महर्षि विदुरले महाभारतको युद्धमा भाग लिएनन् तर उनको महाभारतमा महत्त्वपूर्ण स्थान थियो। यी कौरव र पाण्डव काका थिए। महात्मा विदुर ऋषि वेद व्यासका छोरा हुन्। उनी एक महान् विद्वान र धेरै साधारण प्रकृतिको मानिस थिए। विदुर धेरै ज्ञानी र दूरदर्शी थिए। उनका नीतिहरू आजको समयमा पनि धेरै प्रासङ्गिक छन्। महात्मा विदुरले त्यस्ता चार राज्यहरूका बारेमा बताएका छन् जसले एक व्यक्तिको निन्द्रा उडाउँछ। यी अवस्थाहरूमा, व्यक्ति लाख प्रयास पछि पनि शान्तिपूर्वक निदाउन सक्दैन । यी सबै कुरा पुरुष र महिला दुवैमा समान रूपमा लागू हुन्छन्।
काम भावनाले पीडित व्यक्ति
विदुर नीतिका अनुसार जब व्यक्तिमा काम भावना हुन्छ, तब उसको दिमाग पूर्ण रूपमा विचलित हुन्छ र सबै प्रयास गरे पनि निद्रा लाग्दैन। जब एक व्यक्ति यौन भावनाहरूबाट ग्रस्त छ, तब त्यो अवस्थामा ऊ सन्तुष्ट नभएसम्म कुनै तरिकामा निदाउन सक्दैन। यस अवस्थामा उसले कुनै पनि काम राम्ररी गर्न सक्दैन।
जब शत्रु बलियो हुन्छ
विदुरका अनुसार यदि कुनै व्यक्तिको दुस्मन ऊ भन्दा बलशाली छ उसको निद्रा उड्छ, किनकि उसको आफ्नै कमजोरीका कारण ऊ अप्राप्य छ कि भनेर डराउँछ। ऊ कुनै प्रकारले त्यो शत्रुबाट छुटकारा पाउन वा जित्ने उपायको बारेमा सोच्दछ। जसको कारणले गर्दा उसको दिमाग सधैँ सक्रिय हुन्छ र त्यो व्यक्ति शान्त पूर्वक निदाउन सक्षम हुँदैन।
जब व्यक्तिले सबै गुमाउँछ
विदुर नीति अनुसार, यदि एक व्यक्ति सबै चीज गुमाउने डरा हुन्छ वा यदि सबै चीज खोसियो भने रातमा उसको निद्रा उड्छ। यस्तो व्यक्तिको लागि एक क्षण अत्यन्त भारी हुन्छ। ऊ कुनै पनि हिसाबले खोसिएको वस्तु प्राप्त गर्न कोसिस गरिरहन्छ। यस्तो अवस्थामा, उ एक छिनको लागि पनि शान्त पूर्वक निदाउन सक्दैन ।
चोरीको अवगुण
विदुर नीति अनुसार, यदि एक व्यक्ति मा चोरी गर्ने अवगुण आए, ऊ कहिल्यै शान्त सँग निदाउन सक्दैन। धन प्रतिको लोभ दिनदिनै बढ्दै जान्छ। उ सक्दो चाँडो पैसा प्राप्त गर्न चोरीको युक्ति बारेमा सोच्दछ। यस बाहेक, ऊ आफूले गरेको गलत कामका लागि सजाय पाउने डरको भय हुन्छ। जस कारण उसको निन्द्रा उड्छ ।
