काठमाडौँ । यस वर्षको अप्रिलको अन्त्यमा चीनको पिपुल्स लिबरेशन आर्मी (पीएलए) ले मे महिनामा आफ्नो बंगलादेश समकक्षसँग पहिलो सैन्य अभ्यास गर्ने व्यवस्था गरेको घोषणा गर्‍यो। 

‘गोल्डेन फ्रेन्डशिप २०२४’ नामक संयुक्त अभ्यासले संयुक्त राष्ट्रसंघीय शान्ति सेनाको आतंकवाद विरोधी अभियानलाई मुख्य परिदृष्यका रूपमा लिनेछ भने दुवै सेनाले बसमा अपहरण विरोधी, आतंकवादी शिविर उन्मूलन लगायतका विषयमा संयुक्त तालिम सञ्चालन गर्नेछन् । 

चिनियाँ पीएलए प्रवक्ताले यो पनि भने, "चिनियाँ र बंगलादेशी सेनाहरूका लागि संयुक्त तालिम सञ्चालन गर्ने पहिलो अवसर हो", यसले पारस्परिक समझदारी र मित्रता बढाउने र व्यावहारिक आदानप्रदान र सहयोगलाई अझ गहिरो बनाउने बताए । 

बंगलादेशले अमेरिकी डलर ५० करोडको क्रेडिट लाइन अन्तर्गत भारतबाट प्रतिरक्षा सामग्री खरिद गरेकोमा चीन गहिरो चिन्तामा छ । चीन बंगलादेशसँग द्विपक्षीय सैन्य अभ्यास गर्न इच्छुक भए पनि यसको वास्तविक कारण बंगलादेशले आफूले आयात गरेको चिनियाँ रक्षा उपकरणको अवस्था कमजोर भएकोमा लगातार गुनासो गर्दै आएको छ। यसरी चीनको रक्षा उद्योगले विश्वको नजरमा प्रतिष्ठा जोखिमको सामना गरिरहेको छ ।

यो सर्वविदित छ कि चीनले खराब र दोषपूर्ण सैन्य उपकरण निर्यात गरेको छ। साथमा देशहरूलाई उनीहरूको सुरक्षाको लागि आवश्यक चीजहरू कम गर्न सकिन्छ र साथमा यो शक्ति सेनाको बजेट पनि सुधारिएको छ। 

२०१६-२०२० सम्म चीन का लगभग ६० प्रतिशत अल्जेरिया, बंगलादेश र पाकिस्तान निर्यात गरियो तर एक प्रमुख चीनको नकारात्मक पक्ष यो हालको दशकमा एक प्रचुर नक्कली संस्कृतिको घरको रूपमा अन्तर्राष्ट्रिय ख्याति अर्जित गर्दछ। 

स्क्यानहोम इन्टरनेशनल पीस रिसर्च इंस्टिट्युटका अनुसार हिस्ट्स रक्षा निर्यातमा पनि असर परेको छ । २०१६-२०२० को फाइनान्स कि हतियारहरूको बिक्री पछिल्लो वर्षको अवधिको तुलनामा ७.८ प्रतिशत कम थियो । 

बजार क्षेत्रको सन्दर्भमा चीनका हतियार निर्यात ५.६ प्रतिशतबाट ५.२ प्रतिशत घटक भएको छ । चिनियाँ सेनाका उपकरणहरूका साथ एक ठूलो चुनौती यो हो कि धेरै क्लोन उपकरणहरू बनाउँछन् । 

चिनियाँ जो केही पनि बेच्ने हो उसको पछिल्लो प्रविधि उनीहरुले पश्चिमबाट सिके । जब पश्चिममा कुनै नयाँ प्रविधि आउँछ त्यो छिट्टै उसलाई रेट्रो इन्जिनियर बनाउँछ र आफ्नो पायरेटेड कपी विश्वमा पेश गर्छ ।

चीनले लामो समयदेखि बंगलादेशको सशस्त्र बललाई सैन्य उपकरण आपूर्ति गर्दै आएको छ र पछिल्लो दशकमा ढाकाले चिनियाँ रक्षा उपकरण खरिद गर्न अमेरिकी डलर २.५९ बिलियन खर्च गरेको छ। 

तर हालैका वर्षहरूमा बंगलादेशको रक्षा बलहरूले आफ्नो कार्वेट्स, गस्ती शिल्प र तटीय गस्ती सवारी साधनहरूको लागि स्पेयर पार्ट्स आपूर्ति गर्ने चिनियाँ कम्पनीहरूबाट निर्माणमा त्रुटि र प्राविधिक समस्याहरूको बारेमा गुनासो गर्न थालेका छन् । 

बंगलादेशको सशस्त्र सेनाले चिनियाँ हार्डवेयरसँग सामना गरेका केही प्रमुख समस्याहरू तल सूचीबद्ध छन्। बंगलादेश वायुसेनाले चीनले बनाएको एफ७ लडाकु विमानमा धेरै प्राविधिक समस्याहरू रिपोर्ट गरेको छ। 

बंगलादेशले पनि आफ्नो लडाकु विमानमा चिनियाँ निर्मित राडार कमजोर सटीकता भएको र विमानमा भिजुअल दायराभन्दा बाहिरको मिसाइल र एयर इन्टरसेप्शन राडारको अभाव रहेको बताएको छ। 

उल्लेखनीय रूपमा बंगलादेश वायुसेनाले २०२० मा डेलिभरीको लगत्तै चिनियाँ निर्मित के-८डब्ल्यू विमानमा लोड गरिएका हतियारहरू फायर गर्न समस्या भएको रिपोर्ट गरेको छ । 

बंगलादेशले उडान गरिरहेको के-८ डब्ल्यू विमान दुर्घटना हुँदा आफ्ना दुई पाइलट गुमाएका थिए। बंगलादेश सेनाको लागि अधिग्रहण गरिएको छोटो दूरीको वायु रक्षा प्रणाली खराब भएको रिपोर्ट गरिएको थियो।

बंगलादेश सेनासँग २०१२-१३ मा चीनको मेसर्स नोरिन्कोबाट खरिद गरिएका चालीसभन्दा बढी मुख्य युद्ध ट्याङ्कहरू (एमबीटी २०००) छन् । नोरिन्कोले ट्याङ्कीको मर्मत र मर्मतका लागि बंगलादेशलाई स्पेयर पार्ट्स आपूर्ति गर्न कठिनाइको सामना गरिरहेको बताइएको छ ।

२०२२ मा बंगलादेश सेनाले चाइना नर्थ इन्डस्ट्रिज कर्पोरेशन (नोरिन्को) लाई ट्याङ्की गोला बारुदको आपूर्तिमा असन्तुष्टि व्यक्त गर्‍यो र परीक्षण नगरिएको कारण अस्वीकार गर्‍यो। बंगलादेश नौसेनालाई आपूर्ति गरिएको चिनियाँ नौसेना प्लेटफर्मको गुणस्तर पनि जाँचको दायरामा आएको छ।

बाटोमा धेरै खराबीहरू अनुभव गरेपछि चिनियाँ ०५३ एच ३ फ्रिगेटहरू (बीएनएस उमर फारुक र बीएनएस अबु उबैदाह) २०२० मा मोन्ला पोर्ट बंगलादेशमा आइपुगे। यसमा गैर-कार्यकारी नेभिगेसन राडार र बन्दुक प्रणाली थियो । 

बिडम्बना यो हो कि चीनले यी डुङ्गा मर्मतका लागि थप रकम मागेको छ। गहिरो छुटको प्रस्ताव गर्दै चीनले २०१३ मा बंगलादेशलाई प्रयोग गरिएका दुई टाइप-०३५ जी मिङ-क्लास पनडुब्बीहरू १०० मिलियन अमेरिकी डलर  भन्दा बढीमा बेचेको थियो। 

तर यी पनडुब्बीहरू आफ्नो उपयोगिताभन्दा बाहिर गएको पाइयो । चीनबाट सहयोगका लागि बारम्बार गरिएको अनुरोध सुन्दा पनि कान परेको छ। चीनले बंगलादेशी कर्मचारीलाई तालिम दिने विषयमा पनि समस्या आएको छ। रिपोर्टहरूले बंगलादेश वायु सेनाका अधिकारीहरूलाई चाङ्चुनको उड्डयन विश्वविद्यालयमा चिनियाँ अधिकारीहरूले दुर्व्यवहार गरेको संकेत गर्दछ।

मुख्य कुरा के हो भने प्रारम्भिक प्रतिज्ञाहरूबीच चिनियाँ सैन्य उपकरणहरूले वितरण पछिको परीक्षणहरू पास गर्न असफल भएको छ। बंगलादेशलाई एक अनिश्चित स्थितिमा छोडेको छ। अपेक्षित स्तरको सुरक्षा बिना र यसको सैन्य बजेट न्यून छ।

चिनियाँ सैन्य उपकरणसँग प्राविधिक अनुकुलताको अभाव पनि महँगो छ। एक प्राप्तकर्ता देशको रूपमा, बंगलादेशसँग समस्याहरू समाधान गर्न प्रशिक्षित कर्मचारीहरूको अभाव छ र स्पेयर पार्ट्स प्राप्त गर्न कठिनाइहरूको सामना गर्दछ। प्रतिस्थापन पार्टपुर्जाहरू प्राप्त गर्न कठिनाइहरू र चिनियाँ सैन्य उपकरणहरूसँग प्राविधिक अनुकूलताको अभाव बंगलादेशको लागि महँगो प्रस्ताव भएको छ। 

२०२३ रेन्ड कर्पोरेशनको रिपोर्ट अनुसार। बंगलादेशले एक पटक भुक्तान रोक्नु परेको थियो किनभने चिनियाँ एफएम-९० सतहबाट-एयर मिसाइल प्रणालीमा धेरै त्रुटिहरू थिए। प्रतिवेदनमा उल्लेख छ कि चिनियाँ रक्षा सम्झौताहरूमा पारदर्शिता र जवाफदेहीता छैन, र धेरै देशहरूले चिनियाँ कम्पनीहरूमा कम वा कुनै विश्वास नगरेको कारणले गर्दा कमजोर बिक्री पछि समर्थन र उपकरणहरू द्रुत रूपमा गैर-कार्यात्मक मेसिनरीमा परिणत हुन्छन्।

बंगलादेश जस्ता विकासशील देशहरू चिनियाँहरूतिर फर्कन बाध्य छन्, जसले पश्चिमी देशहरू भन्दा धेरै लाभदायक मूल्यहरू प्रस्ताव गर्दछ। यस कारणले, बंगलादेश सेनाले नोरिन्कोद्वारा निर्मित हल्का हतियार, तोपखाना र सशस्त्र वाहनहरू (अधिकतर प्रतिलिपि) प्राप्त गर्यो। बंगलादेश मात्र होइन, चीनले धेरै देशलाई खराब उपकरण र हतियार आपूर्ति गरेको छ।

जटिल प्रशिक्षण प्रक्रियाहरू र खराब अनुबंध मूल्याङ्कनले मर्मत र स्पेयर पार्ट्सको लागत बढाउँछ। चिनियाँ सैन्य उपकरण निर्यातले गुणस्तरहीनता र मर्मतसम्भार सेवाको अभाव जस्ता समस्याहरूको सामना गरिरहेको छ।

 चिनियाँ हतियारहरू प्रायः अन्य निर्यातकर्ताहरूको तुलनात्मक उत्पादनहरू भन्दा सस्तो हुन्छन्, तर बिक्री पछि सेवा समर्थन महँगो हुन्छ। तथापि, मूल्य र राजनीतिको संयोजनले प्रायः चीनलाई धेरैजसो विकासोन्मुख देशहरूका लागि सैन्य उपकरणको थप आकर्षक स्रोत बनाउँछ। यहाँ पनि चिनियाँ सैन्य उपकरणले आफ्नो धार हराउँदै गएको देखिन्छ। 

बंगलादेश नौसेनाले कथित रूपमा चाइना भ्यानगार्ड इन्डस्ट्री कम्पनी लिमिटेडलाई रक्षा सामग्रीको बढ्दो मूल्यलाई हाइलाइट गरेको छ। जबकि युरोपेली र अमेरिकी रक्षा कम्पनीहरूबाट खरिद गरिएका रक्षा सामग्रीहरूको मूल्य घटिरहेको छ। 

सन् २०१४–२०१८ मा बंगलादेशले आफ्नो ७० प्रतिशत भन्दा बढी हतियार चीनबाट किनेको हुनाले, चीन आपूर्तिको गुणस्तर र आफ्नो रक्षा मूल्यको बारेमा बंगलादेश रक्षा बलको असन्तुष्टिलाई लिएर चिन्तित छ।

ढाकाले आफ्नो प्रतिरक्षा आपूर्तिमा विविधता ल्याउने र भारत, युरोप र अमेरिकाबाट गुणस्तरीय रक्षा सामाग्रीहरू खरिद गर्नेदेखि सावधान, बेइजिङले मूल्यवृद्धि र न्यून गुणस्तरीय रक्षा वस्तुहरूबारे बंगलादेशी रक्षा चिन्ताहरूलाई कम गर्ने प्रयास गरेको छ।

बंगलादेशलगायत दक्षिण एसियाली देशहरूमा चीनको हतियार बिक्रीको वास्तविकता यही हो।