काठमाडौँ। चीनले आफ्नो सैन्य र आर्थिक शक्ति लगाएर आफ्नो "भाष्य शक्ति" लाई बढाउन प्रचार र प्रभाव कार्यमा लगानी गरिरहेको छ। वास्तवमा सी जिनपिङ सत्तामा आएपछि र चीनले थप द्वन्द्वात्मक विदेश नीति अवलम्बन गरेपछि उसले विश्वव्यापी जनमतलाई आफ्नो पक्षमा बढाउँदै लैजान खोजेको छ। यद्यपि, उसको प्रयासहरूको बाबजुद, चिनियाँ गतिविधि र संलग्नताहरू र उसको प्रचारबीचको वास्तविकतामा ठूलो अन्तरको कारणले नतिजा उसको पक्षमा खासै सकारात्मक देखिएको छैन।
अप्रिल २०२२ मा प्रकाशित ग्लोबल साउथमा चीनको डिसकोर्स पावर अपरेसन सम्बन्धी एट्लान्टिक काउन्सिलको प्रतिवेदन उदाउँदो विश्वव्यापी शक्तिको रूपमा सकारात्मक छवि निर्माण गर्न चीनको प्रयासको एक प्रकारको मूल्याङ्कन हो। प्रतिवेदन उप-सहारा अफ्रिका, ल्याटिन अमेरिका र मध्य पूर्वमा चिनियाँ गतिविधिहरूमा केन्द्रित छ।
एट्लान्टिक काउन्सिल डिजिटल फोरेन्सिक रिसर्च ल्याब (डीएफआर ल्याब) ले आफ्नो खोजमा निष्कर्ष निकालेअनुसार चीनको विश्वव्यापी प्रभाव बढेको भए पनि यसले ग्लोबल साउथमा मन र दिमाग जित्न सकेको छैन। चीनको बेल्ट एण्ड रोड इनिसिएटिभको हिस्सा बनेका वा पूर्वाधारको कोष र विकासका लागि द्विपक्षीय सहयोगका लागि विकासोन्मुख देशहरूबीचको शङ्का र अविश्वासको सङ्केत यस निष्कर्षले देखाएको छ।
चीनले सडक, रेल र बन्दरगाह वा ऊर्जा परियोजनाहरू निर्माण जस्ता कनेक्टिभिटी परियोजनाहरूलाई सहायता गरेर ग्लोबल साउथका देशहरूमा आफ्नो प्रभावको क्षेत्र बढाउन खोजेको छ। तर, यी आयोजनाहरूको नतिजा लागत-लाभ विश्लेषणको परीक्षामा उत्तीर्ण हुन सकेको छैन।
चीनले ग्लोबल साउथलाई प्रचार शक्ति बढाउनको लागि महत्त्वपूर्ण भेक्टरको रूपमा हेर्छ र त्यहाँ चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टी (सीसीपी) द्वारा अनुमोदित कथाहरू फैलाउन धेरै रणनीतिहरू प्रयोग गरेको छ। यसको रणनीतिका दुई स्तम्भहरूमा "अन्तर्राष्ट्रिय प्रचारका लागि अन्तर्राष्ट्रिय साथीहरू प्रयोग गर्ने" र "समुद्रमा डुङ्गा उधारो" समावेश छ। पहिलो स्तम्भ चीन समर्थक सन्देश फैलाउन विदेशीहरू (र विदेशी नेताहरू) को आवाजलाई सह-अप्टिङमा निर्भर गर्दछ। दोस्रो स्तम्भ लक्ष्य वातावरणमा चिनियाँ प्रचार फैलाउन अन्तर्राष्ट्रिय प्लेटफर्महरू प्रयोग गर्नमा निर्भर गर्दछ। यसमा चीनको मिडिया फुटप्रिन्ट विस्तार गर्ने, प्रचार अभियान सञ्चालन गर्ने र संयुक्त राष्ट्र सङ्घ जस्ता अन्तर्राष्ट्रिय फोरमहरूमा सरकारी पहलका लागि बेइजिङको प्रभावको फाइदा उठाउने समावेश छ।
यद्यपि चीनले आफ्नो प्रचार शक्ति बढाउन र ग्लोबल साउथमा आफ्नो हितलाई अगाडि बढाउन धेरै बहुपक्षीय सङ्गठनहरू सिर्जना गरेको छ, तर यसलाई पूर्ण रूपमा राम्रो विकास साझेदारको रूपमा हेरिएको छैन किनभने वास्तविक आधारमा यस क्षेत्रका देशहरूमा चिनियाँ संलग्नताले चीनको प्रचारित छविलाई धोका दिन्छ। केही क्षेत्रीय सङ्गठनहरूले अफ्रिकामा चीन-अफ्रिका सहयोग मञ्च (FOCAC), चीनको फोरम र ल्याटिन अमेरिकी र क्यारिबियन राज्यहरूको समुदाय (चीन-सेलाक फोरम) ल्याटिन अमेरिका र चीन-अरब राज्यहरू सहयोग फोरमलगायत यसमा समावेश गर्दछ।
ग्लोबल साउथमा चिनियाँ परियोजनाहरू धेरै हदसम्म मेगा साइज भएका छन् तर आर्थिक रूपमा असम्भव छन्, जसले अन्ततः आयोजक देशहरूलाई ऋणको बोझमा ल्यायो। विश्वव्यापी दक्षिणमा चिनियाँ सहयोगी परियोजनाहरू प्रायः बढी मूल्य निर्धारण, वातावरणीय र सामाजिक प्रभावहरूको न्यून हेरचाह, कमजोर कर्पोरेट सुशासन र भ्रष्टाचारको आरोप लगाइएको छ। यी केही कारणहरू हुन् जसमा चीनले चीनले सहयोग गरेका परियोजनाहरू कार्यान्वयन भइरहेका धेरै विकासोन्मुख देशहरूमा आशङ्का, आलोचना र विरोधको सामना गरिरहेको छ। यी कारणहरू चीनले ग्लोबल साउथका जनताको मन र मन जित्न असफल भएको कारण हुन सक्छ। तर, प्रतिवेदनले सबै मध्यपूर्व, ल्याटिन अमेरिकी र उप-सहारा अफ्रिकी देशहरूमा बहुसङ्ख्यकहरूले चीनप्रति अनुकूल दृष्टिकोण राखेको देखाएको छ। यो पश्चिमी देशहरूको विपरीत हो, जहाँ विशाल बहुमतले नकारात्मक दृष्टिकोण राख्छ।
मध्यपूर्व र अफ्रिकामा चीनको बारेमा अनुकूल विचारहरू चीनसँगको व्यापार र यस क्षेत्रका देशहरूमा स्रोत वा विशेषज्ञता वा दुवैको अभावमा पूर्वाधार परियोजनाहरूमा लगानी गर्ने तयारीका कारण हुन सक्छ। तर, समयसँगै चीनको व्यापार गर्ने तरिका वा यसको अन्तर्निहित रणनीतिक एजेन्डा खुल्दा यी देशहरू पनि आत्तिन्छन् र सतर्क हुन्छन्।
पश्चिमी देशहरूमा चीनको बारेमा प्रतिकूल वा नकारात्मक धारणा मुख्यतया चीनको विस्तारवादी नीतिहरू, अन्तर्राष्ट्रिय महासन्धिहरूको उचित सम्मान र पालनाको अभाव र श्रम अधिकार लगायत मानव अधिकारको उल्लङ्घनको कारण हो। अर्को कारण फाइभजी, आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्स, डिजिटल इकोनोमी, साइबर स्पेस र चिप निर्माण जस्ता उदीयमान प्रविधिहरूमा विश्वव्यापी मूल्य शृङ्खलामा चीनको वृद्धिले प्रविधिमा उनीहरूको वर्चस्वलाई ध्वस्त पार्न सक्छ भन्ने आशङ्का पनि हो।
चीनलाई पश्चिममा औद्योगिक पेटेन्ट उल्लङ्घन गर्ने र त्यसलाई चोर्ने र रिभर्स टेक्नोलोजीको मास्टरको रूपमा चिनिएको पनि मानिन्छ। यी सबै कुरालाई पश्चिमाहरूले आफ्नो लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यतालाई अपमानित मान्छन्। विकसित पश्चिमी देशहरू पनि ठूलो प्रचारको बारेमा चिन्तित छन् चीनको एनडीए मेसिनरी मिडिया, शैक्षिक सहयोग, अनुसन्धान परियोजनाहरूको कोष र एफडीआई ल्याउने देशहरूबाट टेक्नोलोजीको जबरजस्ती हस्तान्तरण बाहेक व्यापार र मिडिया हाउसहरूमा कमान्ङ्गि हिस्सेदारीको अधिग्रहण - यी सबै चीनको बारेमा धारणाले अमेरिकालाई धेरै चिनियाँहरूलाई प्रतिबन्ध लगाउन प्रेरित गरेको छ। कम्पनीहरू र ईयूले यी चिनियाँ दुष्कर्महरू विरुद्ध राष्ट्रिय सरकारहरूद्वारा उचित सावधानी अपनाउन प्रस्ताव पारित गर्न।
शङ्का, असन्तुष्टि र विचलनका बाबजुद चीनले अझै पनि विश्व मञ्चमा आफ्नो प्रवचन शक्ति लक्ष्यहरू हासिल गर्न आफ्नो गहिरो उपस्थितिको सदुपयोग गर्न सक्छ र सकारात्मक छवि सिर्जना गर्ने र फैलाउने आफ्नो प्रचार र विश्वमा विशेष गरी विश्वव्यापी रूपमा चिनियाँ संलग्नताहरूको भू-वास्तविकताहरू बीचको खाडललाई कम गर्न सक्छ। दक्षिण। तर जबसम्म चीनले प्रजातान्त्रिक संस्था र सार्वभौमिक मूल्यमान्यतालाई यस प्रक्रियामा अवमूल्यन गरिरहन्छ, यो अझै पनि चीनको लागि चलिरहेको भ्रम हुनेछ।
