ब्रह्माका छोरा अत्रिले ऋषि कर्दमकी छोरी अनुसूयासँग विवाह गरेका थिए । अनुसूयाकी आमाको नाम देवहुति थियो। अत्रि दम्पतीको तपस्या र त्रिलेकको प्रसन्नताको फलस्वरूप विष्णुको अंशबाट महायोगी दत्तात्रेय, ब्रह्माको अंशबाट चन्द्रमा तथा शंकरको अंशबाट महामुनि दुर्वासा, महर्षि अत्रि र देवी अनुसूयाका पुत्रको रूपमा आविर्भूत भए । उनको ब्रह्मवादिनी नामकी एक छोरी पनि थिइन् । महर्षि अत्रि सत्ययुगका ब्रह्माका १० पुत्र मध्ये एक थिए र उनको अन्तिम अस्तित्व चित्रकूटमा सीता-अनुसूया संवादको समयसम्म थियो। उनलाई सप्त ऋषिहरूमध्ये एक मानिन्छ र अत्रि ऋषिलाई अश्विनीकुमारहरूको पनि कृपा थियो ।
महर्षि दुर्वासा धेरै क्रोधित ऋषि थिए । रामायणका अनुसार महर्षि दुर्वासा राजा दशरथका भविष्यवक्ता थिए। उनले रघुवंशका लागि पनि धेरै भविष्यवाणी गरेका थिए ।
पौराणिक कथा अनुसार इन्द्रले वैजयन्तीमालालाई अहङ्कारबाट अपमान गरेका थिए, फलस्वरूप महालक्ष्मी उनीसँग क्रोधित भइन् र घर–घर घुम्न बाध्य भइन् । देवराज इन्द्र आफ्नो हात्ती ऐरावतमा यात्रा गर्दै थिए। बाटोमा महर्षि दुर्वासासँग भेट भयो । उनले आफ्नो घाँटीबाट पुष्पमाला खोलेर इन्द्रलाई उपहार स्वरूप दिए। इन्द्रले घमन्डले त्यो माला ऐरावतको घाँटीमा हाले र ऐरावतले आफ्नो घाँटीबाट खोसेर खुट्टामुनि कुल्चे । महर्षि दुर्वासाले अपमान गरेको देखेर निकै क्रोधित भए । उनले इन्द्रलाई लक्ष्मीरहित हुने श्राप दिए ।
कुन्तीको विवाह राजा पाण्डुसँग भएको थियो । बाल्यकालमा कुन्तीले दुर्वासा ऋषिको सेवा गरेकी थिइन् । यसैको फलस्वरूप दुर्वासाले कुन्तीलाई एउटा मन्त्र दिए जसद्वारा उनले कुनै पनि देवतालाई आह्वान गरेर उनीबाट पुत्र प्राप्त गर्न सक्ने थिइन् । विवाह अघि, यो मन्त्रको शक्ति हेर्न, एक दिन कुन्तीले सूर्य देवतालाई आह्वान गरिन्, जसको फलस्वरूप कर्णको जन्म भयो।
अर्को तर्फ महाभारतमा महर्षि दुर्वासा द्रौपदीलाई परीक्षण गर्न आफ्ना दश हजार शिष्य लिएर उनको कुटीमा पुगेका थिए । दुर्योधनले उनलाई त्यहाँ पठाएका थिए । त्यति बेला द्रौपदीसहित सबै पाण्डवहरू खाना खाएर आराम गरिरहेका थिए। त्यस बेला युधिष्ठिरसँग सूर्यदेवबाट प्राप्त चमत्कारिक अक्षय पात्र थियो जसबाट उनले आफूले चाहे जति खानेकुरा पाउन सक्थे। त्यतिखेर दुर्वासा ऋषि आफ्ना १० हजार शिष्यसँग भोजन गर्न पाउँदा निकै प्रसन्न भए ।
अर्को घटना नुहाउने क्रममा महर्षि दुर्वासाको लुगा नदीको बहावमा बगेको थियो । केही दूरीमा द्रौपदी पनि नुहाइरहेकी थिइन् । उनको यो अवस्था देखेर द्रौपदीले तुरुन्तै आफ्नो कपडा च्यातेर ऋषिलाई दिइन् । यसबाट प्रसन्न भएर वस्त्र खण्ड वृद्धि भएर तिम्रो लाजबाट मुक्ति हुने महर्षि दुर्वासाले वरदान दिएका थिए।
श्रीकृष्ण र जामवंतीका छोरा साम्बले मुनि दुर्वासाको अपमान गरेका थिए जसका कारण उनले यदुवशको विनाशको श्राप दिएका थिए।
दुर्वासा मुनि सत्ययुग, त्रेता र द्वापर तीनै युगमा उपस्थित थिए। पुराणमा वसिष्ठ, अत्रि, विश्वामित्र, दुर्वासा, अश्वत्थामा, राजा बलि, हनुमान, विभीषण, कृपाचार्य, परशुराम, मार्कण्डेय ऋषि, वेदव्यास र जामवन्त आदि ऋषि, ऋषि तथा देवताहरू आज पनि जीवितै रहेको बताइन्छ ।
