काठमाडौं । सन् २००३ देखि टर्कीका राष्ट्रपति रेसेप तैयप एर्दोगानले टर्कीलाई मध्य पूर्वमा र यसभन्दा बाहिर धेरै सक्रिय भूमिका तर्फ डोर्याएका छन्। तर अबको ६ महिनामा बाह्य देशमा उनको असफलता वा जितले सत्तामा उनको पकड निर्धारण गर्नेछ ।

सन् २०२३ को जुनमा हुने आम निर्वाचन नजिकिँदै गर्दा घरेलु स्थितिमा हाल एर्दोगान निराशाजनक आर्थिक अवस्थासँग जुधिरहेका छन् । हालैको मतदानले टर्कीमा राजनीतिक विपक्षीहरूका लागि एर्दोगानको शासनको अन्त्य गर्न यो अन्तिममा शट हुन सक्ने देखाएको छ।

अंकाराले बहुध्रुवीय संसारमा धेरै जटिल द्वन्द्वहरू नेभिगेट गर्नुपर्दछ जसले यस क्षेत्रका प्रमुख इरान, इजरेल, रुस र संयुक्त राज्य अमेरिकालगायतका देशहरूसँगको सम्बन्धको बन्धनको परीक्षण गर्नेछ ।

टर्कीको राजनीतिक परिदृष्यमा २०२३ लाई ठूलो महत्वका साथ हेरिएको छ । 'यो टर्की गणतन्त्रको एक सय वर्षको वार्षिकोत्सव हो। यो एकेपी (सत्ताधारी पार्टी) र एर्दोगानका लागि एक महत्वपूर्ण, प्रतीकात्मक क्षण हो,' टर्की र मध्य पूर्वमा केन्द्रित वाशिंगटन डीसीको अस्ट्रेलियाली रणनीतिक नीति संस्थान (एएसपीआई) का विश्लेषक इयान म्याकगिलिभ्रेले द न्यु अरबलाई भनेका छन् ।

म्याकगिलिभ्रेले अर्को ६ महिना टर्की २०२३ को राष्ट्रपतीय र संसदीय चुनावको वरिपरि घुम्नेछ। एर्दोगानका लागि यो वर्ष उसलाई टर्की शताब्दी हासिल गर्न अनुमति दिनेछ, म्याकगिलिभ्रेले भने, एर्दाेगानले आफूलाई टर्कीका संस्थापक मुस्तफा कमल अतातुर्कको रूपमा हेर्छन्।

टर्की र इरानको नाजुक क्षेत्रीय सन्तुलन

जर्मन इन्स्टिच्युट फर इन्टरनेशनल एण्ड सेक्युरिटी अफेयर्सका सीएटीएस फेलो हमिदरजा अजीजीले द न्यु अरबलाई भनेका छन्, 'इरान-टर्की सम्बन्ध सधैं सहयोग र प्रतिस्पर्धाको मिश्रण भएको छ। दुई देश छिमेकी हुन्, जसको अर्थ स्थिर सम्बन्ध कायम राख्नु हो, अर्कोतर्फ, दुवैले आफूलाई क्षेत्रीय शक्तिको रूपमा मान्दछन्, जसको मतलब प्रतिस्पर्धी चासोका धेरै क्षेत्रहरू छन्, विशेष गरी दक्षिण काकेशस, मध्य एसिया र अरब मध्य पूर्वमा।'

उनले अघि भनेका छन्, 'दुवै पक्ष अझै पनि आफ्नो प्रतिस्पर्धालाई हातबाट निस्कन र द्वन्द्व सिर्जना गर्न नदिन सम्बन्धलाई व्यवस्थित गर्न खोजिरहेका छन् तर, यो झन् झन् कठिन हुँदै गइरहेको छ ।'

टर्की र इरान दुवैले गत वर्ष उत्तरी इराकमा रहेको कुर्द लडाकु समूहमाथि बढ्दो संख्यामा हवाई हमला गरेका छन्। यद्यपि, टर्कीले अझै पनि सिरियामा कुर्द समूहहरू विरुद्ध विस्तारित हस्तक्षेपको लागि समर्थन निर्माण गर्न काम गरिरहेको छ।

'अहिले इरानले घरेलु र विदेशमा यी विभिन्न संकटहरू र विश्व शक्तिहरूसँगको टकरावसँग संघर्ष गरिरहेको छ। इरान जति धेरै दबाबमा छ, उति धेरै खतरा महसुस हुनेछ र यसले टर्की सहित छिमेकीहरूसँग तनाव उत्पन्न गर्न सक्ने प्रतिक्रियाहरू सिर्जना गर्नेछ,'अजीजीले भनेका छन् ।

'इरान सिरियामा नयाँ टर्की सैन्य कारबाहीको सम्भावनाको बारेमा पनि चिन्तित छ, किनभने यसले देशमा इरानी समर्थित स्थितिलाई खतरामा पार्न सक्छ,' उनले अघि भने ।

यद्यपि, टर्कीले सिरियाली राष्ट्रपती असदसँगको सम्बन्धलाई सामान्य बनाएको खण्डमा सिरियाली शासनको आर्थिक क्षेत्रलाई सहयोग पुग्ने र यसले असदलाई प्लेयरहरुबीच चलखेल गर्न थप ठाउँ दिने एवं इरान र इरानी हितप्रति कम वफादार हुने भनी टिप्पणी गरेको छ ।

टर्की र इजरेलको सम्बन्ध  पुनर्स्थापना

धेरै वर्षको तनावपछि टर्की र इजरायलले सम्बन्ध सुधार गरेका छन् । २०२२ को मार्चमा इजरेली राष्ट्रपति आइज्याक हर्जोगले अंकाराको भ्रमण गर्दै डिसेम्बरमा इजरायली राजदूतले फेरि एर्दोगानलाई आफ्नो यस सम्बन्धका प्रमाणहरू प्रस्तुत गरेका थिए ।

'उनीहरूको मेलमिलाप बीचको प्राथमिक प्रेरणा सुरक्षा हो। यो सन् २००० देखि २०१० सम्म दशकको मध्यमा छोटो झट्का पछि भूराजनीतिक रूपमा, मध्य पूर्व र पूर्वी भूमध्यसागर विस्तारद्वारा क्षेत्रिय सम्बन्ध  पुनर्स्थापनापछि विश्व स्तरमा फिर्ता आएको छ,' आबु धाबीमा आधारित ट्रेन्ड्स रिसर्च एण्ड एडभाइजरीका भूराजनीतिक रणनीतिकार सुहा कुबुक्कुग्लुले टिएनएलाई भनेका छन् ।

'अब्राहम सम्झौतापछि क्षेत्रीय पुनर्स्थापनाले यस क्षेत्रका नीति निर्माताहरूको दिमागमा क्याल्कुलसलाई पूर्ण रूपमा परिवर्तन गर्यो', कुबुकुग्लुले भनेका छन्, 'टर्कीले इजरेलसँग मात्र नभई खाडी राजतन्त्र र इजिप्टसँग पनि एक्लो रहनु भन्दा घनिष्ठ सम्बन्धमा बढी फाइदा देख्छ।'

सन् २०२३ मा वास्तवीक राजनीति यस क्षेत्रको व्यवस्थाको दिन हुनेछ ।

'टर्की र इजरेल बीचको मुख्य अवसर ऊर्जा व्यापार हो। इजरेलले आफ्नो अपतटीय ग्यास विकासको विस्तार गर्दा टर्कीले थप इजरेली एलएनजी किन्न सक्छ र रूस र इरानमा आफ्नो निर्भरता घटाउन सक्छ, जसले टर्कीको ऊर्जा सुरक्षाको लागि थप भरपर्दो र दिगो आपूर्ति लाइन प्रदान गर्नेछ,' कुबुक्कुओग्लुले भने ।

यद्यपि, धेरै टर्कीसहरूले प्यालेस्टिनी कारणलाई समर्थन गरे पनि अङ्काराले नयाँ आएको दक्षिणपन्थी इजरायली सरकारको बाबजुद इजरायलसँगको सम्बन्ध कायम राख्दै अगाडि बढ्ने सम्भावना छ।

यसका 'विपरीत एर्दाेगानले हर्जोगको भ्रमण र टर्कीको चुनाव अघि आफ्नो समकक्षलाई भेट्न तेल अवीवरजेरुसेलमको यात्रा गर्नसक्छन्,' उनले भने ।

सिरियामा आफ्नो कार्ड देखाउन एर्दोगान तयार

सन् २०२२ भरी अंकाराले असद शासनसँग प्रत्यक्ष वार्तामा प्रवेश गर्न र सिरियाली संकट समाधान गर्न र रुससँग काम गर्ने इच्छा संकेत गर्याे। यद्यपि, टर्कीले मास्कोको सहमति बिना उत्तरी सिरियामा नयाँ सैन्य आक्रमणमा संलग्न हुने सम्भावना छैन ।

'टर्कीमा बयानबाजीको बाबजुद पनि, अमेरिका, रुस र इरान सबै आफ्नै कारणले सिरियामा अर्को टर्की भूमि घुसपैठको विरुद्धमा छन्,' कुबुकुग्लुले थपे।

'यदि आश्चर्यजनक रुपमा टर्कीले अमेरिका र रुससँग समन्वय नगरी उत्तरमा वाईपीजी र पीकेके नियन्त्रित क्षेत्रहरूमा अपरेशन सुरु गर्यो भने, यसले दुवै देशहरूसँग सैन्य झडपको जोखिममा पार्नेछ र अंकारालाई अनिश्चित अवस्थामा पुर्‍याउनेछ,' उनले अघि भने ।

सिरियाली राष्ट्रपति असदले संयुक्त राज्यले कुर्दिश नेतृत्वको सिरियन डेमोक्रेटिक फोर्सेस (एसडीएफ) सँगको सहयोग अन्त्य गर्न र सिरिया छोड्नु पर्ने चाहन्छ ताकि उनको शासनले देशको पूर्वमा आफ्नो नियन्त्रण सुदृढ गर्न सकोस्। डिसेम्बरको सुरुमा, अमेरिकी रक्षा सचिव लोयड अस्टिनले सिरियामा नयाँ टर्की सैन्य कारबाहीको विरोध गरेका थिए ।

टर्कीका रक्षा मन्त्री हुलुसी अकारले डिसेम्बर २८ मा मास्कोमा आफ्ना समकक्षीहरूसँग भेट गरेका थिए । यो संकेत हो कि तीन सरकारहरूले सामान्यीकरण प्रक्रियालाई अगाडि बढाउने गति कायम राखेका छन्। 

यसभन्दा बढी टर्कीका विदेशमन्त्री मेभलुट काभुसोग्लुले घोषणा गरे कि रूस, सिरिया र टर्कीका विदेश मन्त्रालयहरू जनवरीको अन्त्यमा भेट्ने योजनामा ​​छन् ।

टर्की, रुस र दमास्कसले साझा आधार फेला पार्न सक्छन् र कुर्दहरूलाई संयुक्त राज्य अमेरिकासँगको सम्बन्ध फिर्ता गर्न थप दबाब दिनको लागि सीमित टर्की सैन्य अपरेशनको लाभ उठाउन सक्छन्।

'राजनीतिक रूपमा यसले पुटिन र एर्दोगान दुवैलाई फाइदा पुर्‍याउँछ। यो अपरेसनले युफ्रेटिसको पश्चिममा रहेका क्षेत्रहरूलाई समेट्ने छ र पूर्वमा अमेरिकी सेनासँग प्रत्यक्ष सम्पर्कमा आउने जोखिम हुँदैन। अमेरिकाले जसरी भए पनि यसको विरोध गर्नेछ तर रुसले अंकारालाई दिएको हरियो बत्तीपछि यसलाई रोक्न सक्दैन,'कुबुक्कुउग्लुले थपे।

यद्यपि रुस र टर्कीले एर्दाेगान र असद बीचको बैठकलाई पछ्याउँदै छन्, सिरियाली तानाशाहले शिखर सम्मेलन केही समयका लागि रोकिरहेको बताइएको छ ।

असद शासनसँग मेलमिलाप गर्ने एर्दाेगानको प्रयासको सन्दर्भमा म्याकगिलिभ्रेले टिप्पणी गरे कि यी प्रयासहरू ढिलो गतिमा हुन सक्छन्, यदि सिरियाली पक्षमा इच्छा छ भने। असद शासनले वास्तवमा एर्दाेगानलाई चुनावको नजिकै विदेश नीति जिताउन चाहँदैन। यदि एर्दोगानले अर्को चुनाव जित्यो भने हामी सम्भवतः मेलमिलाप देख्न सक्छौं।ू

म्याकगिलिभ्रेले भने,'मिलाप वा डिटेन्टेको लागि इच्छा छ। यद्यपि, उत्तरी सिरियामा टर्कीका सेनाहरू छन् र उनीहरूले भूभाग कब्जा गरिरहेका छन्।' उनले औंल्याए कि असदको सेनाले एसडीएफलाई पनि सहयोग गर्दछ र टर्कीले उत्तरी सिरियामा आफ्नो क्षेत्र छोड्नु पर्ने हुन सक्छ।

यद्यपि टर्कीले केही परिवर्तनहरू गरेको छ र यस क्षेत्रमा कम तनावको लागि पहल गरेको छ । म्याकगिलिभ्रेले अघि भनेका छन्,'टर्कीको विदेश नीति अहिले धेरै शून्य योग, लेनदेन र प्रतिक्रियावादी छ। यो २०१६ पछिको कू प्रयास पछि भएका ठूला संरचनात्मक परिवर्तनहरू र राज्य सुधारको परिणाम हो।'

टर्कीले पनि सिरियाली विपक्षीहरूको राजनीतिक नतिजाको सामना गर्नुपर्नेछ, जुन ठूलो मात्रामा टर्की र उत्तरी सिरियामा आधारित छ। टर्कीको नीतिको विरुद्धमा विद्रोही नियन्त्रित क्षेत्रमा भएको प्रदर्शनले अंकाराको आलोचना गरेको छ। परराष्ट्र मन्त्रालयले भर्खरै यस्तो सम्झौताको सम्भावनामा पछाडि हट्यो।

सन् २०२३ मा, टर्की र यसका सिरियाली सहयोगीहरूले जिहादी गुट, हयात तहरीर अल शामको बढ्दो महत्वाकांक्षासँग लड्नु पर्नेछ, जसले टर्कीको संकल्पको सीमा परीक्षण गर्न जारी राख्नेछ र उत्तरमा आफ्नो क्षेत्र विस्तार गैर्दछ।

'अन्ततः असद एर्दाेगानको अन्त्य देख्नू पाउँदा खुसी हुनेछन् र टर्कीको वर्तमान विपक्षमा सिरियाली शासनप्रति धेरै बलियो मेलमिलाप समर्थक भावना थियो,' म्याकगिलिभ्रेले अघि भने।

आगामी वर्षमा, संयुक्त राज्य अमेरिका, रुस, इजरायल, इरान र सिरियालीहरूले अर्को ६ महिनामा एर्दाेगानले के गर्छन् र चुनाव पछि कस्तो प्रकारको टर्की देखा पर्दछ भनेर उत्सुकतासाथ हेरिरहेका छन्।

न्यु अरबका लागि वाशिंगटन डीसीमा आधारित मध्य पूर्व विश्लेषक, अनुसन्धानकर्ता, सम्पादक र लेखक क्रिस्टोफर सोलोमनले यो सामग्री तयार पारेका हुन्। उनी अमेरिकी रक्षा परामर्शदाताकारुपमा काम गर्छन् र इन सर्च अफ ग्रेटर सिरिया पुस्तकका लेखक हुन् । क्रिस्टोफर सिरिया कमेन्टका सह(सम्पादक र इकोनोमिस्ट इन्टेलिजेन्स युनिटका कन्ट्र्यब्युटर पनि हुन् ।