हामीहरुमध्ये धेरै जनालाई घुँडामा चोट लागेको हुनसक्छ । घुँडामा लाग्ने चोट विभिन्न प्रकारका हुन सक्छन् । पहिलो प्रकारको इन्जुरीमा घुँडाको हड्डी भाँचिन्छ जसमा बिरामीहरुको घुँडा सुन्निने, बाङ्गो देखिने हुन्छ र उनीहरुले कत्ति पनि खुट्टाले टेक्न सक्दैनन् । 

यस्तो प्रकारको इन्जुरीमा एक्सरे गर्दा हड्डी भाँच्चिएको देखिन्छ र उपचार तुरुन्त शुरू गर्न सकिन्छ । दोस्रो प्रकारको इन्जुरीमा घुँडाको बाहिरी भागमा चोट लाग्दछ जसमा घुँडा थोरै सुन्निन्छ । एक्सरे गर्दा केही देखिँदैन । 

एक हप्तादेखि दुई हप्तासम्म अलि अलि दुख्न सक्छ । यसले भविष्यमा केही खतरा निम्त्याउँदैन । तेस्रो प्रकारको इन्जुरी सामान्यतया फुटबल, भलिबल खेल्दा, दौडिँदा हुन्छ जसमा बिरामी लड्दा घुँडाको जोर्नी बटारिने (टुइस्टिङ्ग इन्जुरी) हुन्छ । 

यस्तो प्रकारको चोटमा घुँडाको लिगामेन्ट वा झिल्ली (मेनिस्कस) च्यातिन सक्छ जुन कुरा एक्सरेमा देखिँदैन । एक्सरेमा नदेखिएपछि बिरामीहरुले आफूलाई केही भएको छैन भनेर लामो समयसम्म उपचार गराउन आनाकानी गर्दछन् । 

यसले गर्दा कालान्तरमा घुँडाको जोर्नी बिग्रिन सक्ने हुन्छ । विशेष गरी देशको दुर्गम भाग जहाँ हाडजोर्नी विषयको स्पेशल सेवा उपलब्ध हुँदैन त्यस्तो भेगमा बिरामीहरुलाई घुँडाको लिगामेन्ट वा झिल्ली च्यातिएको समयमै थाहा नहुन सक्छ । 

यद्यपि देशका विकसित शहरहरुमा पनि यदि चिकित्सकलाई कस्तो अवस्थामा घुँडाको लिगामेन्ट वा झिल्ली च्यातिन्छ भन्ने अनुभव भएन भने बिरामीको समस्या समयमै पहिचान नहुन सक्छ ।

घुँडामा मुख्यतः कोल्याटरल र क्रुसिएट गरी दुई प्रकारका लिगामेन्ट हुन्छन् । सैद्धान्तिक रूपले अरु धेरै लिगामेन्ट पनि हुन्छन् जुन कुरा अहिले ब्याख्या गर्न सम्भव छैन । कोल्याटरल लिगामेन्ट घुँडाको दुवै साइडमा हुन्छन् जसलाई मेडिएल र ल्याटरल कोल्याटरल लिगामेन्ट भनिन्छ । 

घुँडाको बीचमा भएका लिगामेन्टलाई क्रुसिएट लिगामेन्ट भनिन्छ । क्रुसिएट लिगामेन्ट पनि दुई प्रकारका हुन्छन् । घुँडाको अगाडिको भागलाई एन्टेरिअर र पछाडिको भागको लिगामेन्टलाई पोस्टेरिअर क्रुसिएट लिगामेन्ट भनिन्छ । 

त्यसैगरी झिल्ली वा मेनिस्कस पनि दुई प्रकारका हुन्छन् – मेडिअल र ल्याटरल मेनिस्कस । लिगामेन्ट र झिल्ली च्यातिएको सजिलैसँग पहिचान नहुने,  इन्जुरी भैसकेको घुँडाले दैनिक जीवनमा आइपर्ने काम गर्न कठिन हुने र दीर्घकालीन रूपमा लिगामेन्ट च्यातिएको घुँडा बिग्रिने सम्भावना ज्यादा हुने भएकाले घुँडाको लिगामेन्ट र झिल्ली च्यातिएको बारेमा केही तथ्यहरू थाहा पाउनु उपयुक्त हुन्छ ।   

एक्सरे गर्दा लिगामेन्ट र झिल्ली च्यातिएको नदेखिए पनि घुँडाको जाँच गरेर हेर्दा लिगामेन्ट र झिल्ली च्यातिएका धेरै प्रमाणहरू भेटिन्छन् । लिगामेन्ट च्यातिएको अवस्थामा घुँडामा रगत जमेको हुनसक्छ जुन कुरा छामेर सजिलै पत्ता लगाउन सकिन्छ । 

लिगामेन्टको प्रकृति अनुसार घुँडा चलाउँदा घुँडाको असाधारण मुभमेन्ट वा चाल हुन सक्छ । यसको आधारमा कुन लिगामेन्ट च्यातिएको छ भनेर अनुमान लगाउन कठिन हुँदैन । 

यसैगरी मेनिस्कस च्यातिएको अवस्थामा पनि घुँडामा रगत जम्न सक्छ तर लिगामेन्ट च्यातिएको भन्दा कम जम्मा हुने हुन्छ । स्पेशल प्रकारका क्लिनिकल इक्जामिनेसन गरेर कुन लिगामेन्ट वा मेनिस्कस च्यातिएको हो भनेर सजिलै अनुमान लगाउन सकिन्छ । 

यद्यपि स्पस्ट किटान गरेर कुन लिगामेन्ट वा झिल्ली च्यातिएको हो भनेर भन्नका लागि एमआरआईको आवश्यक पर्दछ । एमआरआईको जाँचपछि मात्रै अपरेशन गर्ने कि नगर्ने भनेर निर्णय गर्न सजिलो हुन्छ ।  

एमआरआई जाँच खर्चिलो हुने भएकाले सबै केसमा यो जाँच गराउन तर्क संगत देखिँदैन । मसिनोसँग बिरामीको घुँडाको जाँच गरेपछि लिगामेन्ट वा झिल्ली च्यातिएको स्पस्ट प्रमाणहरू पाइएमा मात्र एमआरआईको जाँच गराउनु पर्दछ । 

धेरैजसो घुँडामा च्यातिने लिगामेन्ट चाहिँ एन्टेरिअर क्रुसिएट लिगामेन्ट हो । यद्यपि विभिन्न लिगामेन्ट र झिल्ली एकै पटक च्यातिएको अवस्था पनि धेरै बिरामीहरूमा हुनसक्छ ।

लिगामेन्टको प्रकार, बिरामीहरुको उमेर, चोट लाग्नु पहिले बिरामीहरुको काम गर्ने अवस्था, उनीहरुको पेशाको आधारमा लिगामेन्टको अपरेशन गर्ने कि नगर्ने भनेर निर्णय गर्नु पर्दछ । 

धेरै बिरामीहरु जसको घुँडाको लिगामेन्ट फाटेको छ उनीहरु अपरेशन गराउन आनकानी गरिरहेका हुन्छन् वा अपरेशन गराइहाले पनि ढिलो गराउँदछन् । अपरेशन गराउनु पर्ने मापदण्ड पुगेका बिरामीहरुले अपरेशन ढिला गराउनु हुँदैन । होइन भने घुँडाको कुरकुरे हड्डी छिटो बिग्रिन्छ । 

लिगामेन्ट वा मेनिस्कसको अपरेशन हिजोआज दूरबिनको माध्यम द्वारा सानो प्वाल पारेर गरिन्छ । यसबाट बिरामीको रिकभरी छिटो हुनुका साथै अपरेशनको परिणाम राम्रो आउँदछ । मेनिस्कस च्यातिएको अवस्थामा सम्भव भएसम्म मेनिस्कसलाई जोड्नु राम्रो हुन्छ होइन भने दीर्घकालीन रूपमा घुँडा छिटो बिग्रिन सक्छ । 

त्यसकारण लिगामेन्ट वा झिल्ली (मेनिस्कस) च्यातिएको अवस्था एक्सरेमा नदेखिए पनि समयमै पहिचान गरेर आवश्यक परेको खण्डमा दूरबिनको माध्यमबाट अपरेशन गरी दीर्घकालीन रूपमा घुँडाको जोर्नीलाई बिग्रिनबाट बचाउन सकिन्छ । (बेलायतबाट एफआरसीएस उपाधि प्राप्त अर्थोपेडिक सर्जन डा केसी देवदह मेडिकल कलेजका सहप्राध्यापक हुन्, उनी बुटवलस्थित मर्सी सिटी अस्पतालमा आवद्ध छन्)