा चीनको घरेलु माग र आर्थिक वृद्धिमा सम्भावित मन्दी निम्त्याउँछ"। "जनसङ्ख्या घट्दै जानु चीनको लागि वास्तविक चिन्ताको विषय हो । यसले चीनको अर्थतन्त्रमा २१०० सम्म गहिरो प्रभाव पार्नेछ ।" सेन्टर फर पोसिली स्टडिजका वरिष्ठ अनुसन्धानकर्ता  फेलो डा सिउजियान पेङले चेतावनी दिँदै भनेका छन् ।