काठमाडौं । मानव जातिको कठोर ज्ञिज्ञासा, कौतुहलता र अन्वेषणकै नतिजा हो विश्व अहिलेको अवस्थामा पुग्नु । सन् १९५७ को अक्टोबर ४ मा तत्कालीन सोभियत संघले पृथ्वीको परिक्रमा गर्ने पहिलो कृत्रिम उपग्रह स्पुतनिकको प्रक्षेपण गरेसँगै मानव जातिले अन्तरिक्ष अन्वेषणको युगमा प्रवेश गरेको थियो ।

त्यसपछि सोभियत संघले नै सन् १९६१ मा भोस्तोक १ को प्रक्षेपण गर्दै पहिलो पटक अन्तरिक्षमा मानवलाई पुर्याएको थियो । पूर्वी १ समेत नाम दिइएको भोस्तोक १ कार्यक्रमको पहिलो अन्तरिक्ष उडानले रुसी अन्तरिक्ष यात्री युरी गागारिनलाई अन्तरिक्षमा पुर्याएको थियो । सो अन्तरिक्षयानले करिब १ घण्टा ४८ मिनेटमा विश्वको परिक्रमा पूरा गरेको थियो ।

सोभियत संघसँग त्यतिबेला शितयुद्धमा रहेको संयुक्त राज्य अमेरिकाले अन्तरिक्ष दौडमा पनि यससँग प्रतिस्पर्धा शुरु गरेको थियो । अन्तरिक्षमा यान पठाउनेदेखि मानव पठाउनेसम्म सोभियतले सफलता पाएपछि अमेरिकाले पनि यो दौडमा गति बढायो ।

त्यसपछि अपोलो ११ मिसन अन्तर्गत सन् १९६९ को जुलाई २० मा अमेरिकी अन्तरिक्ष यात्री निल आर्म्स्ट्रङ चन्द्रमामा पाइला राख्ने पहिलो मानव बनेका थिए ।

निल आर्म्स्ट्रङ र बज एल्ड्रिनले चन्द्र धरातलमा उत्रेपछि करिब तीन घण्टा त्यहाँ रहेर विभिन्न प्रयोगहरु गरेका थिए । तेस्रा अन्तरिक्ष यात्रि माइकल कोलिन्सले भने अन्तरिक्ष यानमै रहेर मिसनलाई सफल पारिरहेका थिए ।

चन्द्र धरातलमा फेरि मान्छे पुर्‍याउन नासाको विशाल रकेट परीक्षण हुँदै

आर्टेमिस १

चन्द्रमामा पहिलो पटक मानव अवतरण भएको आधा शताब्दीपछि अमेरिकाको अन्तरिक्ष अन्वेषण एजेन्सी राष्ट्रिय एरोनटिक्स एण्ड स्पेस एडमिनिस्ट्रेशन (नासा) ले चन्द्रमा र डीप स्पेस (गहन अन्तरिक्ष) अन्वेषण महत्वाकांक्षामा अर्काे ठूलो फड्को मार्ने तयारी गरेको छ ।

चन्द्र धरातलमा मान्छे फेरि पठाउने लक्ष्य राखिएको आर्टेमिस कार्यक्रम अन्तर्गत पहिलो चरणमा नासाले आज अर्थात् अगस्त २९ मा मानवरहीत अन्तरिक्ष यान चन्द्रमाको कक्षमा पठाउनका लागि प्रक्षेपण हुँदैछ ।

अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाको नयाँ पुस्ताको मेगारकेट स्पेस लन्च प्रणाली (एसएलएस) संयुक्त राज्य अमेरिकाको दक्षिणस्थित फ्लोरिडाको केनेडी स्पेस सेन्टरबाट प्रक्षेपण हुने भएको छ।

आर्टेमिस १ भनिने यो मिसनले चन्द्रमाको वरिपरि छ हप्ताको परीक्षण उडानमा मानवरहित ओरियन अन्तरिक्ष यान पठाउने र सुरक्षित रूपमा पृथ्वीमा फर्काउने लक्ष्य राखेको छ ।

एसएलएसलाई संसारको सबैभन्दा जटिल र शक्तिशाली रकेट मानिएको छ । यस्तै यो रकेट सन् १९६० र सन् १९७० को दशकमा अपोलाे कार्यक्रमको समयमा उडेको स्यार्टन भी रकेटपछि अन्तरिक्ष एजेन्सीले निर्माण गरेको सबैभन्दा ठूलो हो।

यसको पहिलो प्रक्षेपणको उद्देश्य भनेको रकेट, ओरियन अन्तरिक्ष यान र जमीन अर्थात् पृथ्वीमा अवस्थित सुविधालाई एक जटिल तनावपूर्ण परीक्षणको माध्यमबाट मानवसहितको उडान भर्नका लागि तयार ठहर गर्नु हो ।

परीक्षण उडान पछिका पछिल्ला मिसनहरूमा अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाले चन्द्रमाको परिक्रमा गर्न अन्तरिक्ष यात्रीहरू पठाउने योजना बनाएको छ । त्यसपछि चन्द्रमा धरातलमा फेरि मानव जातिलाई अवतरण गराउने र त्यसमा पहिलो महिला र पहिले रंग विशेषको व्यक्तिसमेत समावेश रहने छ ।

'ओरियन विशेष गरी डीप अन्तरिक्ष अभियानहरूमा अन्तरिक्ष यात्रीहरूलाई पहिले भन्दा धेरै टाढा लैजानको लागि डिजाइन गरिएको हो,'  नासाले भनेको छ,'यसले सौर्य विकिरण र पृथ्वीको वायुमण्डलमा तीव्र गतीको प्रवेशबाट सुरक्षा प्रदान गर्नेछ । यसका साथै सञ्चार र जीवन समर्थनको लागि उन्नत र भरपर्दो प्रविधिहरू प्रदान गर्नेछ ।'

अन्तरिक्ष यानको चालक दल क्याप्सुलमा अपोलो क्याप्सुल भन्दा लगभग ३० प्रतिशत अधिक स्पेस रहेको र कम चन्द्र कक्षामा आफ्नो प्रारम्भिक मिसनहरूमा २१ दिनसम्म चार जना चालक दल रहन सक्ने नासाले जनाएको छ ।

एसएलएस एक मोड्युलर रकेट हो । यसमा चालक दल र कार्गोलाई चन्द्रमा र त्यसपछिका भविष्यका उडानहरूमा समायोजन गर्ने क्षमता छ। 

रकेट प्रणालीका आधारभूत तत्वहरू, जस्तै कोर इन्जिन र रकेट बूस्टरहरू, भेरियन्टहरूमा एउटै किसिमका छन् । यद्यपि यी प्रणालीहरूअपग्रेड हुने अपेक्षा गरिन्छ । जसबाट यिनीहरूलाई भारी पेलोड बोक्न सक्षम हुनेछन् ।

नासाले प्रारम्भिक ब्लक १ रकेट पहिला तीन आर्टेमिस मिसनहरूको लागि बनाइएको बताएको छ। ब्लक २ कन्फिगरेसन रकेट नियोजित लटको सबैभन्दा शक्तिशाली, चन्द्रमा, मंगल ग्रह र अन्य डीप अन्तरिक्ष गन्तव्यहरूमा कार्गो पठाउनको लागि अन्तरिक्ष एजेन्सीको वर्कहोर्स वाहनका रुपमा काम गर्नेछ ।

४२ दिने मिसनले ओरियन अन्तरिक्ष यानलाई अक्टोबर १० मा प्रशान्त महासागरमा खस्नु अघि पृथ्वीबाट ४ लाख ५० हजार किलोमिटर टाढा लैजानेछ। उडानमा धेरै सावधानीपूर्वक योजनाबद्ध दिशानिर्देह एवं चालक्रिया समावेश हुनेछन् ।

केनेडी स्पेस सेन्टरमा लन्चप्याडमा एक घण्टा लामो क्रल गरेपछि अगस्त १६ मा नयाँ रकेट प्रणाली पहिलो पटक पूर्ण रूपमा जाडन भएपछि अनावरण गरिएको थियो ।

'एसएलएसले चन्द्रमा, मंगल र बाहिरी ग्रहहरूको मानव र रोबोटिक अन्वेषण दुवैको लागि कुनै पनि हालको प्रक्षेपण वाहन भन्दा ठूलो मात्रा र भोल्युम प्रदान गर्न बेजोड क्षमता प्रदान गर्दछ,' अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाले आफ्नो मिशन सन्दर्भ गाइडमा भनेको छ ।

आजको यो प्रक्षेपण ग्रीनविच मीन समय १२३३, पूर्वी समय अनुसार बिहानको ८ बजेर ३३ मिनेट र नेपाली समय अनुसार लगभग साँझ ६ बजेर १८ मिनेटमा हुनेछ । अगस्ट २९ अर्थात् आज खराब मौसम वा कुनै प्राविधिक समस्या भएमा नासाले प्रक्षेपणका लागि अर्काे मिति सेप्टेम्बर २ र सेप्टेम्बर ५ राखेको छ ।

आर्टेमिस कार्यक्रम

आर्टेमिस कार्यक्रम अन्तर्गत यो प्रक्षेपणले चन्द्र कक्षमा यान पठाएर सो यान पृथ्वीमा फिर्ता अवतरण हुनेछ । यो ४२ दिनको मिसन हो ।

अर्काे प्रक्षेपण सम्भवत सन् २०२४ को मेमा हुनेछ । त्यतिबेला भने चार जना अन्तरिक्ष यात्री चन्द्रमाको आकासमा उडान भरेर फिर्ता आउनेछन् । यो १० दिनको मिसन रहनेछ ।

तेस्रो प्रक्षेपण सम्भवतः सन् २०२५ मा हुनेछ । त्यतिबेला चार जना चन्द्रमाको आकासमा उडान भर्ने छन् र तीमध्येका दुई जना चन्द्रमामा अवतरण गर्ने छन् । त्यसपछि पृथ्वीमा फिर्ता आउनेछन् । यो मिसन सफल भएमा अपोलो कार्यक्रमपछि दोस्रो पटक चन्द्र धरातलमा मानव जातिको अवतरण हुनेछ ।

आर्टेमिस कार्यक्रम अन्तर्गत थप प्रायोजनका लागि चौंथो, पाचौं र छैटौं प्रक्षेपण पनि तय गरिएको छ ।

चन्द्र धरातलमा फेरि मान्छे पुर्‍याउन नासाको विशाल रकेट परीक्षण हुँदै

चन्द्रमामा पहिलोपटक महीला पठाउँदै नासा, ३० अर्ब डलरको लागतको अनुमान

चन्द्रमामा आणविक विस्फोट गराउने अमेरिकी योजनाका कागजात बाहिरिए