उच्च दरमा स्रोत नखुलेको रकम भित्रिने क्रम बढेको छ । गएको आर्थिक वर्षमा मात्रै एक खर्ब १२ अर्ब स्रोत नखुलेको रकम भित्रिएको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले  सार्वजनिक गरेको प्रतिवेदनमा आर्थिक वर्ष २०७४–०७५ मा विविध शीर्षकमा यो रकम भित्रिएको हो । जो आर्थिक वर्ष २०७३–०७४ मा ३३ अर्ब ४२ करोड थियो । त्यो भन्दा अघिल्लो आर्थिक वर्षको तुलनामा २३५ प्रतिशत बढी रकम विविध शीर्षकमा नेपाल भित्रियो । यही विविध शीर्षकमा आर्थिक वर्ष २०७२–०७३ १६ अर्ब ८५ करोड नेपाल भित्रिएको थियो । लगातार उच्च दरमा विविध शीर्षकको रकम  बढ्नुमा विभिन्न निकायले राख्ने विदेशी मुद्रा आर्जनको हिसाबकिताव त्रुटीपूर्ण भएको देखिएको छ । यसरी निरन्तर उच्च दरले विविध आय बढ्नु राम्रो नभएको नेपाल राष्ट्र बैंकका अधिकारीहरु बताउँछन् । के हो, त यो स्रोत नखुलेको रकम भनेको ? भनि हामीले नेपाल राष्ट्र बैंकका गर्भनर दिपेन्द्रबहादुर क्षेत्रीलाई सोधेका छौँः 

० उच्च दरमा स्रोत नखुलेको रकम भित्रिने क्रम बढ्यो भनेर नेपाल राष्ट्र बैंकले तथ्याङ्क दियो । यो स्रोत नखुलेको रकम भनेको के हो ? 
–सम्भवतः तपाईले देशको सोधनान्तर स्थिति भन्ने तथ्याङ्कबाट लिनु भएको होला यो कुरा । त्यो सोधनान्तर तथ्याङ्कमा दुईटा कुरा रहन्छन् । एउटा चालु खाता भन्छौँ हामी । त्यो चालु खातामा बस्तु व्यापार, सेवा क्षेत्रको व्यापार, रकम ट्रान्सफर गर्ने र वित्तीय व्यवस्था अन्तर्गत बाहिरबाट आउने आप्रवाह रेमिट्यान्स लगायत । यस्तै, सरकारण ऋण । यस्तै, फाइनान्सियल अकाउन्ट भनेर तलपट्टी राखिएको हुन्छ । त्यसमा कतिपय शीर्षकहरु कस्तो हुन्छ भने, कसैले विदेशबाट कसैको नाउँमा उपहारको रुपमा पठायो । एक हजार डलर । नेपालमा घुम्न आएको थियो । उसको मित्रता बढ्यो । घुम्न आएको बेला कसैले हाम्रो यहाँ अभाव छ, समस्या छ, यसो भईदिएको खण्डमा मैले सानो एउटा मेसिनरी किन्थे भन्ने कुरा सुनाएको खण्डमा विदेशीले एक हजार डलर पठाउँछ । त्यो एक हजार डलर के को लागि भनेर उसले भन्दैन ? खाली त्यो उपहार मात्रै भन्छ । के उद्देश्यको लागि हो भन्दैन । यस्तो रकमहरु एकुमुलेटेड एकिकृत भएर रहयो भने जस्तो १० लाख डलर मात्रै भयो भने पनि करिब करिब १० करोड रुपैँया जस्तो देखिने भयो ।

त्यस्तै, अलिक ठूल–ठूलो रकम कसैले पठाएछ भने, राज्यले नै पठाएको हो भने परियोजनाहरु भनौ, जस्तै सिक्टामा विदेशी ऋण प्रयोग गरेका छौँ । आवश्यक भयो भने उनीहरुले छिटो छरितो गरेर पठाउँछन् । तर त्यहाँ उल्लेख गर्ने बेलामा सबै डिटियल हुँदैन । ट्रान्सफर गर्दा अहिले त सजिलो छ । स्वीकृत कार्यक्रम हो भने दुई, तीन मिनेटमै आउँछ । तर, त्यसमा सबै उल्लेख हुँदैन । कुन शीर्षकको लागि हो, भन्ने कुरो नहुने भएपछि त्यो पत्ता लगाउनलाई अलिकति समय लाग्छ । हाम्रो नेपाली मुद्रा अहिले स्खलित भएर एक डलर बराबर ११२, ११३ पुग्यो । यसमा तपाईले एक खर्ब भन्नु भयो करिब करिब एक अर्ब डलर जस्तो पर्न गएछ भने, ठूला ठूला परियोजनाहरुमा अरब अरब डलर आउन सक्ने भयो । त्यो क्षणिक रुपमा के उद्देश्यको लागि हो भनेर राम्ररी तय गर्न नसक्दै त्यो तथ्याङ्क बाहिर ल्याउनु पर्ने परिस्थिति हुन्छ । त्यो तथ्याङ्क बाहिर ल्याउँदा विसल्यानिएस भनिन्छ त्यति बेला । विविध भनिन्छ । त्यो विविध भनेकै के त भन्दा स्रोत नखुलेको भन्न आउँछ । त्यस कारण, यस्तो पनि हुनसक्छ भन्ने मलाई लाग्छ ।  

दोस्रो कुरा नेपालमा राजनीतिक अस्थिरता ल्याउनको निमित्त यहाँ विभिन्न एजेण्टहरुले काम गरिराखेका हुन्छन् । विदेशबाट यहाँका एजेण्टको पालन पोषणको लागि उनीहरुले पैँसा पठाउँछन् । पैसा पठाउनको लागि बैंकिङ क्षेत्रबाटै पठाउनु पर्ने हुन्छ । पठाउँदा खास स्रोत राजनीतिक उद्देश्यको लागि हो भनेर पठाउन त मिलेन । त्यसले खर्च गर्नको लागि भनेर पठाईदिन्छन् । त्यसको स्पष्टसँग उद्देश्य कायम हुन नसक्ने कारणले गर्दा तत्काल त्यो थाहा हुँदैन । तर, छानविन गर्दै गयो भने पत्ता लाग्छ । तत्कालको लागि तथ्याङ्क बाहिर निकाल्ने क्रममा विविध भनेर राखिएको हुन्छ । यसले शंका उत्पन्न गरेको हुनसक्छ भन्ने मलाई लाग्छ । 

० यसलाई नियमन गर्ने भन्ने चैँ हुँदैन ? 
–नियमन त पक्कै हो । एउटा बैंकबाट अर्कोमा पठाउनलाई निश्चित किसिमको नियम छ । मनि लउण्ड्रिङ पनि त भन्छन् नि ! जस्तै, नो योवर क्लाईन्ट, केवाईसी छ त । कसलाई पठाएको भन्ने कुरो पनि पारदर्शी हुनुपर्छ भन्ने पनि छ । त्यसरी आएको रकमको विषयमा यतापट्टिकोले सोध खोज गरेर पठाउने सम्भावना पनि रहन्छ । तर, एउटा कुरा के भने, हजारौँ एकाउन्टहरुमा लाख, डेढ लाखको दरले आएको रहेछ भने त, त्यो एकैमा जोडिन पुग्दा ठूलो रकम देखिने र विविध शीर्षक नखुलेको भनेर जाँदा कता कता आशंका रहन्छ । केन्द्रीय बैंकले अर्थात् नेपाल राष्ट्र बैंकले यस्तो रकम मध्ये अलिक ठूलो ठूलो एमाउन्ट आएको रकम जे हो, छानविन एवं खोजतलास गर्ने हो भने पत्ता लगाउन सक्छ । 

० यो प्राय सबै देशमा हुन्छ, भनिन्छ, विविध शीर्षकमा आम्दानी र खर्च गर्ने कुरा । यसले राज्यलाई के घाटा गर्छ ? 
–घाटा त कस्तो हो भने,, बाहिरबाट नेपालमा पैसा आउनु राम्रो हो । सरल हिसाबले हेर्दा त्यस्तो हो । तर, बाहिरबाट पैसा आर्थिक विकासको निमित्त आएको भए त ठिक हो । यहाँको शान्ति, अमन चयन खल्बल्याउनको निमित्त कसैले पठएको छ भने, यहाँका कुत्सित तत्वहरु हावी हुन्छन् । सबै राम्रो उद्देश्य भएका त छैनन् । तपाईले थाहा पाउनु भो नि हैन, अस्ति भरखरै विराटनगरमा बम काण्ड भयो । त्यसलाई कसैले पनि राम्रो हो भनेर त भन्न सक्दैन । यस्ता गतिविधिलाई प्रश्रय दिनको निमित्त यदि बाहिरबाट फण्डिङ गरिएको छ भने, त्यो त राष्ट्रको हितमा हुन सक्दैन भनेर लिनु पर्छ । 

० भन्नाले यस विषयमा निगरानीमा राख्नु पर्ने भयो ? 
–निगरानीमा त राख्न सकिन्छ नै । त्यही कारण त अहिले मुद्रा निर्मलिकरण मनि लउण्ड्रिङ भनेर भनिन्छ नि ! त्यसमा पैसा पठाउँदाखेरी पनि बैंकिङ च्यानल प्रयोग गर्नु पर्ने भनिएको छ । कसैले बोकेर आएको छ भने पनि डिक्लियर गर्नु पर्दछ । दुई हजार डलर बढी छ भने एयरपोर्टमा पन डिक्लियर गर्नु पर्दछ । अथवा भन्सारको नाकामा डिक्लियर गर्नु पर्दछ । फर्केर जाँदा पनि मसँग यति बाँकि रहयो भनेर भन्नु पर्दछ । त्यस्तो भन्न नसकेको खण्डमा प्रहरीले त्यस्ता विन्दुमा खानतलासी गरेर रकम सिज गर्न सक्छ । त्यस्ता घटनाहरु भएको पनि छ । नियमन गर्न त बैंक र सुरक्षासँग सम्बन्धित रहेका निकायहरु छन् । ओभरसाइड बढीहरु हुन्छन् । उनीहरुले हेर्दा हाम्रो जस्तो मुलुकमा त्यति गाह्रो हुँदैन ।