काठमाडौं । आचार्य चाणक्यले विश्व प्रसिद्ध तक्षशिला विश्वविद्यालयबाट शिक्षा लिएका थिए । चाणक्य एक महान् विद्वान, दूरदर्शी हुनुका साथै योग्य शिक्षक थिए। आचार्य चाणक्य कौटिल्य र विष्णु गुप्तका नामले पनि परिचित थिए। उनी बाल्यकालदेखि नै कुशाग्र बुद्धिमा धनी थिए ।
आचार्य चाणक्य कुशल र असाधारण प्रतिभाका धनी थिए। उनी विभिन्न विषयमा गहन ज्ञान राख्थे । उनले आचार्यको पदमा रहेर विद्यार्थीहरूलाई शिक्षा पनि दिए। यसैले उनले आफ्नो जीवनमा ज्ञानको महत्त्वलाई राम्ररी बुझेका थिए। आफ्नो बुद्धि र नीतिको बलमा, उनले नन्द राजवंशको विनाश गरे र चन्द्र गुप्तलाई एक शासकको रूपमा स्थापित गरे । उनको जीवन सबैका लागि प्रेरणादायी छ ।
चाणक्य नीतिको दशौं अध्यायको १५ औं श्लोक आजको समयमा सबैका लागि फाइदाजनक छ । चाणक्य नीतिको यस श्लोकमा सफलता र उन्नतिमा आउने अवरोधका बारेमा बताइएको छ ।
आचार्य चाणक्यले यस श्लोकमा अघि बढ्न कसरी निर्णय लिनु पर्छ सो बताएका छन् । यसको लागि चाणक्यले रुखमा एकसाथ बस्ने पक्षीको उदाहरण दिएर सम्झाएका छन् । चाणक्य भन्छन्, 'जो मानिस उन्नति र सफलताको इच्छा राख्छ उ रुखमा एकसाथ रहने पक्षीहरू जस्तो हुनुपर्छ ।'
एक वृक्षे समारूढा नानावर्णविहंगमाः।
प्रभाते दिक्षु गच्छन्ति तत्र का परिवेदना।।१५।।
चाणक्य नीतिमा चराहरूको प्रवृत्तिलाई बताउँदै भनिएको छ, 'एकै रुखमा बसेका अनेक रङका पक्षी बिहान फरक- फरक दिशाहरूमा जान्छन् । यसमा कुनै नयाँ कुरा छैन । त्यस्ता प्रकार परिवारका सबै सदस्य परिवार-रूपी वृक्षमा बस्छन् र समय आएपछि जान्छन् । यसमा दुःख या निराशा किन ? आवागमनमा संयोग-वियोग त प्रकृतिको नियम हो । जसको जन्म हुन्छ उसको मृत्यु अवश्य हुन्छ । यसैले यो भावुकताबाट जोगिनुपर्छ ।'
चाणक्य नीतिको यस श्लोकका अनुसार जागिर वा व्यापारमा कुनै पनि निर्णय भावुकता, दुःख र निराशामा लिनुहुँदैन । नत्र उन्नति र अघि बढ्ने बाटो बन्द हुनेछ ।
