काठमाडौँ । २०६२ सालमा नुवाकोट सिसडोल र ओखरपौवाका स्थानीयहरूले बञ्चरेडाँडा र सिसडोल क्षेत्रमा लड्डु खाएर फोहर विसर्जन गर्न सहमति दिएका थिए । १८ वर्ष पहिला एक घर, एक रोजगार, सडक पिच हुने, जागिर पाइने र गाउँमा नै ठूलो अस्पताल बन्ने आशामा पूजा गर्दै लड्डु खाएर फोहर फाल्न दिने सहमति दिएका स्थानीयहरू अहिले फोहरमा पिल्सिएर बस्न बाध्य भएका छन् । 

फोहरले घेरिएको ककनी गाउँपालिका १, सिसडोल २ ओखरपौवा र वडा ३ चाउथे क्षेत्रका मानिसहरूमा स्वास्थ्य समस्यादेखि खेतबारीमा अनाज उब्जनीसमेत हुन छाडेको छ ।

उक्त क्षेत्रमा रहेको खेतबारी फोहरले पुरेको र बाँकी रहेको खेतबारीमा अनाज उब्जनी हुन छाडेको स्थानीयहरूको गुनासो छ । सरकारले फोहर विसर्जन गर्न सहमति दिँदा एक घर, एक रोजगार, सडक पिच हुने, जागिर पाइने र गाउँमा नै अस्पताल बनाइदिएर फोहरमा मोहोर बनाउने आशा निराशामा परिणत भएको छ । 

फोहरको दुर्गन्धको कारण माटोमा अन्न र फलफूल पनि फल्न छोडेको स्थानीय किसानहरूको गुनासो छ । उनीहरूले अन्न उम्रे पनि फल लागेपछि पात र फललाई किराले खाने जस्ता समस्या किसानहरूले भोग्नुपरेको बताए । किसानहरूले फोहोरबाट निस्केको लिच्चड खोलामा मिसिँदा खेतबारीमा उब्जनी हुन छाडेको गुनासो गरे । उत्पादन भएको फलफूल तरकारी समेत फोहरमा उत्पादन भएको भनेर कसैले किन्न नमान्ने गरेको गुनासो कृषकहरूको छ । 

यस क्षेत्रका किसानहरू लगाएको अन्नबाली र फलफूलहरूमा किरा र डढुवा लाग्ने गरेको बताउँछन् । ककनी गाउँपालिका चाउथेका स्थानीय कृषक कृष्णहरी ढुङ्गानाले बञ्चरेडाँडामा फालेको फोहोरको दुर्गन्धले ककनी गाउँपालिकाको वडा १ सिसडोल र २,ओखरपौवाका साथै वडा ३ चाउथे क्षेत्रमा कृषि उत्पादनमा ह्रास आउन थालेको गुनासो गरे । 

उनले फोहोरको दुर्गन्धले किसानहरूले उत्पादन गरेको कृषिबाली र फलफूलहरूमा किरा लाग्ने गरेको उल्लेख गरे । कृषक ढुङ्गानाले किसानहरूले लगाएको आलु, काउली, गोलभेँडा र साग जस्ता तरकारी बालीहरूमा किराहरू लागेर बाली नष्ट गर्ने गरेको बताए ।

उनले बिरुवाहरू नै नफस्टाउने समस्या देखिएकाले यो क्षेत्रको अन्नबाली उत्पादनमा समेत धेरै ह्रास आएको दुःखेसो गरे । उनले कागती निबुवा जस्ता अमिलो फलफूलमा समेत सेता किराहरू लाग्ने गरेका बताए ।

उनले फोहोरको असरको कारण कृषि उत्पादनमा विनाश गर्ने मात्रै नभएर पशुपंक्षीहरुमा समेत नयाँ–नयाँ रोगहरू निस्कन थालेकाले बस्न सक्ने अवस्था नभएको भन्दै राज्यले बस्ती स्थानान्तरण गर्नुपर्ने माग गरिएको बताए ।

त्यस्तै उक्त क्षेत्रका अर्का कृषक विश्वनाथ बजगाईँको दुःखेसो पनि उस्तै छ । कृषक बजगाईँले पनि राज्यले काठमाडौँ उपत्यकाको फोहर वैज्ञानिक व्यवस्थापन गर्न नसक्दा मानवीय मात्रै नभएर कृषि उत्पादनमा समेत असर पर्न थालेको बताए ।

उनले ककनी क्षेत्रमा उत्पादन हुने फलफूल तथा कृषि उत्पादनहरूमा फोहरको असरले सबैमा किरा लाग्न थालेको बताए । उनले उत्पादन भएको फलफूलहरू बाहिरबाट हेर्दा राम्रो देखिने तर सुन्तला, ज्यामिर, निबुवा, जुनारमा भित्र किरा लागेर खानै नहुने हुन थालेको भन्दै किसानहरूको मेहनतसमेत खेर जान लागेको बताए ।

ककनी फोहरबाट प्रभावित क्षेत्रका अर्का स्थानीय किसान शिवराम घिमिरेले पनि कृषि उत्पादन अन्नबालीदेखि फलफूलमा विभिन्न रोगहरू लाग्नाले उत्पादन ह्रास आउन थालेको बताए ।

उनले यो क्षेत्रमा उत्पादन हुने सुन्तला, कागती र मौसमहरूमा किरा लाग्ने थालेको बताए । उनले फोहरको गन्धको कारण कृषिबालीहरुमा ठूलो असर गरेकाले यस्तै रहे यो क्षेत्र उजाड बन्ने अवस्था आउने बताए । उनले राज्यले काठमाडौँ उपत्यकाले उब्जाएको फोहरको रोग नुवाकोट ककनी बाँसीलाई दिने काममा भन्दा पनि वैज्ञानिक व्यवस्थापनको विकल्प खोज्न आवश्यक रहेको बताए ।

अर्को स्थानीय कृषक मनिष ढुङ्गानाको पीडा पनि अरू किसान र स्थानीयको भन्दा फरक छैन । कृषक ढुङ्गानाले मानवीय स्वास्थ्य समस्या मात्रै नभएर फोहरको गन्धको कारण कृषि उत्पादनमा ह्रास आउन थालेको बताए । उनले काठमाडौं उपत्यकाको फोहर अस्तव्यस्त रूपमा नुवाकोट सिसडोल र बञ्चरेडाँडामा फाल्दा फोहरको दुर्गन्ध कम गर्न हालिएको केमिकलहरूले मानवीय स्वास्थ्यमा बढी प्रभाव पार्ने थालेको पनि बताए ।

काठमाडौँ उपत्यकाको फोहर सिसडोल र बञ्चरेडाँडामाजथाभावी फालिदिँदा डम्पिङ साइटनजिक मात्र नभएर ककनी गाउँपालिकाको वडा न. १, २, ३ र धुनीबेसी नगरपालिका (धादिङ) को केही वडा बढी प्रभावित भएका छन् ।

यो क्षेत्रका मानिसहरूमा बाह्रैमास रुघाखोकी र झाडापखाला र क्यान्सर जस्ता प्राणघातक रोगको शिकार बन्न थालेका छन् ।

त्यसैले फोहर व्यवस्थापन गर्ने अधिकार प्राप्त निकाय र राज्यको ध्यान वैज्ञानिक फोहोर व्यवस्थापन गरेर वा फोहरबाट प्रभावित स्थानीयहरूको बस्ती स्थानान्तरण गरी न्याय दिन जरुरी छ ।